Czas i miejsce akcji
Czas akcji:
- przełom XIX i XX w.
Miejsce akcji:
- kolonia angielska w Indiach,
- posiadłość Misselthwaite Manor w Yorkshire w Anglii.
Jaki to gatunek literacki?
Powieść – gatunek epicki. Występuje narrator, jest kilka wątków (np. choroba Colina, historia Mary), są opisy miejsc i wyglądu osób, dialogi.
Przebieg wydarzeń
1. Śmierć rodziców
Mary mieszka w Indiach. Jej rodzice umierają na cholerę i wtedy trafia ona do domu pastora Crawford, gdzie dowiaduje się, że ma wyjechać do Anglii, do swego wuja Archibalda Cravena.
2. Podróż do Misselthwaite Manor
Mary podróżuje do Londynu, skąd do posiadłości wuja zabiera ją pani Madlock – gospodyni pana Cravena. Podczas podróży Mary dowiaduje się od niej, że wuj jest zgorzkniały i ciągle smutny.
3. Poznanie Marty
Mary poznaje swoją służącą Martę. Początkowo traktuje ją bardzo oschle, ale szybko się zaprzyjaźniają. Zdradza, że na terenie posiadłości istnieje tajemniczy ogród, którego od 10 lat nikt nie odwiedzał, ponieważ pan Craven po śmierci żony zamknął go i zakopał klucz.
4. Spotkanie z Benem Weatherstaffem
Mary wychodzi na pierwszy spacer i spotyka ogrodnika Bena Weatherstaffa. To on opowiada jej o ptaszku z czerwonym gardziołkiem, który już wcześniej ją zaciekawił. Odtąd gil i Ben będą jej przyjaciółmi – pierwszymi!
5. Wycieczka po domu
Dziewczynka zaciekawiona opowieściami Marty pragnie sprawdzić, czy rzeczywiście w domu wuja jest sto zamkniętych komnat. Podczas wędrówki po raz drugi słyszy dziwny płacz, ale nikt nie chce jej tego wyjaśnić.
6. Klucz do ogrodu
Dziewczynka cały czas myśli o tajemniczym ogrodzie. Szuka wejścia, ale nie może go znaleźć. Podczas jednego ze spacerów spostrzega gila. Obserwuje go i wtedy w klombie znajduje tajemniczy klucz.
7. Prezent od Marty
Marta po wizycie w rodzinnym domu przynosi Mary prezent – skakankę. Dziewczynka biega po ogrodzie i ponownie spotyka swojego starego znajomego – gila. To on zaprowadza ją do miejsca, gdzie pod bluszczem znajduje się furtka do tajemniczego ogrodu.
8. W tajemniczym ogrodzie
Mary jest zachwycona tajemniczym ogrodem. Postanawia go trochę uporządkować, bo widzi, że ogromne trawy nie pozwalają rosnąć małym kwiatkom.
9. Nowy przyjaciel – Dick
Mary podczas jednej ze swych wędrówek spotyka chłopca, który gra na fujarce zwierzętom. To Dick, brat Marty, który przyniósł zamówione wcześniej przyrządy i nasionka. Chłopiec jest pierwszą osobą, której Mary pokazuje tajemniczy ogród.
10. Poznanie wuja
Pewnego dnia matka Marty – Zuzanna Sowerby – spotyka pana Cravena i radzi mu, żeby lepiej zaopiekował się Mary. Dziewczynka idzie na pierwsze spotkanie z wujem przerażona, ale bardzo szybko stwierdza, że wuj jest bardzo miły i dobry, tylko strasznie smutny.
11. Dziwny płacz
Mary po raz kolejny słyszy dziwny płacz. Podąża korytarzami olbrzymiego domu, aby odnaleźć tajemniczą osobę. W końcu dociera do komnaty, w której leży schorowany chłopiec. Okazuje się, że jest to syn wuja Cravena – Colin. Mary opowiada mu o tajemniczym ogrodzie, ale nie zdradza, że już go odnalazła.
12. Histerie Colina
Mary opowiada Dickowi o poznaniu Colina i oboje postanawiają, że wizyta w ogrodzie na pewno mu pomoże. Tymczasem Colin jest bardzo zazdrosny o to, że Mary spędza z nim mało czasu. Ma znowu atak histerii, ale Mary wie, jak sobie z nim poradzić – krzyczy na niego i sprawdza, czy rzeczywiście robi mu się garb. Żadnej narośli nie ma.
13. Colin wstaje z wózka
Mary i Dick zawożą Colina do tajemniczego ogrodu. Zabawy przerywa im wizyta Bena Weatherstaffa, który dostrzega ich z drabiny. Colin, by udowodnić, że nie jest kaleką, po raz pierwszy staje o własnych siłach.
14. Granie komedii
Ponieważ Colin chce zrobić ojcu niespodziankę, kiedy ten wróci z podróży, przed służbą udaje nadal chorego. Tak naprawdę nie potrzebuje już wózka.
15. Powrót taty
Archibald Craven wiele podróżuje, ale to nie daje mu ukojenia. Pewnego dnia otrzymuje list od Zuzanny Sowerby, która nakłaniała go do powrotu do domu. W drodze dużo myśli o swym synu i postanawia, że wynagrodzi chłopcu wszystkie cierpienia. Decyduje się też znowu wejść do ogrodu swej żony. W furtce wpada na niego Colin. Szczęśliwi wracają do domu, a służba nie wierzy własnym oczom.
Kim są bohaterowie powieści?
- Mary Lennox – dziesięcioletnia dziewczynka, kuzynka Colina Cravena. Dzieciństwo spędziła wraz z rodzicami w Indiach. Wychowywana przez hinduską służbę, całkowicie ignorowana przez rodziców, wyrastała na osobę samolubną, niesympatyczną i despotyczną. Była wątła, nieładna, o niezdrowym wyglądzie. Nigdy nikogo nie lubiła i nie szukała przyjaciół. Straciła rodziców podczas epidemii cholery. Ponieważ nie była z nimi szczególnie związana, nie rozpaczała po ich śmierci. Jako sierota zamieszkała w Anglii u zdziwaczałego wuja. Nowe warunki, konieczność nauczenia się samodzielności, wreszcie kontakt z osobą nieszczęśliwą i dobroczynny wpływ przyrody sprawiają, że Mary zupełnie się zmienia. Odnajduje przyjaciół, uczy się pomagać innym i cieszyć każdą chwilą spędzoną wspólnie z rówieśnikami.
- Colin Craven – najbardziej tajemnicza postać powieści. Rówieśnik Mary, półsierota, wychowany w wielkim, ponurym angielskim domu. Nie znał swojej matki, ponieważ zmarła wkrótce po jego narodzinach. Ojciec nie chciał kontaktować się z synem, bo kojarzył mu się on ze śmiercią ukochanej kobiety. Dzieciństwo Colina było nieszczęśliwe – uznano, iż jest nieuleczalnie chory, więc ograniczono jego kontakty z ludźmi, aby nie musiał wstydzić się swej ułomności. Chłopiec wzrastał w poczuciu swego kalectwa i z roku na rok coraz bardziej dziwaczał, stając się rozhisteryzowanym, nieznośnym dzieckiem. W rzeczywistości jego choroba była urojeniem – fizycznie był całkowicie zdrowy, choć ciągłe leżenie w łóżku i brak ruchu sprawiły, że stał się niedołężny. Towarzystwo Mary, która jako pierwsza nie uległa jego napadom złości i potrafiła odważnie mu się przeciwstawić oraz przyjaźń z Dickiem i jego zwierzętami pozwalają Colinowi zapomnieć o urojonym kalectwie i rozpocząć nowe, szczęśliwe życie.
- Dick – „dobry duch” całej historii. Brat służącej Marthy, jeden z dwanaściorga dzieci ubogiej, lecz bardzo mądrej i opiekuńczej Zuzanny Sowerby. Dick całe dnie spędza na dworze w otoczeniu zwierząt i roślin. Jest całkowitym przeciwieństwem Colina. Zawsze uśmiechnięty i chętny do pomocy, z łatwością zdobywa przyjaciół. Doskonale zna zwyczaje zwierząt, jest ich prawdziwym opiekunem. Nauczył Mary rozumieć i podziwiać przyrodę i pomagać tym, którzy są nieszczęśliwi oraz cieszyć się każdym nadchodzącym dniem.
- Ben Weatherstaff – stary, trochę zdziwaczały ogrodnik, wielki przyjaciel zmarłej pani Craven. Po jej śmierci potajemnie opiekuje się tajemniczym ogrodem. Ben dużo opowiada Mary o gilu i o kwiatach. To on pierwszy odkrywa dzieci w tajemniczym ogrodzie – odtąd jest jednym z uczestników rytuału odprawiania czarów.
- Archibald Craven – samotny, smutny bogacz. Nie potrafi pogodzić się ze śmiercią żony – wiele podróżuje, ale to nie przynosi mu ukojenia. Nie umie pokochać swego syna, bo zbyt przypomina mu żonę. Pan Craven był garbaty i obawiał się, że jego syn też będzie kaleką.
- Marta Sowerby – służąca w domu pana Cravena. Wesoła, prosta, ale bardzo uczynna dziewczyna. Usługuje Mary i staje się jej przyjaciółką. Marta uczy też Mary samodzielności, nawet takich prostych czynności jak samodzielne ubieranie się.
- Zuzanna Sowerby – matka Marty i Dicka. Kobieta ta wychowuje dwanaścioro dzieci, ale bardzo dobrze radzi sobie ze wszystkimi obowiązkami. Jej dom jest zawsze zadbany i otwarty dla gości. Jej mądrość doceniają wszyscy, którzy ją znają.
- Sara Anna Medlock – gospodyni w domu pana Cravena, osoba bardzo nieprzystępna i rygorystyczna. To ona przywiozła Mary do Misselthwaite Manor.
Dlaczego Mary i Colin czuli się samotni?
Ich dzieciństwo z pewnością nie było szczęśliwe. Odtrąceni przez rodziców, wychowywani przez służbę, która gotowa była spełnić wszystkie ich zachcianki. Nie mieli nikogo, kto by ich prawdziwie kochał, żadnego autorytetu, który mogliby brać za wzór. Nie zaznali nigdy przyjaźni. Mimo że otoczeni byli wieloma osobami, czuli się osamotnieni. Dorastali w przekonaniu, że są gorsi od innych. Chorowita, niezbyt ładna i wiecznie niezadowolona Mary nieustannie była porównywana do swej pięknej i pełnej wdzięku matki. Świadoma, że jest jej całkowitym przeciwieństwem, z czasem nabrała przekonania, że już na zawsze pozostanie brzydka i niewarta niczyjej sympatii. Colin – osierocony przez matkę i zapomniany przez ojca, który wcale nie pragnął kontaktu z synem, żyje w ciągłym strachu przed chorobą i śmiercią. Nie chce nikogo widywać, gdyż boi się, że z powodu swego kalectwa zostanie wyszydzony.
Przyjaźń Mary i Colina jest dla nich obojga najlepszym lekarstwem. Uczą się współczucia i szacunku dla drugiej osoby. Dzięki temu, że są do siebie pod wieloma względami podobni, stają się doskonałymi towarzyszami zabaw. Potrafią zapomnieć o własnych zmartwieniach i zainteresować się innymi ludźmi.
Kto jeszcze spośród bohaterów powieści był samotny?
Z pewnością ojciec Colina – Archibald Craven. Fizycznie ułomny (miał garb), zamknięty w sobie, po śmierci żony całkowicie rezygnuje z kontaktów z ludźmi. Choroba syna pogłębia jego pesymizm. Jest z pewnością dobrym człowiekiem, o czym świadczy fakt, iż bez wahania zdecydował się zaopiekować osieroconą Mary. Obsypuje syna drogimi prezentami, aby w ten sposób zastąpić mu ojcowską miłość, na którą nie potrafi się zdobyć.
Samotny jest również stary ogrodnik Ben Weatherstaff. Nie ma swojej rodziny, całe życie spędził w posiadłości pana Cravena, więc bardzo przeżywa chorobę panicza Colina. Był bardzo przywiązany do jego matki, dlatego potajemnie dba o jej ukochany ogród. Najlepszym przyjacielem i wiernym towarzyszem ogrodniczych zajęć Bena jest mały gil. Stary ogrodnik doskonale rozumie samotność Mary i staje się jej pierwszym szczerym przyjacielem.
Co sprawiło, że Colin zmienił swoje zachowanie?
Przejmowanie się i trwanie w myślach smutnych lub złych jest tym samym, co zakażenie organizmu, na przykład zarazkiem szkarlatyny.
Przyjaźń i przyroda. Prawdziwa, szczera przyjaźń z Mary i Dickiem i wiara, z jaką zapewniali go o możliwości pełnego powrotu do zdrowia, sprawiły, że Colin po raz pierwszy z nadzieją spojrzał na świat. Zrozumiał, że istota jego choroby tkwiła w nim samym, że bezustanne nękanie siebie i innych napadami histerii to efekt zamknięcia w czterech ścianach pokoju i braku kontaktu z rówieśnikami.
Cudowna moc rozkwitającej wokół przyrody oraz atmosfera radosnego podniecenia, jaką bez trudu można było odczuć w tajemniczym ogrodzie, sprawiły, iż chłopiec również zapragnął – tak jak zwierzęta i rośliny wiosną – narodzić się do nowego życia.
Na czym polegała tajemnica zamkniętego ogrodu?
Było to tajemniczo wyglądające, najrozkoszniejsze miejsce, jakie można sobie wyobrazić. Wszystko dookoła dziwne było i pełne ciszy, i zdawało się , że Mary setki mil oddalona jest od wszystkiego, co żyje, a jednakże nie czuła się wcale osamotniona w tej chwili.
Ogród przez dziesięć lat pozbawiony nadzoru ogrodnika zamienił się w niedostępne, tajemnicze miejsce, gdzie przyroda rządziła się swymi prawami. Wraz z nastaniem wiosny wszystkie rośliny w ogrodzie budziły się do życia. Dla dzieci, wychowanych według sztywnych, niezmiennych reguł i znających jedynie wypielęgnowane i przez to przeraźliwie nudne parki, tajemniczy ogród stał się symbolem nieskrępowanej swobody, jakiej można doznać tylko wtedy, gdy jest się pozbawionym nadzoru dorosłych. Opowiadając Dickowi o ogrodzie, Mary stwierdza:
Ja nie chcę, żeby ogród był taki porządny. Jakby był taki strasznie porządny, to by przestał być tajemniczy!
Tajemniczości zakazanemu miejscu dodaje wspomnienie o zmarłej matce Colina i fakt, że to właśnie w jej ukochanym ogrodzie zdarzył się tragiczny wypadek, który odebrał jej życie. Bawiące się w ogrodzie dzieci odnoszą wrażenie, że czuwa nad nimi opiekuńczy duch mamy Colina. Podobna myśl towarzyszy panu Cravenowi, gdy pospiesznie wraca do domu, aby ostatecznie pojednać się z synem.
Dlaczego w dzieciństwie tak bardzo lubimy tajemnice?
Mary po przyjeździe do domu wuja odkrywa wiele tajemnic – przyczynę smutku pana Cravena, źródło dziwnych nocnych krzyków, furtkę do zamkniętego ogrodu ukrytą za zasłoną z bluszczu. I te odkrycia zostały nagrodzone – Mary zyskała wspaniałych przyjaciół i cudowne poczucie, że mogła komuś pomóc. Gdyby znaleziony przez nią ogród nie krył w sobie tak wielkiej tajemnicy, a wejście do niego nie było zakazane, to prawdopodobnie dziewczynka nie darzyłaby go takim uczuciem. Bo to właśnie tajemnica okazała się najbardziej pociągająca, i możliwość podzielenia się nią z przyjaciółmi.
Szczególnie w dzieciństwie lubimy odkrywać nowe, nieznane miejsca, poznawać ciekawych ludzi, a przede wszystkim mieć własne, niedostępne dla dorosłych tajemnice. Wspólna tajemnica łączy najmocniej przyjaciół, sekrety szeptane na ucho mają największe znaczenie, a przysięga dana „na całe życie” jest zawsze traktowana bardzo poważnie.
Frances Eliza Burnett, z domu Hodgson (1849 – 1924), powieściopisarka angielska. Autorka wielu powieści dla młodzieży. Największym powodzeniem spośród nich cieszą się: Mały lord, Mała księżniczka, Tajemniczy ogród.
Zobacz: