Pamiętasz, kto objął władzę w Polsce po zakończeniu II wojny światowej? A kiedy powstała Solidarność? Przypomnij sobie ważne fakty z najnowszej historii Polski!

Po II wojnie światowej Polska stała się krajem uzależnionym od ZSRR (Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich). Oficjalna nazwa kraju to Polska Rzeczpospolita Ludowa (PRL). Władze PRL-u zachowywały pozory demokracji, a w istocie Polska była państwem rządzonym totalitarnie. Pełnię władzy miała partia komunistyczna: Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR).

To ważne!
Komuniści mieli niewielkie poparcie społeczeństwa polskiego. Sami nie zdołaliby opanować kraju i podporządkować go sobie. Stała jednak za nimi cała potęga ZSRR: tysiące żołnierzy przebywających wtedy na polskich ziemiach i pracowników radzieckich służb bezpieczeństwa. To ich poparcie umożliwiło polskim komunistom ostateczne zwycięstwo.

Ważne organizacje

Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN)
W jego skład wchodzili komuniści. Objął władzę na wyzwolonych spod panowania Niemców terenach kraju (siedziba: Lublin). Starał się pozyskać sympatię społeczeństwa polskiego dla komunistów, a równocześnie zwalczał wszelkie organizacje mogące przeciwstawić się rządom komunistycznym (np. Armię Krajową).

Polska Partia Robotnicza (PPR)
Partia komunistyczna powstała w 1942 r. Zależna od ZSRR. Utworzyła na terenie Polski oddziały zbrojne: Gwardii Ludowej (GL), potem przekształcone w Armię Ludową (AL). Ich celem była nie tylko walka z Niemcami, ale przede wszystkim zwalczanie Armii Krajowej – najpotężniejszej organizacji podziemnej działającej w Polsce. Pokonanie AK miało umożliwić opanowanie Polski przez komunistów.

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR)
Powstała w 1948 r. Była to partia komunistyczna, podporządkowana ZSRR. Sprawowała władzę w Polsce do 1989 r.

Sfałszowane wybory

Komuniści przykładali dużą wagę do tego, by pokazać, że do władzy doszli w sposób legalny. Dlaczego? Chodziło im o to, by móc przedstawiać siebie jako tych, którzy cieszą się poparciem olbrzymiej części Polaków. Dlatego też w 1947 r. sfałszowali wyniki wyborów do sejmu. Według oficjalnych (nieprawdziwych) danych wybory wygrali komuniści, a na listy opozycyjnego Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL), kierowanego przez Stanisława Mikołajczyka, miano oddać tylko 10 proc. głosów.

Ten termin musisz znać!

Stalinizacja Polski
To okres: 1948-1956 r.

Co to oznacza?
To narzucenie Polsce takiego systemu władzy, jaki panował w ZSRR (przywódcą tego państwa był do 1953 r. Józef Stalin – stąd nazwa).

Stalinizacja Polski polegała na:

  • Objęciu całkowitej władzy w kraju przez jedną partię: PZPR.
  • Brutalnym zwalczaniu wszelkiej opozycji: Służba Bezpieczeństwa więziła i torturowała każdego, kogo uważano za przeciwnika nowej władzy.
  • Upaństwowieniu zakładów przemysłowych (nie mogły już należeć do osób prywatnych).
  • Kolektywizacji rolnictwa: władze chciały, by znikły prywatne gospodarstwa rolne, a zamiast nich chłopi pracowali w wielkich gospodarstwach (Państwowe Gospodarstwa Rolne).
  • Zwalczaniu prywatnych zakładów rzemieślniczych i prywatnego handlu.
  • Rozbudowywaniu przemysłu ciężkiego (huty, kopalnie, stalownie): jego produkcja zaopatrywała powiększane siły zbrojne.

Jaki był cel stalinizacji Polski?
Całkowite podporządkowanie polskiego społeczeństwa komunistom. Uczynienie z niego bezwolnej masy, którą łatwo jest sterować.

Istotne zmiany nastąpiły w roku 1956
Proces stalinizacji Polski został zahamowany w 1956 r. Władze ograniczyły stosowanie represji w stosunku do swoich (często domniemanych) przeciwników, zwiększono zakres swobód obywatelskich, częściowo odstąpiono od kolektywizacji rolnictwa, próbowano też racjonalniej zarządzać gospodarką (np. nie wydawać pieniędzy na przynoszące straty inwestycje przemysłowe). Choć to niezbyt duże zmiany, był to pierwszy powiew wolności po latach represji.

Ważne pezełomy

W tych latach dochodziło do gwałtownych wybuchów niezadowolenia w Polsce: 1956, 1968, 1970, 1976, 1980.

Poznański Czerwiec – rok 1956
To walki robotników i mieszkańców Poznania. Robotnicy chcieli poprawy warunków pracy i wyższych płac. Dopiero potem wysunęli żądania skierowane przeciw władzy komunistów. Chcieli też usunięcia z Polski stacjonujących w niej wojsk radzieckich. Wystąpienie zostało brutalnie stłumione. W walkach z wojskiem i milicją zginęło 70 osób, a kilkaset było rannych.

