II wojna światowa (1939-1945) to olbrzymi konflikt zbrojny, w którym uczestniczyły państwa skupione w dwóch sojuszach polityczno-militarnych. Po jednej stronie wystąpiła koalicja Polski, Francji, Wielkiej Brytanii, a od 1941 r. USA i ZSRR oraz kilkudziesięciu innych państw. Przeciwko nim walczyły państwa tzw. osi: III Rzesza, Włochy i Japonia oraz kraje z nimi sprzymierzone – Węgry, Słowacja, Rumunia i Bułgaria.

Przyczyny wojny

Rządzone w sposób totalitarny Niemcy (III Rzesza) i Włochy oraz ich azjatycki sojusznik – Japonia dążyły do poszerzenia swoich stref wpływów. Chciały podporządkować sobie inne kraje i zdobyć dominację nie tylko w Europie, ale i na świecie.

Faszyzm: co to takiego?

To totalitarna forma rządów. Charakteryzuje się kultem wodza (przywódcy), likwidacją swobód obywatelskich i podporządkowaniem całego państwa jednej ideologii.

Zapamiętaj datę: 1 września 1939 r.
To dzień, w którym III Rzesza zaatakowała Polskę – początek II wojny światowej.
Poprzedziły go jednak agresje na inne kraje.

  • Niemcy w 1938 r. zajęły Austrię, a w 1939 r. ostatecznie podporządkowały sobie Czechosłowację.
  • Włosi w 1935 r. uderzyli na Etiopię, a w 1939 r. na Albanię.

Oni stali na czele państw…

  • Adolf Hitler – przywódca niemieckich narodowych socjalistów, od 1933 r. jako kanclerz, a potem wódz kierował polityką Niemiec.
  • Benito Mussolini – przywódca włoskich faszystów, od 1925 r. dyktator.
  • Józef Stalin – przywódca partii komunistycznej i państwa radzieckiego, sprawował władzę dyktatorską.
  • Winston Churchill – premier Wielkiej Brytanii, przeciwnik dominacji Niemiec w Europie.
  • Franklin Roosevelt – prezydent USA, zwolennik ścisłej współpracy aliantów w celu pokonania Niemiec i Japonii.

Kto miał przewagę?

W początkowej fazie wojny przewagę mieli Niemcy i ich sojusznicy. Jednak już od 1943 r. zaczęło być jasne, że zasoby Niemiec i podporządkowanych im obszarów Europy nie wystarczą do pokonania aliantów. Nastąpiła pełna mobilizacja gospodarki USA na potrzeby frontu. Kraj ten produkował nie tylko tysiące czołgów i samolotów, ale dostarczał także olbrzymiej ilości surowców potrzebnych do prowadzenia wojny (stali, benzyny).

Układ, który umożliwił III Rzeszy i ZSRR uderzenie na Polskę!

To pakt Ribbentrop–Mołotow (nazwiska ministrów spraw zagranicznych obu państw). Był to układ o nieagresji zawarty między Niemcami a ZSRR 23 sierpnia 1939 r. Jego częścią był tajny Protokół dodatkowy, który rozgraniczał strefy wpływów tych państw w Europie Środkowo-wschodniej. Zakładał on podział ziem Polski i włączenie Litwy, Łotwy i Estonii do ZSRR.

Co musisz wiedzieć o kampanii wrześniowej 1939 r.?

Trwała od 1 września 1939 r. Niemcy mieli olbrzymią przewagę nad armią polską: prawie 2 miliony żołnierzy niemieckich przeciw milionowi polskich, przygniatająca przewaga w broni pancernej i lotnictwie. 17 września na Polskę uderzyła też Armia Czerwona. Polska walczyła w osamotnieniu. Jej sojusznicy (Francja, Wielka Brytania) nie podjęli działań zbrojnych przeciw Niemcom. Mimo to Warszawa padła dopiero 28 września, a Hel padł 2 października. Do narodowej legendy przeszła obrona Westerplatte (1-7 września) i Poczty Polskiej w Gdańsku.

Błyskawiczny podbój Zachodu

Po kampanii wrześniowej Niemcy skierowali się przeciwko Europie Zachodniej. W kwietniu 1940 r. zaatakowali Danię i Norwegię, a w maju Belgię, Holandię, Luksemburg i Francję. Francja skapitulowała już 22 czerwca. Teraz opór stawiała tylko Anglia. Przez sierpień i wrzesień trwała lotnicza bitwa o Wielką Brytanię. Gdyby Niemcy zdobyli panowanie w powietrzu, to następnym ich krokiem byłaby morska inwazja na wyspy. Dzielna postawa pilotów angielskich i polskich udaremniła te zamiary.

Decydująca kampania: atak na ZSRR

Do 22 czerwca 1941 r. ZSRR był sojusznikiem III Rzeszy. Tego dnia licząca ponad 3,5 miliona żołnierzy armia niemiecka uderzyła na ZSRR. Niemcy szybko parli do przodu. Rosyjskie armie były otaczane i likwidowane. Jednak ogromne przestrzenie tego kraju i opór Armii Czerwonej powstrzymały niemieckie natarcie pod Moskwą. W grudniu Rosjanie odrzucili Niemców od stolicy. Do połowy 1943 r. przewagę utrzymywali Niemcy, nawet mimo takiej klęski, jakiej doznali w bitwie pod Stalingradem (zagłada całej armii, ponad 90 tysięcy wziętych do niewoli). Dopiero po zwycięskiej bitwie pod Kurskiem Rosjanie przeszli do ofensywy, wyzwalając stopniowo ojczyznę, a potem w pościgu za Niemcami wkraczając do Europy Środkowej i na Bałkany.

Przystąpienie Stanów Zjednoczonych do wojny.

Olbrzymie znaczenie miało przystąpienie do wojny przeciwko państwom Osi Stanów Zjednoczonych. Stało się to po ataku Japonii na amerykańską bazę morską w Pearl Harbor na Hawajach (7 grudnia 1941 r.). Amerykanie nie tylko pokonali ostatecznie Japończyków, ale wsparli także Brytyjczyków walczących od 1940 r. z Włochami i Niemcami w Afryce Północnej. Dzięki ich pomocy siły Osi musiały kapitulować tam w maju 1943 r. USA dostarczały także olbrzymie ilości sprzętu i materiałów wojennych do ZSRR. Dzięki temu Armia Czerwona zmieniła swoje oblicze: od 1943 r. była to już armia dorównująca siłom niemieckim.

Ważna data: otwarcie drugiego frontu!

6 czerwca 1944 r. nastąpiła gigantyczna operacja desantowa na wybrzeżach Normandii (Francja). Amerykanie i Anglicy do końca sierpnia wyparli Niemców z Francji i rozpoczęli wyzwalanie Europy Zachodniej: Belgii, Holandii, Danii. Wdarli się też w głąb Niemiec. Ich wojska spotkały się nad rzeką Łabą z nacierającymi od wschodu Rosjanami.

Obozy koncentracyjne

Na ziemiach Niemiec i państw przez nie okupowanych powstały obozy koncentracyjne – miejsca zagłady i niewolniczej pracy milionów więźniów. Ich celem była likwidacja wszystkich tych, których III Rzesza uznała za wrogów. Również w ZSRR istniały obozy (tzw. łagry), w których zginęły miliony ludzi.

Czym był Holocaust?

To całkowita zagłada europejskich Żydów zaplanowana przez władze III Rzeszy. Ludność żydowską zamykano w gettach (w odizolowanych dzielnicach miast), szykanowano, głodzono. Ostatecznie zdecydowano się uśmiercać Żydów w komorach gazowych. Ogólną liczbę zamordowanych szacuje się na ponad
6 milionów osób!

Ostatnie walki

16 kwietnia 1945 r. Armia Czerwona rozpoczęła operację berlińską. Po zaciętych walkach stolica III Rzeszy skapitulowała 2 maja. W walkach o Berlin uczestniczyli także żołnierze polscy (m.in. Pierwsza Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki utworzona w ZSRR).

