Dane personalne

  • Personalia rodziców: Zofia Holszańska i Władysław Jagiełło
  • Urodzony: 30 XI 1427 roku w Krakowie
  • Znak zodiaku: Strzelec
  • Stan cywilny: żonaty (od roku 1454 z Elżbietą Rakuszanką – córką Albrechta II Habsburga)
  • Zawód: wielki książę litewski (od roku 1440), król Polski (lata 1447 – 1492)
  • Koronowany: 25 VI 1447 roku
  • Dzieci: sześciu synów, m.in. późniejsi królowie Polski
    • Jan Olbracht (ur. 27 XII 1459),
    • Aleksander Jagiellończyk (ur. 5 VIII 1461),
    • Zygmunt Stary (ur. 1 I 1467)
  • Zmarł: 7 VI 1492 roku w Grodnie

 

Uwaga! Czasy Jagiellonów!
Na tronie przed Kazimierzem Jagiellończykiem

  • 1386-1434 Władysław Jagiełło – ojciec Kazimierza
  • 1434-1444 Władysław III Warneńczyk – rodzony brat Kazimierza

Na tronie po Kazimierzu Jagiellończyku

  • 1492 -1501 Jan Olbracht – najstarszy syn Kazimierza
  • 1501-1506 Aleksander Jagiellończyk – czwarty syn Kazimierza
  • 15061548 Zygmunt Stary – najmłodszy syn Kazimierza
  • 1548-1572 Zygmunt August – wnuk Kazimierza (syn Zygmunta Starego)

 

Wojna trzynastoletnia

Na chwilę przed wojną

Na ziemiach pod panowaniem krzyżackim
Mieszkańcy skarżą się na nadużycia Krzyżaków, stosowanie przemocy jako metody chrystianizacyjnej, ogromne opłaty (podatki), wykradanie majątków i pieniędzy, ograniczenia handlowe, likwidację dorobku kulturowego rdzennych mieszkańców, brak swobód i przywilejów, brak dostępu do współrządów dla przedstawicieli stanów. Powołany przez Prusów w 1440 r. Związek Pruski składa skargę do papieża, ale ten staje po stronie Krzyżaków, co wywołuje protesty i powstanie przeciw zakonowi krzyżackiemu.

W Polsce
Szlachta, duchowieństwo i rycerstwo mają sporo przywilejów, czego zazdroszczą im mieszkańcy Prus. Polska nie ma bezpośredniego dostępu do morza, co utrudnia zarówno handel z mieszkańcami Prus, jak i handel międzynarodowy. Królestwu Polskiemu brakuje regularnego wojska – jego funkcję pełni tzw. pospolite ruszenie, czyli wojsko złożone ze szlachty, powoływane w chwili zagrożenia.

Inkorporacja

Związek Pruski w 1454 roku prowadzi tajne rozmowy z Kazimierzem Jagiellończykiem o wypowiedzeniu posłuszeństwa Krzyżakom. W lutym w Prusach wybucha powstanie – mieszczanie zajmują kolejne miasta i twierdze krzyżackie: torunianie – tamtejszy zamek krzyżacki, gdańszczanie – Wielki Młyn. W ciągu kilku kolejnych dni zamki w: Gniewie, Tucholi, Papowie, Starogrodzie Chełmińskim, Bierzgłowie, Kowalewie, Golubiu, Rogoźnie, Pokrzywnie. Potem w: Człuchowie, Grudziądzu, Radzyniu i Brodnicy. W marcu Kazimierz Jagiellończyk zgadza się przyłączyć Prusy do Królestwa Polskiego – mieszkańcom nowych ziem obiecuje pomoc w oporze przeciw Krzyżakom i takie same przywileje, jakie mają jego poddani. Efektem aktu inkorporacji jest wojna z Krzyżakami.

Pospolite ruszenie pod Cerekwicą

W momencie wybuchu wojny Polski z Krzyżakami król powołał szlachtę do służby wojskowej. Miejscem zebrania się szlachty był obóz wojskowy utworzony w Cerekwicy. Szlachcice nie byli z tego zadowoleni. Nie czuli się zobowiązani do udziału w wojnie. Zagrozili królowi, że nie staną do walki, jeśli nie otrzymają przywileju, w którym król wyrzeknie się prawa do zwoływania pospolitego ruszenia. Zanim negocjacje z królem zakończyły się wygraną szlachty, Krzyżacy zdążyli sprowadzić posiłki wojskowe. Wkrótce miała się rozegrać walka szlachty polskiej z wojskami krzyżackimi.

Bitwa pod Chojnicami

Do walki tej doszło pod Chojnicami. Kompletny brak dyscypliny wojskowej, rozprężenie panujące wśród szlachty, brak doświadczonego i zdecydowanego dowódcy zadecydował o całkowitej klęsce Polaków, którzy dali się zapędzić na groblę tuż obok jeziora, gdzie większość żołnierzy utonęła, a króla ledwie uratowano z opresji.

