Wiosną Ludów nazwano całą serię wystąpień rewolucyjnych w latach 1848-1849. Walki objęły wiele państw europejskich: Włochy, Francję, Austrię (także Czechów, Węgrów, Polaków, Słowian i Rumunów zamieszkujących tę wielonarodową monarchię), liczne kraje niemieckie (np. Prusy, Badenię, Bawarię, Saksonię).
To bardzo ważne!
Przyczyną żywiołowych wystąpień skierowanych przeciw władzom było niezadowolenie społeczeństw w wielu państwach ze sposobu sprawowania rządów. Domagano się:
- większych swobód;
- ograniczenia władzy monarchów (trzeba pamiętać, że wtedy w Europie rządzili wyłącznie królowie lub książęta i wąskie grupy ich najbliższych doradców);
- dopuszczenia szerszego grona przedstawicieli społeczeństwa do udziału w rządach;
równości wobec prawa; - poszanowania wolności przekonań i słowa (czyli swobodnego wyrażania swoich myśli bez obawy, że zostanie się za to ukaranym);
- wyzwolenia kraju spod obcej okupacji (tego chcieli np. Polacy, Węgrzy, Włosi);
zjednoczenia kraju (Niemcy, Włochy).
Przypomnienie
Kongres wiedeński obradował on w latach 1814-1815. Jego celem było zaprowadzenie ładu w Europie po wielkich wojnach napoleońskich. Wprowadził zasadę legitymizmu, czyli powrotu do takiego stanu, jaki panował w różnych państwach przed rewolucją francuską i podbojem większości Europy przez wojska Napoleona. Wszędzie na trony wracali dawni władcy i przywracano dawne prawa. Wywołało to niechęć dużej części społeczeństw. Niezadowolenie wybuchło właśnie z ogromną siłą w okresie Wiosny Ludów.
Kto występował przeciw absolutnym rządom?
- Burżuazja, czyli ludzie zamożni, ale odczuwający brak swobód politycznych i niemogący uczestniczyć w rządzeniu.
- Ludzie wykształceni (studenci, dziennikarze, literaci), którzy szczególnie domagali się swobody głoszenia poglądów.
- Rzemieślnicy, robotnicy i chłopi, którzy chcieli poprawy swego położenia.
Zapamiętaj!
W czasie Wiosny Ludów uwidoczniły się też dążenia wielu zniewolonych narodów do odbudowy swych państw. Myśleli o tym Polacy, którzy od trzeciego rozbioru (1795 r.) żyli w niewoli lub w państwach o ograniczonej suwerenności (Księstwo Warszawskie zależne od Francji, potem Królestwo Polskie podległe Rosji). Odbudowy kraju chcieli także Węgrzy.
Krwawe starcia
W wielu państwach wystąpienia przeciw władcom doprowadziły do starć z wojskiem lub policją. Tłumy szturmowały arsenały, zdobywano broń, na ulicach powstawały barykady. W początkowej fazie władcy, nie mogąc opanować zamieszek, ustępowali żądaniom zrewoltowanych tłumów. Dopiero potem, gdy zebrali dostateczne siły, przystępowali do rozprawy z buntownikami. Ludzie ginęli w starciach z regularnymi oddziałami wojska, zapadały wyroki śmierci, zapełniały się więzienia.
Początek Wiosny Ludów: wrzenie we Włoszech
W styczniu 1848 r. na Sycylii wybuchło powstanie ludowe. Powstańcy stoczyli dwutygodniowe walki z oddziałami rządowymi (wyspa wchodziła w skład państwa o nazwie Królestwo Obojga Sycylii ze stolicą w Neapolu). Król Ferdynand II został zmuszony do ogłoszenia konstytucji. Później wystąpienia objęły też inne państwa włoskie. Konstytucje ogłoszono w Piemoncie, Toskanii i Państwie Kościelnym. Wprowadzono odpowiedzialność ministrów przed parlamentem, wolność prasy i równość wszystkich wobec prawa.
Rewolucja we Francji
Nazwano ją „lutową”, bo trwała od 22 do 24 lutego 1848 r. Bezpośrednią przyczyną jej wybuchu były zarządzenia władz zakazujące prowadzenia kampanii na rzecz reform parlamentarnych. Przeciw niezadowolonej i manifestującej ludności miasta skierowano wojsko. Ludzie wznieśli barykady, doszło do walk. Byli zabici i ranni. Powszechne wzburzenie społeczeństwa zmusiło króla Ludwika Filipa I do ustąpienia z tronu.
Przewrót we Francji spowodował wybuch rewolucji w krajach niemieckich, Austrii i Prusach.
Pamiętaj o proteście robotniczym!
Zwycięstwo zwolenników republiki we Francji nie oznaczało rozwiązania wszystkich konfliktów. Nadal pokrzywdzeni czuli się robotnicy, którzy chcieli polepszenia warunków życia. W czerwcu 1848 r. wywołali oni w Paryżu powstanie. Stłumiło je brutalnie wojsko. Zostało zabitych kilka tysięcy ludzi.
Zapamiętaj, co osiągnięto we Francji:
- obalono monarchię i Francja stała się republiką;
- uchwalono konstytucję;
- wprowadzono wolność stowarzyszeń;
- zniesiono niewolnictwo w koloniach;
- na czele państwa miał stać prezydent; został nim Ludwik Napoleon Bonaparte, bratanek Napoleona I. W 1852 r. dokonał zamachu i został cesarzem. Panował jako Napoleon III.
Polacy w Wiośnie Ludów
Zabór pruski
W Wielkim Księstwie Poznańskim Polacy chcieli przejąć administrację z rąk Niemców i tworzyli własne oddziały wojskowe, nad którymi komendę sprawował Ludwik Mierosławski. Wojska pruskie po początkowym okresie wyczekiwania przystąpiły do działań przeciw siłom polskim. Doszło do kilku bitew (pod Książem, Miłosławiem i Sokołowem). Ostatecznie wojska polskie zostały zmuszone do kapitulacji, a na uczestników walk spadły represje.
Zabór austriacki
Do starć z wojskami austriackimi doszło w Krakowie i we Lwowie (zginęło i zostało rannych kilkaset osób). Oba miasta zostały zbombardowane przez Austriaków. Polacy z Galicji domagali się poszerzenia autonomii, wprowadzenia języka polskiego w szkołach i urzędach. Zamiast tego Austriacy wprowadzili w Galicji stan oblężenia, wielu polskich działaczy znalazło się w więzieniach.
Pamiętaj o Polakach walczących na Węgrzech!
Generał Józef Bem objął naczelne dowództwo armii węgierskiej walczącej z Austriakami i Rosjanami w Siedmiogrodzie (1849 r.). Chociaż był zdolnym dowódcą, wobec ogromnej przewagi przeciwnika nie mógł zapobiec ostatecznej klęsce i kapitulacji sił węgierskich. Inny Polak, generał Henryk Dembiński, również przez pewien czas sprawował naczelne dowództwo armii węgierskiej.
Na Węgry przybywały setki Polaków, by brać udział w walkach. Utworzono z nich legion polski dowodzony przez generała Józefa Wysockiego.
Powstanie w Wiedniu
13-15 marca 1848 r. obalono rządy kanclerza Klemensa Metternicha, który był symbolem despotyzmu. Cesarz Austrii, Ferdynand, zgodził się na wprowadzenie konstytucji.
Osiągnięcia Wiosny Ludów w Austrii
Wprowadzono konstytucję i dwuizbowy parlament. Jednocześnie tylko niewielu ludzi otrzymało prawa wyborcze (warunkiem było posiadanie dużego majątku). Zniesiono poddaństwo i uwłaszczono chłopów.
Co zmieniła Wiosna Ludów?
Chociaż wszędzie (z wyjątkiem Francji, która stała się republiką) władcy zdołali stłumić rewolucyjne wrzenie, to jednak musieli poczynić wiele istotnych ustępstw ograniczających ich władzę:
- uchwalono konstytucje w wielu państwach;
- powstały parlamenty, w których zasiadali przedstawiciele wybierani przez społeczeństwo (mieli prawo do uchwalania nowych praw i mogli kontrolować poczynania władz);
- wprowadzono po raz pierwszy powszechne prawo wyborcze: we Francji w 1848 r. (nie obejmowało ono jednak kobiet).
Czego nie udało się wywalczyć?
- Nie doszło do zjednoczenia Włoch ani Niemiec.
- Nie uzyskali większej autonomii Polacy ani w Austrii, ani w Prusach.
- Nie zaspokojono dążeń narodowych Czechów i innych Słowian zamieszkujących Austrię.
- Powszechne prawo wyborcze wprowadzono w wielu krajach dopiero w drugiej połowie XIX w., np. w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Belgii, Holandii.