Berlin został zdobyty w maju 1945 r. przez wojska radzieckie. Niemcy podpisały bezwarunkową kapitulację w nocy z 8 na 9 maja 1945 r.

6 sierpnia 1945 r. Amerykanie zrzucili bombę atomową na japońskie miasto Hiroszimę, a 9 sierpnia na Nagasaki. Zmusiło to ostatecznie Japonię do kapitulacji.

Kto decydował o losach świata?

Decyzje zapadały wyłącznie w gronie trzech mocarstw: USA, Wielkiej Brytanii i ZSRR.
Ich przedstawiciele spotykali się na konferencjach, gdzie uzgadniano zasady współpracy między nimi.
4-11 lutego 1945 r. odbyła się konferencja w Jałcie na Krymie. Ustalono tam zasady powojennej organizacji świata, w tym przyszłych granic Polski.

Jak wyglądał świat po wojnie?

III Rzesza, Włochy i Japonia zostały zmuszone do bezwarunkowej kapitulacji. Niemcy zostały podzielone: powstała RFN (Republika Federalna Niemiec) i NRD (Niemiecka Republika Demokratyczna).

Koniec wojny

Wojnę przegrały państwa Osi. Po zakończeniu wojny ukształtował się podział świata na dwa wrogie bloki państw zgrupowanych wokół supermocarstw – Stanów Zjednoczonych i ZSRR. Ich rywalizacja (wojskowa, polityczna i gospodarcza) trwała do lat 90. XX w.

Polska po II wojnie światowej

Ustalono nowe granice państwa polskiego: Polacy utracili tereny na wschodzie, w tym Wilno i Lwów. Zyskali Śląsk z Opolem i Wrocławiem, Pomorze Zachodnie ze Szczecinem i Kołobrzegiem oraz Warmię i Mazury.

II wojna światowa w liczbach

W wojnie, która trwała 6 lat, wzięło udział 61 państw. Walczyło ponad 100 milionów żołnierzy. Zginęło prawie
60 milionów ludzi, a kilkadziesiąt milionów odniosło rany. Wszystkie kraje europejskie biorące udział w konflikcie poniosły olbrzymie straty materialne.

Kalendarium II wojny światowej

1939

  • 1.09. – atak Niemców na Polskę
  • 17.09. – agresja ZSRR na Polskę

1940

  • 9.04. – napad Niemiec na Danię i Norwegię (Polacy uczestniczą w walkach o Narwik)
  • 10.05. – agresja Niemiec na Belgię, Holandię, Luksemburg i Francję
  • Sierpień, wrzesień – bitwa o Anglię

1941

  • Kwiecień – zajęcie przez Niemcy Jugosławii i Grecji
  • 22.06. – atak Niemców na ZSRR
  • 7.12. – atak Japończyków na amerykańską bazę morską w Pearl Harbor na Hawajach – przystąpienie Stanów Zjednoczonych do wojny

1942

  • 3, 4, 5.06. – klęska floty japońskiej w bitwie o Midway na Pacyfiku – teraz Amerykanie przechodzą do ofensywy
  • Listopad – wyparcie przez Anglików wojsk niemiecko-włoskich z Tunezji; zajęcie przez Amerykanów Maroka i Algierii

1943

  • 12.05. – kapitulacja wojsk niemiecko-włoskich w Tunezji
  • 5-12.07. – zwycięstwo Rosjan pod Kurskiem
  • 10.07. – lądowanie aliantów na Sycylii
  • 8.09. – kapitulacja Włoch; zajęcie ich przez wojska niemieckie

1944

  • 4.06. – wyzwolenie Rzymu przez aliantów po przełamaniu oporu Niemców (krwawa bitwa o Monte Cassino zdobyte przez Polaków 18.05.)
  • 20.07. – nieudany zamach na Hitlera w Wilczym Szańcu (dokonała go grupa oficerów)
  • 1.08 – 2.10. – powstanie warszawskie

1945

  • 2.05. – zdobycie Berlina
  • 8, 9.05. – bezwarunkowa kapitulacja Niemiec
  • 2.09. – kapitulacja Japonii