Dane osobowe

  • Imię: Jan
  • Ojciec: Jakub Sobieski, mąż stanu i dyplomata
  • Matka: Teofila Sobieska z Daniłowiczów
  • Data urodzenia: 17.08.1629
  • Wykonywane zawody: żołnierz, poseł, marszałek wielki koronny (od 1665), hetman polny koronny (od 1666), hetman wielki koronny (od 1668), król Polski (1676-1696)
  • Koronowany: 2.02.1676
  • Żona: Maria Kazimiera d’Arquien zwana Marysieńką
  • Dzieci: m.in. Teresa Kunegunda Sobieska, żona elektora bawarskiego Maksymiliana II Emanuela i matka cesarza Karola VII; Jakub Ludwik Sobieski, kandydat do korony polskiej po zgonie ojca
  • Data śmierci: 17.06.1696
  • Pochowany: na Wawelu w Krakowie

Uwaga! Przed Janem Sobieskim!
Na tronie po abdykacji Jana Kazimierza zasiadł Michał Korybut Wiśniowiecki. Jan Sobieski – wówczas hetman wielki koronny – był jednym z wielu przeciwników nowo wybranego króla. Nazywał władcę małpą i dawał mu nieraz odczuć, że jego elekcja była pomyłką. W trzecim roku panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1672) Sobieski zwołał w Szczebrzeszynie konfederację, w czasie której domagał się detronizacji króla.

Podróże kształcą

Ojciec Jana Sobieskiego, Jakub, kasztelan krakowski i dyplomata, zadbał o staranne wykształcenie syna. Jan ćwiczył jazdę konną i strzelanie z łuku. Grał na gitarze i flecie, a nawet malował. Studiował na Akademii Krakowskiej, a potem wraz z bratem odbywał podróże zagraniczne, które objęły Niemcy, Francję, Holandię i Anglię. To tam przyszły król zobaczył wielkie, tętniące życiem miasta, wojskowe arsenały, okręty wojenne, nowoczesne twierdze.

Wiecznie w siodle

Sobieski sztuki wojennej, która zapewniła mu największą sławę, uczył się przez długie lata. I to bezpośrednio, podczas kolejnych kampanii wojennych. Brał udział w bitwie z Kozakami pod Beresteczkiem (1651), potem walczył pod komendą Stefana Czarnieckiego. W początkowym okresie potopu szwedzkiego Sobieski uznał władzę króla Karola Gustawa. Hańbę zdrady zmył jednak, walcząc znowu pod dowództwem Czarnieckiego i ucząc się od niego taktyki tzw. wojny szarpanej, która tak wiele szkód narobiła Szwedom. W roku 1667 w obronnym obozie w Podhajcach już jako hetman, czyli najwyższy dowódca wojsk, odpierał skutecznie ataki Tatarów i Kozaków.

Upadek Kamieńca

W roku 1672 na Polskę znowu najechali Turcy, Tatarzy i Kozacy. Po krótkim oporze padła największa twierdza na południowo-wschodnich terenach Polski, Kamieniec Podolski. Hetman Sobieski, który nie miał dość wojska, dokonał jednak nie lada sztuki. Podzielił skromne siły militarne Rzeczypospolitej i atakował oddziały tatarskie. Kilkadziesiąt tysięcy ludzi odzyskało wolność. Nie mogło to jednak zmienić ogólnej sytuacji. Polska podpisała układ w Buczaczu, na mocy którego oddawała Turcji województwa podolskie, bracławskie i kijowskie. Zobowiązała się także do płacenia corocznego haraczu.

Zwycięzca spod Chocimia

Upokarzający układ w Buczaczu uświadomił polskim politykom, że do walki z Turcją potrzeba silnego wojska. Hetman Sobieski zebrał dużą armię i w roku 1673 wkroczył do Mołdawii. Tu, pod Chocimiem, rozgromił w ciężkiej bitwie armię turecką. Polska odetchnęła, gdyż wisząca nad nią groźba zależności od Stambułu została przekreślona. Chocimskiego zwycięstwa nie udało się jednak wykorzystać. Niezgoda wśród polskich dowódców i śmierć króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego uniemożliwiły prowadzenie dalszych działań. Ostatecznie Podole wraz z Kamieńcem wróci do Polski dopiero w 1699, już po śmierci Sobieskiego.

Tron dla wodza

Zgon Michała Korybuta Wiśniowieckiego utorował drogę do tronu Janowi Sobieskiemu, który dzięki zwycięstwu pod Chocimiem cieszył się poparciem większości szlachty. 21 maja roku 1674 Jan Sobieski został wybrany na króla. Od razu musiał uporać się z Turkami. Co ciekawe, wojna z nimi stanowiła przeszkodę w dokonaniu najważniejszej dla króla formalności – Jan musiał odłożyć na potem uroczystość koronacji.

Bitwa pod Wiedniem

Król pragnął odzyskać ziemie, które Polska utraciła na rzecz Turcji. W czasie rozprawy z tak groźnym przeciwnikiem nie chciał być jednak sam. Dlatego 1 kwietnia 1683 r. podpisał sojusz z zagrożoną przez atak turecki Austrią. Umowa zobowiązywała Rzeczpospolitą i Austrię do pomocy, gdyby Turcy zagrażali którejś ze stron. Jeszcze w tym samym roku ponad 100-tysięczna armia turecka dowodzona przez Kara Mustafę obległa Wiedeń. Sobieski na czele około 25 tysięcy żołnierzy pospieszył z pomocą.
W koalicji z Austrią, wspomaganą przez siły innych władców niemieckich, udało się 12 września 1683 r. rozbić pod Wiedniem armię turecką. O zwycięstwie zadecydował atak kawalerii polskiej, austriackiej i niemieckiej dowodzonej przez Sobieskiego.