Przebieg wojny trzynastoletniej

  • Wrzesień 1454 – klęska wojsk polskich pod Chojnicami, kompromitacja polskiego pospolitego ruszenia.
  • Styczeń 1455 – klęska wojsk polskich pod Łasinem. Przystąpienie do wojny obcych sił: po stronie krzyżackiej – Dania, po stronie polskiej – Szwecja.
  • Lipiec 1456 – powołanie wojsk zaciężnych.
  • 1457 – wykupienie zamku w Malborku przez szlachtę polską.
  • 1462 – wygrana pod Świecinem (niedaleko Jeziora Żarnowieckiego) polskiego oddziału wojsk zaciężnych (około 2000 żołnierzy) pod dowództwem Piotra Dunina.
  • 1463 – zwycięstwo floty polskiej pod Elblągiem, na Zalewie Wiślanym, wycofanie się Danii z wojny.
  • 1466 – zdobycie krzyżackich Chojnic.

Pokój toruński

19 X 1466 – tzw. drugi pokój toruński (pierwszy zawarł ojciec Kazimierza Jagiellończyka – Władysław Jagiełło w roku 1411).

Warunki:

  • Księstwo krzyżackie (tzw. Prusy Zakonne albo Krzyżackie) z nową stolicą w Królewcu będzie stanowić lenno Polski.
  • Ziemie zwane odtąd Prusami Królewskimi, czyli: Pomorze Gdańskie z Malborkiem i Elblągiem, ziemia dobrzyńska i michałowska oraz Warmia wracają do Polski (mamy dostęp do morza!).

 

Datownik

1440 Kazimierz wielkim księciem litewskim
1447 Kazimierz Jagiellończyk polskim królem
1454

  • Ślub Kazimierza Jagiellończyka
  • Inkorporacja Prus do Polski
  • Przywilej cerekwicki potwierdzony statutami nieszawskimi

1454-1466 – wojna trzynastoletnia
1457 – Wykupienie Malborka
1466 – Pokój toruński (19 X)
1492 – Śmierć króla Kazimierza, objęcie władzy przez Jana Olbrachta

 

Sprawdzian

„My, Kazimierz, król polski, wielki książę litewski (…) ku czci wszechmogącego Boga i Jego Rodzicielki Dziewicy Maryi, świętego Wojciecha męczennika i świętego Stanisława pierwszego męczennika polskiego oraz całej hierarchii niebieskiej, przyjmujemy dobrowolne i samorzutne poddanie się i posłuszeństwo tych rycerzy, mieszczan, ziemian i wszystkich mieszkańców ziem pruskiej, chełmińskiej, pomorskiej i michałowskiej (…) i bierzemy je w swój zarząd i opiekę brzmieniem niniejszego pisma. (…) Rzeczone ziemie i władztwa do Królestwa Polskiego na nowo przyłączamy i z nim jednoczymy, wcielamy i przyjmujemy, udzielając im wszelkich praw, wolności i prerogatyw, jakich używają prałaci, baronowie i szlachta Królestwa Polskiego. (…) będziemy obdarzać łaskawością i miłością królewską i chronić przed wszystkimi przeciwnościami i atakami jako wiernych poddanych naszych i nie ścierpimy, gdyby ktoś chciał ich (…) oderwać od ciała i całości Królestwa naszego Polskiego. Przyrzekamy ponadto, że (…) zachowamy ich w prawach, wolnościach i przywilejach, jakie mają nadane od książąt, królów i panów tychże ziem (…)”.
Akt inkorporacji ziem pruskich do Polski z 6 marca 1454 r.

1. Z powyższego dokumentu wynika, że:

A. król Kazimierz narzucił mieszkańcom wymienionych ziem pruskich władzę,
B. mieszkańcy tych ziem sami poprosili polskiego króla o opiekę i zwierzchnictwo,
C. Krzyżacy zrzekli się panowania na wymienionych terenach pruskich,
D. akt inkorporacji dotyczył tylko stanu mieszczańskiego.

2. Wskaż słowa, które dokładnie o tym mówią.

3. Jakie obietnice złożył król swoim nowym poddanym?

Forma zaś przysięgi, którą mistrz Ludwik i jego następcy zobowiązani są złożyć nam i naszym następcom, będzie taka:
„Ja, Ludwik, wielki mistrz Zakonu Niemieckiego Panny Maryi, książę i radca Królestwa Polskiego, przysięgam, że od tej godziny i na przyszłość będę wierny najłaskawszemu władcy panu Kazimierzowi królowi i jego następcom królom i Królestwu Polskiemu, i wiernie będę troszczyć się o ich pożytek. (…) a ponadto będę strzegł i przestrzegał pokoju obecnego we wszystkich jego warunkach”.
Traktat toruński z 1466 r. (fragment punktu VII)

4. Komu wielki mistrz obiecał wierność i posłuszeństwo?

A. Tylko królowi Kazimierzowi.
B. Królowi Kazimierzowi i jego następcom.
C. Następcom króla Kazimierza.
D. Księciu Królestwa Polskiego.

5. Jakie tytuły zostały przyznane mistrzowi zakonu – Ludwikowi?

A. Księcia i radcy Królestwa Polskiego.
B. Króla państwa zakonnego.
C. Rzecznika praw mieszkańców Prus.
D. Księcia wielkiego litewskiego.

Odpowiedzi:

1. B.
2. „Przyjmujemy dobrowolne i samorzutne poddanie się i posłuszeństwo tych rycerzy, mieszczan, ziemian i wszystkich mieszkańców ziem pruskiej, chełmińskiej, pomorskiej i michałowskiej”.
3. Król obiecał nowym poddanym dokładnie takie same prawa, jakie mieli mieszkańcy Królestwa Polskiego.
4. B.
5. A.