Przedstaw genezę, założenia, działalność oraz przyczyny rozpadu Wielkiej Koalicji

Powstanie Wielkiej Koalicji

Koalicja antyhitlerowska tworzyła się niemal od samego początku wojny. W jej skład, oprócz Wielkiej Brytanii i Francji, wchodziła Polska i kolejne ofiary nazistowskiej agresji. Od lata 1940 roku ciężar walki spoczywał przede wszystkim na samotnej Wielkiej Brytanii rozglądającej się za potężnymi sojusznikami. Stopniowo następowało zbliżenie z USA, ale ze względu na oficjalną neutralność i silne opory izolacjonistów prezydent Roosevelt musiał być ostrożny, więc poparcie dla Anglii miało głównie gospodarczy i moralny charakter (ustawa Lend-Lease Act).

• W czerwcu 1941 roku, po agresji niemieckiej na ZSRR, Wielka Brytania przestała pełnić rolę oblężonej twierdzy i pośpieszyła z deklaracjami poparcia i sojuszu, zwłaszcza że utrzymywała ze stalinowskim państwem stosunki dyplomatyczne mimo zbliżenia radziecko-niemieckiego w latach 1939-1941. W lipcu podpisano sojusz wojskowy.

• W sierpniu natomiast doszło do spotkania premiera Churchilla z prezydentem USA u wybrzeży Nowej Fundlandii i podpisania sławnego dokumentu zwanego Kartą Atlantycką (14 sierpnia 1941 roku), wskazującego cele wojny prowadzonej z państwami „Osi”. W dokumencie tym była mowa o:
  • przeciwstawianiu się narodowosocjalistycznej dyktaturze,
  • prawie każdego narodu do wyboru właściwej dla siebie formy rządu,
  • prawie do niepodległości i suwerenności,
  • o powstrzymaniu się od zmian terytorialnych niezgodnych z wolą zainteresowanych ludów,
  • sprawiedliwym pokoju.

Ciekawe, że podpisał ją wkrótce także rząd radziecki. Tekst ten stał się bazą dla Deklaracji Narodów Zjednoczonych (51 państw).

Skład Wielkiej Koalicji

W skład Wielkiej Koalicji weszły państwa zdecydowanie różniące się ustrojem politycznym (demokracje i totalitarna dyktatura) oraz interesami, zmuszone niejako do sojuszu koniecznością – poczuciem zagrożenia

• Stany Zjednoczone, głoszące piękne ideały, wierzące w swoją misję dziejową, zmierzały do ustanowienia nowego ładu (czytaj podziału świata), strzeżonego przez wielkie mocarstwa.
• ZSRR pragnął rozszerzenia swej dominacji i rozpropagowania w świecie swych ustrojowych założeń.
• Wielka Brytania dążyła do obrony swej pozycji rozległego imperium kolonialnego.

Między partnerami panowała nieufność i raczej wymuszona serdeczność. Stalin uważał Churchilla za promotora antyradzieckiej polityki w okresie rewolucji i międzywojnia, ten zaś z kolei pamiętał o układach radziecko-niemieckich i obawiał się separatystycznego pokoju między Rzeszą a wschodnim aliantem.

• Stopniowo, w miarę wyczerpywania się jej rezerw, słabła pozycja Wielkiej Brytanii, Wielka Trójka zamieniła się w wielkie „2 i pół”.

• Zarysowały się też różnice między USA a Anglią. Prezydent Roosevelt, nie bardzo zorientowany w skomplikowanych problemach europejskich, gotów był do daleko idących kompromisów ze Stalinem, byle ten przystąpił ostatecznie do rozprawy z Japonią. Oba państwa miały różny stosunek do osoby (wiarygodności) generała Charlesa de Gaulle’a (szefa tzw. Wolnej Francji).

Konferencje Wielkiej Koalicji

Podstawowe decyzje podejmowano podczas konferencji mocarstw i szczytowych spotkań. Szczyty przywódców tzw. Wielkiej Trójki odbyły się w:

• Teheranie (listopad–grudzień 1943 roku),
• Jałcie (luty 1945 roku),
• Poczdamie (lipiec 1945 roku).

Kilkakrotnie spotykali się też Churchill z Rooseveltem (pierwszy raz w sierpniu 1941 roku):

• w Casablance (styczeń 1943 roku),
• w Kairze (przed i po Teheranie),
• w Stanach Zjednoczonych w 1944 roku.

Odbywały się też konferencje dyplomatyczne na niższych szczeblach, np.

