Kształt terytorialny i demografia młodego państwa

  • Odrodzona Polska, której kształt terytorialny został ustalony w latach 1919-1922, obejmowała około 390 tys. km2 (dokładnie 388,6 tys. km2).
    • Najdłuższa była granica z Niemcami – 1912 km,
    • następnie z ZSRR – 1412 km,
    • z Czechosłowacją – ponad 980 km,
    • z Rumunią – prawie 350,
    • z Litwą i Łotwą – około 750 km.
    • Granica morska wynosiła tylko 140 km, z czego prawie 70 km stanowił Półwysep Helski.
  • Stosunki z większością sąsiadów były obciążone konfliktami. Ludność kraju według danych spisu powszechnego z 1921 roku wynosiła 27,2 mln, co wówczas stawiało Polskę na 6 miejscu w Europie. Największe zaludnienie występowało w województwach południowych, najmniejsze we wschodnich. Wysoki był stopień przyrostu naturalnego (między 12 a 18 promili).
  • Pod względem narodowościowym kraj nie był jednolity – wysoki odsetek stanowiły mniejszości, około 35%. Najliczniejsze wśród nich grupy to: Ukraińcy, Żydzi, Białorusini, Niemcy, Rosjanie, Czesi i Litwini. W niektórych rejonach mniejszości były większością – np. na wschodzie i w dawnej Galicji: Żydzi, Ukraińcy, Białorusini.

Problemy młodego państwa

  • Ziemie polskie będące peryferiami państw zaborczych, pozbawione znacznego potencjału gospodarczego (poza Górnym Śląskiem, okolicami Łodzi i Warszawy i – w miarę zamożnym – byłym pruskim zaborem), zostały w dużej mierze zniszczone lub obrabowane. Lata I wojny oraz walki o granice odrodzonej Polski spowodowały, jak się szacunkowo oblicza, straty około 30% majątku narodowego. Poziom produkcji z 1919 roku nie przekraczał ok. 1/3 z 1913 roku.
  • Wielkim problemem okazała się konieczność integracji ziem wchodzących w skład państwa polskiego. Pod względem rozwoju gospodarczego znacznie sie one od siebie różniły, co było konsekwencją odmiennej polityki gospodarczej prowadzonej przez zaborców. Obok stosunkowo rozwiniętego, zamożnego byłego zaboru pruskiego, znalazła się też zubożała Galicja czy Kresy Wschodnie, np. Polesie. Królestwo prezentowało się tutaj pośrednio, ale najbardziej ucierpiało podczas wojny.
  • Polski nierównomierny kapitalizm nazywano wyspowym. Integracja gospodarcza i społeczna stawała się jednak faktem, tworzono powoli wspólny krajowy rynek. Odradzała się gospodarka, wpływały na to aktywne działania państwa, jak też zamówienia rządowe (szczególnie w obliczu trwającej wojny z Rosją bolszewicką), reglamentacja podstawowych artykułów konsumpcyjnych, korzystne zbiory, dojrzałość społeczeństwa i jego gotowość do ofiar.
  • W trudnej sytuacji znajdowały się finanse państwa. Olbrzymie problemy ze ściąganiem podatków, zniszczenia, ogólne zubożenie powodowały przewagę wydatków nad dochodami, co musiało wywoływać zjawiska inflacji, powstrzymywane dopiero w 1924 roku reformą walutową Władysława Grabskiego, wprowadzającą silny narodowy środek płatniczy – złotówkę. Sukcesem była też budowa portu gdyńskiego. Ujednolicono system szkolny, co również dało skutki pozytywne.
  • Pierwsze dwa gabinety rządowe zdominowane przez socjalistów (Daszyński, Moraczewski) przeprowadziły szereg reform społecznych:
    • wprowadzenie 46-godzinnego tygodnia pracy,
    • wprowadzenie ubezpieczenia chorobowego,
    • wprowadzenie inspekcji pracy,
    • założenie biur pośrednictwa pracy,
    • ochrona lokatorów przed właścicielami domów.
  • Istotnym problemem stała się reforma rolna poddająca pod parcelację obszary powyżej 400 ha. Podczas wojny bolszewickiej rząd pod przewodnictwem Wincentego Witosa uchwalił nawet odnośną ustawę, która jednak już po kilku miesiącach została „utopiona” w sporach proceduralnych i konstytucyjnych.

Zniszczenia, bieda, nędza, inflacja, nacjonalizm rodziły konflikty społeczne, które towarzyszyły młodemu państwu aż do wybuchu II wojny światowej. Charakterystyczną cechą sceny politycznej było jej rozczłonkowanie, wielość partii, kłótnie pomiędzy nimi, mozolne próby budowania mostów ponad podziałami. Mimo tych wszystkich mankamentów państwo polskie jednak funkcjonowało.

Stosunki etniczne w Polsce międzywojennej (mniejszości narodowe):

  • Polacy – ok. 65%
  • Ukraińcy – 16%
  • Żydzi – 10% (w niektórych źródłach 11%)
  • Białorusini – 5%
  • Niemcy – 4%
  • Inni – 1%

Stosunki wyznaniowe w Polsce międzywojennej:

  • Katolicy – 62%
  • Grekokatolicy, głownie Ukraińcy – 12%
  • Prawosłąwni – 11%
  • Wyznawcy judaizmu – 11%
  • Protestanci – 0.7%

Zapamiętaj

  • 22.11.1918 – uchwalenie dekretu o ustanowieniu najwyższych organów władzy państwowej
  • 26.01.1919 – pierwsze wybory w Polsce odrodzonej do Sejmu Ustawodawczego
  • styczeń – listopad 1919 – rząd Ignacego Paderewskiego
  • 20.02.1919 – uchwalenie tzw. Małej Konstytucji przez Sejm Ustawodawczy
  • 17.03.1921- uchwalenie konstytucji marcowej
  • 5.11.1922 – drugie wybory do Sejmu w niepodległej Polsce (już dwuizbowego)
  • 9-16.12.1922 – urzędowanie pierwszego prezydenta II RP
  • maj- listopad 1923 – rząd(pierwszy) Chjenopiasta, na czele z W. Witosem
  • grudzień 1923-październik 1925 – bezpartyjny rząd(drugi) W. Grabskiego
  • maj 1926 – drugi rząd Chjenopiasta z Witosem

Prezydenci II RP:

  • Gabriel Narutowicz 1922
  • Stanisław Wojciechowski 1922-1926
  • Ignacy Mościcki 1926-1939

Uwaga!
Dwukrotnie pełnił ten urząd tymczasowo marszałek Sejmu, Maciej Rataj; najpierw kilka dni po zabójstwie Narutowicza, po raz wtóry po zamachu majowym przez 2 tygodnie, do momentu wyboru przez Zgromadzenia Narodowego I. Mościckiego