Sprawa niemiecka w okresie powojennym

O podziale Niemiec zadecydowała sytuacja w obozie koalicjantów. Podczas wojny rozpatrywano różne warianty rozwiązania kwestii niemieckiej.

  • Zachodni alianci do 1945 roku występowali z programem podzielenia Niemiec i zniszczenia ich przemysłu, np. koncepcja Churchilla przewidywała powrót do kilku państw niemieckich, ale została skrytykowana przez sekretarza skarbu USA, Morgentau jako zbyt radykalny wariant.
  • Interesujące, że Stalin od początku stał na stanowisku jedności państwowej przeciwnika. Jego zdanie przeważyło podczas spotkań Wielkiej Trójki w Jałcie i Poczdamie.
  • Zwycięzcy zadecydowali najpierw o okupacji pokonanych Niemiec, dzieląc je na cztery strefy: radziecką, amerykańską, brytyjską i francuską.

Okupacja miała dać czas potrzebny do oczyszczenia Niemiec z nazizmu i powołania demokratycznego rządu, z którym mocarstwa zawarłyby pokój. Wspólnie zadecydowano również o okupacji Berlina, co miało symbolizować koalicyjne zwycięstwo, chociaż wkroczenie aliantów do miasta zostało opóźnione z racji pewnych zgrzytów natury politycznej.

 

Konflikt w obozie alianckim

W Poczdamie zadecydowano o:

  • denazyfikacji,
  • demokratyzacji,
  • dekartelizacji,
  • demilitaryzacji Niemiec,
  • konieczności osądzenia czołowych zbrodniarzy wojennych (proces w Norymberdze),
  • powołaniu Sojuszniczej Rady Kontroli, która miała tymczasowo sprawować rządy nad okupowanym krajem.

Zimna wojna, pogłębiające się różnice zdań oraz konflikty między mocarstwami Wielkiej Koalicji w różnych częściach świata zaczęły się odbijać zarówno na polityce wewnątrz Niemiec, jak i wobec Niemców.

  • Już w 1946 roku nastąpiły poważne konflikty w Sojuszniczej Radzie Kontroli, która w następnym roku przestała działać.
  • W strefie radzieckiej przeprowadzono reformę rolną, likwidując junkierskie majątki i przygotowując grunt pod kolektywizację. W śladowym wymiarze reforma objęła strefy zachodnie, gdzie zresztą niewiele było wielkich majątków. ZSRR przystąpił również do faktycznej nacjonalizacji przemysłu i banków. Konsekwentnie wywoził należne mu według niego dobra, nazywając ten proceder „reparacją”. Demokratyzację rozumiano także specyficznie – było to raczej zamykanie ust politykom niechętnym komunizmowi i radzieckiej administracji oraz faworyzowanie lokalnych komunistów. Zwano ich, od nazwiska lidera, grupą Ulbrichta. To oni stanowili trzon powołanego w 1943 roku komitetu Wolne Niemcy (komunista Walter Ulbricht i poeta Erich Weinert). W strefie radzieckiej doszło też do połączenia partii socjaldemokratycznej (SPD) z komunistami (KPD), co dało efekt w postaci SED (Niemiecka Socjalistyczna Partia Jedności).
  • Państwa zachodnie popierały, zgodnie ze swoimi pryncypiami, gospodarkę rynkową. W 1947 roku, gdy doszło do połączenia stref brytyjskiej i amerykańskiej (Bizonia), również i te obszary przyjęły plan Marshalla, co pozwoliło im na podniesienie się ze zniszczeń wojennych.
  • Integracja sprzyjająca życiu społeczno-gospodarczemu posunęła się w 1949 roku, gdy utworzono tzw. Trizonię, po dołączeniu do strefy francuskiej istniejącego już związku.
  • Z inspiracji chadeckiego polityka Erharda i przy poparciu aliantów przeprowadzono w strefach zachodnich w czerwcu 1948 roku reformę walutową i wymianę pieniędzy. Rosjanie byli poinformowani o zamierzeniach, choć nie znali terminu reformy. Stalin odrzucił ewentualną współpracę, stąd Rosjanie nie przygotowali się do nowych okoliczności, a strefę radziecką zalały bezwartościowe „reichsmarki” wycofane w zachodnich strefach.
  • Władze ZSRR uznały to za pretekst do blokady Berlina, trwającej do maja 1949 roku. Tym działaniem ZSRR pragnął zmusić aliantów do wycofania się z miasta. Świat stanął na krawędzi wojny. Zachód (przede wszystkim USA) utworzył prawdziwy, gigantyczny most powietrzny do swoich berlińskich sektorów. W końcu Stalin ustąpił.
  • We wrześniu 1949 roku w zachodnich strefach za zgodą trzech mocarstw (USA, Wielkiej Brytanii, Francji) przeprowadzono demokratyczne wybory i parlament ogłosił powstanie Republiki Federalnej Niemiec (RFN). Stalin, który do tej pory przeciwstawiał się rozbiciu Niemiec, na powstanie RFN zareagował utworzeniem w następnym miesiącu (7 października 1949 roku) Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Pierwszym kanclerzem RFN został Konrad Adenauer (chadek), a prezydentem Theodor Heuss, zaś premierem NRD – Otto Grotewohl, a prezydentem – Wilhelm Pieck.

 

Podsumowanie

O podziale Niemiec zadecydował:

  • konflikt między mocarstwami,
  • odmienna polityka prowadzona przez mocarstwa w przyznanych im strefach (m.in. fakty dokonane),
  • działania samych Niemców (polityków komunistycznych, chadeckich i socjaldemokratycznych (Erharda, Adenauera, Schumachera, Piecka, Ulbrichta).

Zapamiętaj!

  • 8.05.1949 – uchwalenie konstytucji przyszłej RFN prze Zgromadzenie Parlamentarne Trizonii;
  • 12.09.1949 – utworzenie RFN;
  • 7.10.1949 – utworzenie NRD.