Marzec 1968
Doszło do kolejnych wystąpień, które objęły tym razem studentów. Domagano się od władz państwa większych swobód i przestrzegania podstawowych praw demokratycznych. Manifestowano w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Łodzi i we Wrocławiu. Protesty stłumiła milicja. Władze wywołały też kampanię antysemicką (skierowaną przeciwko Polakom pochodzenia żydowskiego). Po wydarzeniach Marca 1968. Polskę opuściło wielu intelektualistów: uczonych, pisarzy.

Protest robotników Wybrzeża w grudniu 1970 r.
Władze ogłosiły podwyżki cen na większość artykułów żywnościowych. Ludzie zaprotestowali przeciw temu w Gdańsku, Gdyni, Szczecinie i Elblągu. Do tłumienia wystąpień wysłano wojsko i milicję. Kilkadziesiąt osób zostało zabitych, ponad tysiąc rannych.

Strajki w 1976 r.
Rząd planował kolejne podwyżki cen. Zastrajkowali wtedy robotnicy Radomia i Ursusa. Tym razem nie strzelano do demonstrujących, ale setki ludzi zostało zatrzymanych przez milicję. Byli bici, zwalniani z pracy. Wielu z nich skazano na długoletnie kary więzienia.

Protesty w sierpniu 1980 r.
Kryzys gospodarczy spowodował kolejne wystąpienia robotników w całym kraju. Największe strajki objęły Wybrzeże (Gdańsk) i Śląsk. Władze zdecydowały się na ustępstwa. Podpisano porozumienia z komitetami strajkowymi. Powstał Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”, na którego czele stanął Lech Wałęsa – elektryk pracujący w Stoczni Gdańskiej.

Dlaczego powstanie Solidarności było tak ważne?
W szeregach tego związku zawodowego znalazło się około 10 milionów ludzi. Związek spełniał rolę nie tylko organizacji broniącej praw robotniczych, ale i zrzeszał ludzi nastawionych opozycyjnie do systemu władzy, jaki panował w Polsce.

Walka z Kościołem
Pamiętaj, że władze PRL widziały w Kościele katolickim zagrożenie. Oddziaływanie Kościoła na wiernych uznawane było za niebezpieczne. Sami komuniści mieli kierować się tzw. światopoglądem naukowym: zasadami wypracowanymi przez twórców ideologii komunistycznej – Karola Marksa i Fryderyka Engelsa. Nie było w nim miejsca na chrześcijaństwo i płynące zeń wartości.
Represje wobec Kościoła katolickiego były różne: od utrudniania wznoszenia nowych budynków kościelnych po pobicia i morderstwa księży (np. Jerzy Popiełuszko, kapelan Solidarności został zamordowany w 1984 r. za swoją działalność opozycyjną).

Polak papieżem
16 października 1978 r. kardynał Karol Wojtyła został wybrany na papieża. Dla wielomilionowej rzeszy polskich katolików było to wydarzenie radosne. Miało ono także doniosłe znaczenie polityczne. Pierwsza pielgrzymka Jana Pawła II do kraju (1979 r.) była wielkim triumfem Kościoła: we mszach uczestniczyły miliony wiernych.

Kres komunizmu w Polsce
To lata 1980–1989. Były to czasy kryzysu gospodarczego. Trudno było kupić nawet podstawowe produkty i artykuły. Władza okazała się niezdolna do zapewnienia społeczeństwu egzystencji na godziwym poziomie, coraz bardziej kompromitowała się.

Stan wojenny: dlaczego go wprowadzono?
13 grudnia 1981 r. generał i przywódca (I sekretarz Komitetu Centralnego) PZPR, Wojciech Jaruzelski, wprowadził na terenie Polski stan wojenny. Tysiące żołnierzy i milicjantów zajęło strategiczne miejsca w kraju. Aresztowano wielu działaczy związku, a samą Solidarność zdelegalizowano (1982 r.). Jej członkowie działali teraz nielegalnie. Zwolennicy wprowadzenia stanu wojennego twierdzili, że ten krok zapobiegł zbrojnej interwencji ZSRR w Polsce.

W podziemiu
Wprowadzenie stanu wojennego nie przerwało działalności opozycji. Demonstrowano na ulicach miast i wystąpienia takie z reguły kończyły się starciami z milicją. Setki działaczy podziemia zajęły się wydawaniem nielegalnych pism. Podawały one informacje o sytuacji w kraju i na świecie, których nie można było znaleźć w oficjalnie wychodzącej prasie, radiu czy telewizji, kontrolowanych przez władze.

Okrągły stół
To rozmowy, jakie toczyły się pomiędzy przedstawicielami władzy a opozycją na początku 1989 r. Zakończyły się zawarciem porozumienia, które umożliwiło dokonanie zmian ustrojowych w Polsce. W czerwcu 1989 r. Solidarność odniosła zwycięstwo w wyborach do parlamentu. Powstał rząd, do którego weszli przedstawiciele opozycji. Premierem został Tadeusz Mazowiecki. Przestała istnieć PRL i zaczęto tworzyć demokratyczną III Rzeczpospolitą.