Początek wojny

Polska jako jedyne z państw szeroko rozumianej koalicji antyhitlerowskiej walczyła od pierwszego do ostatniego dnia wojny. Kampania wrześniowa, wielki dramat narodu, armii i państwa była jedynie początkiem walki. We Francji podjęto próby odtworzenia wojska (ośrodki formowania w Bretanii), co uwieńczone zostało pewnym sukcesem, jeśli weźmiemy pod uwagę problemy z bazą rekrutacyjną.

  • W maju 1940 roku pod Narvikiem w decydujących dla norweskiej kampanii bojach wzięła udział Brygada Podhalańska (generał Szyszko-Bohusz), odnosząc nawet sukcesy, ale wskutek rychłego załamania się Francji została zmuszona do odwrotu. Kraju fiordów bronili też polscy marynarze (okręty: ORP „Grom”, ORP „Orzeł”).
  • W kompromitującej naszą sojuszniczkę kampanii francuskiej, udział wzięli polscy żołnierze, walcząc:
    • w rejonie Saary (po francuskiej stronie granicy),
    • pod Lagarde (największy polski bój podczas tej kampanii, Dywizja Grenadierów pod wodzą generała Ducha),
    • pod Montbard (pancerniacy generała Maczka),
    • pod Maiche wBurgundii (Dywizja Strzelców Pieszych generała Prugar-Ketlinga),
    • w Bretanii (powracający z Norwegii podhalańczycy),
    • walcząc jako lotnicy broniący francuskiego nieba; resztki armii zostały ewakuowane do Anglii.
  • Przez cały czas trwania tzw. bitwy o Atlantyk (lata 1940-1945) brali w niej udział polscy marynarze i lotnicy.
    Bardziej znane epizody polskie to:

    • bój niszczyciela „Piorun” z potężnym pancernikiem niemieckim „Bismarckiem” (1941 rok),
    • walka niszczycieli, „Garlanda” i „Orkana”, podczas konwojów alinackich do Murmańska (lata 1942-1943),
    • rutynowe patrole lotnicze czy morskie, podczas których zatopiono niejednego U-boota.
  • W wojnie w Afryce Północnej również nie zabrakło Polaków:
    • bronili wespół z Australijczykami ważnej twierdzy Tobruk (lata1941-1942),
    • brali udział w walkach w latach 1942-1943 (Brygada Karpacka pod wodzą generała Kopańskiego),
    • polscy marynarze brali też czynny udział w bitwach na Morzu Śródziemnym (niszczyciele „Kujawiak”, „Krakowiak” oraz okręty podwodne „Sokół” i „Dzik”).

 

Rozwój działań wojennych

Od lata 1941 roku powstawało wojsko polskie w ZSRR.

  • Rekruci, po przejściu piekła łagrów, więzień, po doświadczeniach wszechwładzy stalinowskiej, zasilali armię Władysława Andersa.
  • Na mocy międzynarodowych ustaleń ostatecznie wojsko polskie zostało ewakuowane na Bliski Wschód. Żołnierze tzw. II Korpusu wzięli udział w wyzwalaniu Włoch, walczyli pod Monte Cassino w maju 1944 roku, otwierając drogę na Rzym (prawdopodobnie najważniejsza politycznie bitwa polskiej wojny, zadająca kłam sowieckiej propagandzie o rzekomej bezczynności), pod Ankoną we wrześniu 1944 roku czy Bolonią (styczeń-marzec 1945 roku).

W czerwcu 1944 roku uformował się drugi front

  • W końcowej fazie operacji normandzkiej wzięła udział polska Dywizja Pancerna pod wodzą generała Stanisława Maczka, zamykając pierścień okrążenia pod Falaise (lipiec-sierpień 1944 roku).
  • Następnie pancerniacy wyzwalali belgijskie i holenderskie miasta we wrześniu 1944 roku (Gandawa, Breda), a potem toczyli walki nad Skaldą. W maju 1945 roku zakończyli swój szlak bojowy pod Wilhemshafen (baza niemieckiej marynarki wojennej).
  • Polscy spadochroniarze z brygady generała Stanisława Sosabowskiego walczyli w niefortunnej bitwie pod Arnhem (w październiku 1944), gdzie ponieśli duże straty. Polscy lotnicy uczestniczyli w bombardowaniach strategicznych Niemiec w latach 1942-1945.

W 1943 roku w ZSRR zaczyna powstawać polskie wojsko, najpierw w sile dywizji (im. Tadeusza Kościuszki), jednak ściśle podległe Stalinowi i dowodzone przez ludzi mu uległych bądź zafascynowanych (jak płk Zygmunt Berling).

  • Chrzest bojowy kościuszkowcy przeszli w krwawej bitwie pod Lenino (10-12 października 1943 roku), którą w PRL niemal mitologizowano i nazywano wielkim zwycięstwem, co nie do końca ma pokrycie w faktach.

Na przełomie lat 1943 i 1944 powstały nowe dywizje, które wraz z kościuszkowską przybrały miano I Armii Ludowego Wojska Polskiego.

  • Brała ona udział w wyzwalaniu wschodnich województw Polski (w obecnych granicach) latem 1944 roku, większe bitwy staczając nad środkową Wisłą, pod Studziankami (brygada pancerna), o Pragę (prawobrzeżną Warszawę) oraz usiłując wspomóc dogorywające powstanie warszawskie. Ta ostatnia akcja zakończyła się odwołaniem Berlinga.
  • Jesienią 1944 roku rozpoczęło się formowanie II Armii Ludowego Wojska Polskiego.
  • W styczniu 1945 roku żołnierze I Armii walczyli o oswobodzenie Warszawy, Bydgoszczy, następnie wnieśli znaczący wkład w bojach o przełamanie Wału Pomorskiego (luty-marzec 1945 roku), wyzwalając Kołobrzeg, a potem Gdynię i Gdańsk (wespół z Rosjanami).
  • W ostatniej fazie wojny uczestniczyli w operacji berlińskiej, forsując Odrę pod Siekierkami, walcząc w samym Berlinie (okolice dworca Tiergarten) i wychodząc nad Łabę.
  • II Armia rozpoczęła walki później, w kwietniu 1945 roku, forsując Nysę Łużycką, tocząc boje w zaciętej bitwie pod Budziszynem, a następnie biorąc udział w tzw. operacji praskiej.

 

Podsumowanie

Pod koniec wojny Polacy stanowili czwartą siłę wśród państw koalicji antyhitlerowskiej. Wielka szkoda, a była to tragedia żołnierzy, że ich zwycięstwa i wysiłki nie znalazły politycznego wykończenia, a sztandar nad Bramą Brandenburską stanowił jedynie pocieszenie. Faktycznie bowiem Polska tę wojnę w sensie politycznym przegrała.

  • Znaczący był udział pols­kich lotników w bitwie o Wielkią Brytanię (około 200 zestrzeleń na 1770). To wówczas Churchill powiedział:„Nigdy jeszcze tak wielu nie zawdzięczało tak wiele tak nielicznym”.
  • W Afryce Północnej walczyła jednostka lotnicza wojska polskiego pod wodzą majora Ernesta Skalskiego, bohatera kampanii wrześ­niowej oraz bitwy o Wielką Brytanię.