• moskiewska – w październiku 1943 roku (poprzedzająca Teheran),
• w Dumbarton Oaks – między sierpniem a październikiem 1944 roku, na temat przyszłej międzynarodowej organizacji państw.
• Spotkanie w Casablance poświęcono potrzebie walki aż do bezwarunkowej kapitulacji państw „Osi”. Alianci dyskutowali też miejsce utworzenia drugiego frontu. Koncepcji Churchilla – lądowaniu na Bałkanach przeciwstawił się Roosevelt. Ustalono rozwiązanie kompromisowe, inwazję na Sycylię i Półwysep Apeniński.
• Koncepcję bezwarunkowej kapitulacji powtórzono i skonkretyzowano podczas moskiewskiej konferencji ministrów spraw zagranicznych mocarstw w październiku 1943; tam również uzgodniono konieczność ukarania zbrodniarzy wojennych.

Konferencja teherańska zadecydowała o utworzeniu drugiego frontu w Normandii wiosną 1944 roku:

• zagwarantowano przyszłą suwerenność Iranu (okupowanego przez ZSRR i Anglię), Austrii,
• zapowiedziano zwiększenie pomocy dla partyzantów Tity,
• ustalono również konieczność powołania międzynarodowej organizacji gwarantującej pokój na świecie.
• ZSRR uzyskał także akceptację swych granicznych postulatów wobec Polski i państw środkowoeuropejskich.

W Kairze, na krótko przed Teheranem, alianci zachodni spotkali się z przywódcą walczących z Japończykami Chin, Czang Kai-shekiem, ustalając powrót do „macierzy” Mandżurii oraz Taiwanu. Na drugie spotkanie kairskie po Teheranie przybył prezydent Turcji, którego bezskutecznie zachęcano do wystąpienia przeciw Niemcom.

W Poczdamie ustalono, już w innym składzie (Roosevelta zastąpił Harry Truman, a Churchilla po klęsce wyborczej Clement Attlee), bardziej konkretne ramy powojennego świata i urządzenia pokonanych Niemiec, ale wybuch zimnej wojny i zmiana politycznego kursu USA pokrzyżowały wiele z tych decyzji, oprócz kwestii granicznych.

Podsumowanie

Wielka Koalicja z racji sprzecznych interesów jej członków skazana była na rozpad. Ostatecznie spełniła swoje zadanie,a kiedy zabrakło czynnika spajającego – wroga, pozostały imperialne (ekspansjonistyczne) dążenia jednych czy chęć utrzymania politycznego status quo drugich. Utrzymanie koalicji po 1945 roku okazało się niemożliwe.

Zapamiętaj

• 11.03.1941 – ustawa Kongresu USA Lend Lease Act o pożyczce i dzierżawie; dawał upoważnienie prezydentowi w zakresie udzielania pomocy wojennej i przyznawania środków zaopatrzenia tym państwom, których obrona jest żywotnie potrzebna dla interesów USA

• 22.06.1941 – atak III Rzeszy na Związek Radziecki, co zbliża go do W. Brytanii, do tej pory niemal samotnie odpierającej ataki nazistów

• 12.07.1941 – podpisanie sojuszu brytyjsko-radzieckiego

• 14.08.1941 – podpisanie Karty Atlantyckiej przez przywódców USA i W. Brytanii, stanowiła swoisty zbiór zasad tworzącej się Koalicji; jej piękne w teorii założenia, po przystąpieniu do porozumienia ZSRR w praktyce były ignorowane

• 7.12.1941 – atak Japonii na Pearl Harbor i przystąpienie USA do wojny; finał tworzenia Wielkiej Koalicji

• 11.12.1941 – wypowiedzenie wojny stanom Zjednoczonym przez III Rzeszę i Włochy

• 14-24.01.1943- konferencja anglo-amerykańska w Casablance

• 11-24.08.1943 – konferencja anglo-amerykańska w Quebec

• 28.11-1.12. 1943 – konferencja Wielkiej Trójki w Teheranie

• listopad i grudzień 1943 – spotkania kairskie Churchilla i Roosevelta z przywódcami Chin i Turcji

• 4-11.02.1945 – konferencja Wielkiej Trójki w Jałcie

• 17.07-2.08.1945 – konferencja wielkiej Trójki w Poczdamie w zmienionym składzie: Stalin, Truman, po zmarłym Roosevelcie i C. Attlee, który podczas konferencji zastąpił Churchilla( ten przegrał wybory). Niezależnie od tego dwukrotnie Churchill odwiedził Stalina; w sierpniu 1942 i październiku 1944

• grudzień 1943 – konferencja w Teheranie

• luty 1945 – konferencja w Jałcie

• 1945 – konferencja w Poczdamie