Sława Jana III

Zwycięstwo pod Wiedniem odbiło się szerokim echem w Europie. Wszyscy władcy gratulowali Sobieskiemu sukcesu. Powstawały utwory sławiące polskiego króla jako obrońcę chrześcijaństwa. Wieszczono, że może zadać całkowitą klęskę Turcji. Sobieski uległ atmosferze euforii. Wierzył, że jego wspaniałe zwycięstwo przyniesie jeszcze większe zyski.

Klęski w Mołdawii

W kilka miesięcy po zwycięstwie pod Wiedniem Jan III (wraz z Austrią, Wenecją i państwem papieskim) przystąpił do Ligi Świętej, czyli sojuszu państw wymierzonemu przeciwko Turcji. Sądził, że ułatwi mu to uzyskanie nabytków terytorialnych. Kilkakrotnie podjął wyprawy przeciwko Mołdawii podlegającej władzy tureckiej. Żadna z nich nie zakończyła się sukcesem.

Wojny z Rosją…

…prowadzone jeszcze za Jana Kazimierza zakończyły się rozejmem w Andruszowie (30 stycznia 1667 r.). Wtedy Polska straciła ziemie: smoleńską, siewierską i czernihowską oraz część Ukrainy na lewym brzegu Dniepru wraz z Kijowem. Za Jana III Sobieskiego doszło do potwierdzenia tych warunków. 1 maja 1686 r. poseł Grzymułtowski zawarł pokój z Rosją (stąd pokój Grzymułtowskiego). Rzeczpospolita na długi czas zakończyła wojny z Rosją.

Ukochana Marysieńka

Żoną Jana III Sobieskiego była Maria Kazimiera d’Arquien – dawna dwórka królowej Marii Ludwiki Gonzagi i była żona Jana „Sobiepana” Zamojskiego. Ta piękna Francuzka podbiła serce wielkiego wodza. Do niej pisał wspaniałe listy, dowód nie tylko gorącego uczucia, jakim ją darzył, ale i dużego talentu literackiego. Królowa była kobietą ambitną i mieszała się do polityki. Popierała sojusz polsko-francuski. Największy wpływ na monarchę miała przez lata, jakie nastąpiły po ślubie (1665) i w końcowym okresie panowania Jana III Sobieskiego. Po śmierci męża przebywała w Rzymie, a potem we Francji.

Poliglota i astronom

Wysoki i potężnej budowy monarcha pod koniec życia utył i nie wykazywał już tej energii, jaka cechowała go w latach dojrzałych. Lubił polowania, wspaniałe uczty, nie stronił od alkoholu. W młodości – przystępny i miły w obejściu, w ostatnich latach panowania często unosił się gniewem, wdawał w kłótnie, odgradzał się od przyjaciół i stał się skąpy. Zaczęto go nawet nazywać Sobkiem. Oprócz języka polskiego znał łacinę i grekę, francuski, włoski, niemiecki, turecki i trochę tatarski. Interesował się historią, geografią i matematyką. W Gdańsku odwiedzał obserwatorium sławnego astronoma Jana Heweliusza. Razem oglądali gwiazdy. Król wyznaczył uczonemu dożywotnią pensję, a ten zrewanżował się monarsze, nazywając jeden z gwiazdozbiorów Tarczą Sobieskiego.

Wilanów

Jan III pragnął mieć rezydencję w pobliżu Warszawy. Miasto go męczyło, najlepiej czuł się wśród lasów i pól. Swej nowej rezydencji dał miano Villa Nova. Początkowy typowy dwór polski przekształcił się pod okiem włoskiego architekta Locciego we wspaniały pałac.

 

Ocena panowania Jana III Sobieskiego

Plusy:

  • obrona kraju przed agresją Turcji i atakami Tatarów,
  • odsiecz Wiednia i ostateczne odsunięcie groźby tureckiego ataku na Polskę.

Minusy:

  • nieudane próby opanowania Mołdawii,
  • rezygnacja z możliwości przyłączenia Prus Książęcych.

Uwaga! Znany pradziadek
Stanisław Żółkiewski – pradziadek Jana Sobieskiego ze strony matki – był jednym z najsłynniejszych żołnierzy i hetmanów rzeczypospolitej szlacheckiej. W czasach Zygmunta III Wazy wsławił się w bitwie z Rosjanami pod Kłuszynem (1610), a dziesięć lat później zginął w bitwie z Turkami pod Cecorą.

 

Datownik

1674 – Jan Sobieski królem!
1675 – układ z Francją w Jaworowie
1676 – koronacja Jana Sobieskiego

1683 – odsiecz wiedeńska – 12 IX
1684 – przystąpienie Rzeczypospolitej do Ligi Świętej
1686

  • wyprawa na Mołdawię
  • pokój Grzymułtowskiego z Rosją – 1 V

1691 – kolejna wyprawa na Mołdawię
1696 – śmierć Jana III Sobieskiego