Na pewno najważniejszy w wierszu jest podmiot liryczny. Ale utwór może też mieć swojego bohatera! To kto inny niż podmiot i trzeba umieć te osobistości rozróżniać.
Trzy osoby wiersza
- „Ja” liryczne (Podmiot)
- Głos mówiący, osoba, która się wypowiada, wyraża swoje uczucie lub opowiada.
- Podmiot wyraźnie różni się od adresata i bohatera – jest siłą wyższą, to on zwraca się lub opowiada.
A co w sytuacji, gdy mówi do siebie i prezentuje autobiografię?
Sam jest podmiotem, adresatem i bohaterem. Szczególnie zwariowany na swoim punkcie podmiot.
- „Ty” liryczne (Adresat)
- Osoba, do której skierowany jest utwór, odbiorca inwokacji, apostrof, pytań i pouczeń.
- Kiedy podmiot liryczny zwraca się do bohatera, wówczas „ty” i „on” liryczne to ta sama osoba.
Wniosek: Adresat może być bohaterem!
- „On” liryczny (Bohater)
- Ktoś, o kim opowiada podmiot. Obecny w utworze jako temat, bohater, ważna postać, której poświęcono wiersz.
Kilka przykładów:
Szedł po świecie Bajdała,
Co go wiosna zagrzała –
Oprócz siebie – wiódł szkapę, oprócz szkapy – wołu,
Tyleż tędy, co wszędy, szedł z nimi pospołu.
Bolesław Leśmian Dusiołek
Znasz ten wiersz. Jak myślisz, czy ma on tylko jednego bohatera lirycznego?
- Zwróć uwagę na tytuł.
- podmiot liryczny – trzecioosobowy narrator ballady
- liryka pośrednia
- bohater utworu: Bajdała
Orszulo moja wdzięczna, gdzieś mi się podziała?
W która stronę, w którąś się krainę udała?
Czyś ty na wszytki nieba wysoko wzniesiona
I tam w liczbę aniołków małych policzona?
Jan Kochanowski Tren X
- Zwróć uwagę, że masz do czynienia z apostrofą (zwrotem do Urszulki), a także z nagromadzeniem pytań.
- podmiot liryczny – poeta, zbolały ojciec, sam Kochanowski
- adresat: Urszulka
- bohater liryczny: Urszulka
Żołnierze smukli. Twarzyczki jasne,
a noce ciemne trą się i gniotą,
lądy się łamią, sypie się złoto
i chyba pancerz ziemi za ciasny
pęka rozsadza i grzmi, i grzmi.
Krzysztof Kamil Baczyński Z lasu
podmiot liryczny – trzecioosobowy (możemy go utożsamić z poetą)
bohater liryczny – zbiorowy: żołnierze, powstańcy 1944 roku
Zapamiętaj!
- Podmiot liryczny – głos mówiący w wierszu, liryczne „ja”, ktoś kto mówi, ale nie musi być tożsamy z poetą.
- Bohater liryczny – postać, którą utwór przedstawia. Oprócz niej szukaj podmiotu. Może być zbiorowy, może też być adresatem.
- Inwokacja – zwrot do muzy, Boga, istot nadprzyrodzonych, ważnego adresata, umieszczona na wstępie utworu epickiego. Słynna inwokacja:
Litwo! Ojczyzno moja.
- Apostrofa – zwrot do kogoś w utworze literackim. Jest to zwrot bezpośredni do wybranego adresata, często uroczysty (Matko moja!).
Zobacz: