Krzyż pański. Skąd to określenie?
Źródła możemy się doszukiwać w Nowym Testamencie. Mieć z kimś krzyż pański – męczyć się z kimś strasznie, cierpieć z czyjegoś powodu.
O krzyżu w literaturze:
- Przede wszystkim w Nowym Testamencie, w Ewangeliach, które dokładnie opisują mękę i śmierć Jezusa Chrystusa na krzyżu.
- Dziady, cz. II
Podczas dziadów (ludowy obrzęd o pogańskim rodowodzie, który obchodzony był na Litwie przez wiele lat po przyjęciu chrześcijaństwa) opisanych w dramacie Dziady Adama Mickiewicza, Guślarz chcąc zapanować nad zjawami przybywającymi na uroczystość, używa argumentu krzyża:
Czy widzisz pański krzyż?
Nie chciałeś jadła, napoju, zostawże nas
w spokoju.
A kysz, a kysz!
Krzyż – ważny symbol
Nie tylko dla chrześcijan. Jest jednym z najstarszych symboli ludzkości znanym w większości starożytnych religii. Niemal w każdym zakątku ziemi odkryto stare przedmioty związane z tym znakiem, zazwyczaj wiązano go z kultem przyrody (ognia, słońca, życia). Przykładowo: w Babilonie i Asyrii znak krzyża był symbolem boga słońca. Również Celtowie, Słowianie i ludy germańskie posługiwały się tym znakiem na długo przed rozpoczęciem się ery chrześcijańskiej. Juliusz Cezar umieścił ten symbol na monecie ze swoją podobizną. Dopiero później, kiedy chrześcijaństwo zyskało status religii państwowej, krzyż stał się symbolem tej religii. Nawiązano w ten sposób do dwóch pierwszych liter greckich słowa Christos (chi i ro), a następnie również do ukrzyżowania Jezusa Chrystusa. W kościołach chrześcijańskich, a zwłaszcza w Kościele katolickim i prawosławnym, krzyż jest otaczany nabożną czcią. Wierni w jego kierunku zanoszą modlitwy, jest umieszczany w centralnym miejscu w budynkach sakralnych. Dla wielu wyznawców to symbol, który ma moc – dlatego traktują go jako amulet (krzyżyki noszone na szyi). Krzyż bywa też tematem wielu dyskusji (umieszczanie krzyża w szkołach, w salach obrad sejmu i senatu, na terenie obozu koncentracyjnego Auschwitz).
Związane z krzyżem chrześcijańskim
Pasja – czyli misterium Męki Pańskiej. To fragmenty Ewangelii opowiadające o Męce Pańskiej (ostatnich 12 godzinach życia Chrystusa, od pojmania w Ogrójcu do śmierci na Golgocie). W średniowieczu (ale i później) powstawały liczne dzieła związane z pasją – literackie, dramatyczne, muzyczne.
Droga krzyżowa – w Kościele katolickim nabożeństwo wielkopostne polegające na symbolicznym odtworzeniu drogi Jezusa Chrystusa na śmierć. Tą nazwą określa się także czternaście stacji – wizerunków poszczególnych etapów męki Chrystusa.
Swastyka
Kojarzona teraz tylko z nazizmem niemieckim, swastyka także jest krzyżem. Tak naprawdę to stary symbol oznaczający ogień lub słońce. Przyjęty został jako znak zwolenników Adolfa Hitlera.
Krzyż w innych ujęciach
- Krzyż przydrożny
Nietrudno znaleźć je w wielu miejscach w Polsce. Dawniej stawiane były na pamiątkę wydarzeń ważnych dla lokalnej społeczności (np. epidemii choroby, wielkiego pożaru) jako sposób błagania o pomoc Boga lub jako dziękczynienie za łaskę. Wiele krzyży powstało też bez specjalnego powodu, jako oznaczenie miejsca modlitw, kontemplacji, odpoczynku.
- Czerwony Krzyż
Najsłynniejsza, największa, znana na całym świecie organizacja humanitarna. „Podstawową misją Czerwonego Krzyża jest zapobieganie i łagodzenie cierpienia ludzkiego oraz ochrona ludzkiej godności, bez jakiejkolwiek dyskryminacji dotyczącej narodowości, rasy, płci, przekonań religijnych, politycznych bądź orientacji seksualnej”. Tymi słowami Czerwony Krzyż określa swoją działalność. Najważniejsze zasady Czerwonego Krzyża to: humanizm, bezstronność, neutralność, dobrowolność, jedność, powszechność, niezależność. W krajach muzułmańskich odpowiednikiem Czerwonego Krzyża jest organizacja Czerwonego Półksiężyca.
- Krzyż brzozowy
Prymitywny, skromniutki krzyż zrobiony z dwóch gałęzi brzozy. Takimi właśnie krzyżami często oznaczane były groby żołnierzy, najczęściej partyzantów, pochowanych w pośpiechu, potajemnie. Brzozowe krzyże stały się smutnym symbolem patriotyzmu, walki i przedwczesnej śmierci.
- Krzyż Południa
Gwiazdozbiór na niebie południowym, niewidoczny w europejskich szerokościach geograficznych. Jest na południu tym, czym dla nas, Europejczyków, Gwiazda Polarna.
Zapamiętaj!
- Jak z krzyża zdjęty – zmęczony, wręcz wykończony.
- Krzyż zasługi – odznaczenie wojenne za męstwo w walce. Najbardziej znanym krzyżem zasługi jest odznaczenie Virtuti Militari (po łacinie oznacza to: męstwu wojennemu).
- Krzyżować miecze – rozpoczynać walkę na miecze.
- Anch – krzyż egipski, zwany też kluczem Nilu. W starożytnym Egipcie uważany był za symbol życia.
- Krzyż jerozolimski – symbol Ziemi Świętej, symbolizuje pięć ran Chrystusa, a także cztery strony świata (małe krzyże) odkupione przez śmierć Chrystusa (duży krzyż). W czasie wypraw krzyżowych prawdopodobnie oznaczał cztery ważniejsze kraje katolickie biorące udział w krucjatach: Francję, Niemcy, Królestwo Obojga Sycylii i Anglię.
- Krzyż maltański – używany przez zakon joannitów, obecnie używają go różne organizacje charytatywne.
- Krzyż prawosławny – używany przez kościoły chrześcijańskie obrządku wschodniego (prawosławne). Górna poprzeczka symbolizuje tabliczkę nad głową Chrystusa, najniższa podpórkę pod nogi (zwrócona jest w górę w kierunku „dobrego łotra” i wskazuje mu niebo.
- Krzyż łaciński – najbardziej znany symbol chrześcijaństwa.
Zobacz: