Kim są zdobywcy?

Wyraz ten kojarzy się z ludźmi podbijającymi nowe ziemie i zdobywającymi skarby, ale czy tylko. Spróbujmy sprecyzować, kim jeszcze mogą być zdobywcy.

  • Po pierwsze: wodzami i władcami podbijającymi wciąż nowe tereny, zdobywającymi nowe prowincje w starożytności czy kolonie (w epoce odkryć geograficznych). Ludźmi, którzy odzyskują swe dawne ziemie, lub napastnikami podbijającymi inne kraje. Wodzami rewolucji albo przywódcami religijnymi. Ludźmi szerzącymi swoją wiarę, także mieczem.
    Warto tu zadać sobie pytanie: Jak postępują zdobywcy? Czy etycznie? Czy zdobywając, krzywdzą innych, czy przeciwnie – wyzwalają i przestrzegają praw człowieka?
  • Po drugie: ludźmi, którzy dochodzą do władzy w państwie, nie zawsze uczciwymi metodami. Pytanie, w jaki sposób zdobyli władzę.
  • Po trzecie: rycerzami pokonującymi innych w turniejach, zdobywającymi palmę pierwszeństwa i serca swych wybranek oraz sławę. Oczywiście, rycerze wsławiali się nie tylko w turniejach, ale i bitwach. Tu dołączyć należy też baśniowych i mitycznych bohaterów, pokonujących potwory i smoki i zdobywających ich skórę, a tym samym względy władców, a nieraz i ich pięknych córek.
  • Po czwarte: odkrywcami, podróżnikami, kosmonautami, himalaistami, polarnikami… pokonującymi nowe przestrzenie, poznającymi nowe miejsca i kultury, narażającymi własne życie i zdrowie. Tu zdobywanie ma charakter symboliczny, oznacza raczej poznawanie i odkrywanie nieznanego, pokonywanie przyrody, przestrzeni i nieraz własnej słabości. Oznacza czynienie odkryć, dokonywanie pomiarów, robienie zdjęć, kręcenie filmów i zaznaczanie śladów swej obecności, np. na najwyższych szczytach.
    Zdobywcami są także odkrywcy skarbów kultury, archeolodzy czy ludzie poszukujący bogactw naturalnych: diamentów, węgla, ropy…
  • Po piąte: zdobywcy to sportowcy uczestniczący w zawodach, olimpiadach, mistrzostwach kraju, kontynentu czy świata, zdobywający sukcesy i popularność, pokonujący przestrzeń, czas, rywali i własną słabość. Namacalnym dowodem ich sukcesów są medale, puchary…
  • Po szóste: zdobywcy to również uczestnicy metaforycznego biegu po sławę, laureaci licznych nagród: naukowcy i pisarze, którzy dostają Nobla, aktorzy, reżyserzy zgarniający Oscary, muzycy zdobywający Fryderyki itd.
    Sława była marzeniem już starożytnych poetów i to z tych czasów wywodzą się słowa „laur” i „laureat”.

Zdobywcy to także poławiacze serc niewieścich traktujący miłość jak wyzwanie – na całe życie (wtedy chodzi o zdobycie jednej wybranki) albo na każdą chwilę (uwodziciele pobijają swoiste rekordy).

 

Zwycięstwo ma różne oblicza

W walce
To zwycięstwa wszystkich wojowników, rycerzy i żołnierzy od starożytności po współczesność.
Przykłady literackie:

  • Roland – zwyciężył Saracenów, choć zapłacił za to życiem swoich towarzyszy. Nie chciał wezwać pomocy.
  • Emilia Plater – bohaterka utworu Adama Mickiewicza Śmierć Pułkownika to jedna z najsłynniejszych walczących z bronią w ręku kobiet.
  • Wojsko polsko-litewskie w Krzyżakach Henryka Sienkiewicza (wielkie zwycięstwo pod Grunwaldem).
  • Jan Skrzetuski, Andrzej Kmicic, Longinus Podbipięta, Michał Wołodyjowski – to wielcy zwycięzcy z Trylogii Henryka Sienkiewicza. Pierwszy – zasłużył się w walkach z powstańcami Bohdana Chmielnickiego, Kmicic przyczynił się do obrony Jasnej Góry przed Szwedami. Podbipięta próbował dopomóc żołnierzom uwięzionym w twierdzy zbaraskiej – zginął ugodzony strzałami przez Tatarów. Wołodyjowski po wielu zwycięstwach odniesionych nad Turkami, Tatarami Szwedami zginął pod gruzami Kamieńca.

Moralne
Dosyć często się zdarza, że ktoś przegrał bitwę, pojedynek, walkę o coś. Mimo to mówi się, że odniósł moralne zwycięstwo. Na przykład Stasia Bozowska z Siłaczki Stefana Żeromskiego. Jej szlachetna postawa uświadomiła Pawłowi Obareckiemu, że zaprzepaścił swe młodzieńcze ideały. Tak samo chłopcy z Syzyfowych prac. Mimo przegranej pozycji w walce z rusyfikatorami nie poddali się, przegranymi stali się Rosjanie. Rybak Santiago ze Starego człowieka i morze Ernesta Hemingwaya wrócił z połowu bez ryby, ale odniósł moralne zwycięstwo – nad swoją starością, słabością fizyczną.

W dyskusji
Kiedy ścierają się ze sobą przedstawiciele zupełnie różnych poglądów, np. politycznych. W dyskusji wygrywa ten, kto przedstawi bardziej przekonujące argumenty. Obrażanie się i złość to na pewno nie jest dobra droga do zwycięstwa. Przykładowe dyskusje: posiedzenia sejmu, programy publicystyczne o charakterze politycznym.

Zwycięstwo idei – nawet kiedy pozytywny bohater umiera, zwycięża idea, którą on głosił. Przykład: Siłaczka Stefana Żeromskiego – Stasia umarła, ale nie mamy wątpliwości, że to ona miała rację, a nie Paweł Obarecki.

Zwycięstwo poglądów, pomysłu
Kiedy w nauce, technice pojawia się nowy pogląd, wynalazek, nowe urządzenie, to jest to zwycięstwo czyjegoś pomysłu, czyjejś wyobraźni. Elektryczność, telefon, maszyna parowa, samochód – to rzeczy, które na dobre wpisały się już w naszą codzienność. Ale kiedyś były nowością – dziwiły, szokowały, wzbudzały zachwyt lub przerażenie. Każdy z tych wynalazków to zwycięstwo ich twórców, nagroda za wiele lat badań, eksperymentów.

Przykłady:

  • Nowatorskie pomysły renesansowego geniusza Leonarda da Vinci (łódź podwodna, machina latająca) zainspirowały wiele następnych pokoleń.
  • Teoria Mikołaja Kopernika zmieniła wyobrażenie o świecie i kosmosie.
  • Marek Kotański stworzył Monar – organizację pomagającą bezdomnym, nosicielom wirusa HIV, narkomanom. Stanął w obronie tych, z którymi społeczeństwo na ogół nie chce mieć nic do czynienia, których określamy mianem marginesu społecznego.
  • Janina Ochojska od wielu lat prowadzi Polską Akcję Humanitarną. Pomaga najuboższym, cierpiącym z powodu wojen, biedy.
  • Jurek Owsiak zorganizował Wielką Orkiestrę Świątecznej Pomocy, która już od piętnastu lat zadziwia wszystkich swoim rozmachem i popularnością. WOŚP zbiera pieniądze dla chorych dzieci, wspiera polskie szpitale. A przy okazji udowadnia, że młodzież słuchająca „ostrej” muzyki wcale nie jest zła.

W sporcie
Idea sportowego zmagania się, doskonalenia własnych umiejętności pochodzi ze starożytności – to w antycznej Grecji odbywały się igrzyska olimpijskie. Startowali w nich tylko mężczyźni. Rzut dyskiem, rzut oszczepem, biegi, skoki, zapasy – te dyscypliny sportu uprawiane są do dziś. A oprócz nich ogromna ilość nowszych, coraz trudniejszych. Wszyscy fani sportu zadają sobie pytania: Gdzie jest granica ludzkich możliwości? Jak daleko posuną się zawodnicy, chcąc pobić kolejne rekordy? Mordercze diety, wyrzeczenia, trwałe zmiany w organizmie – to cena, jaką zawodnicy płacą za marzenia o byciu najlepszym. Kontrowersje wzbudza wiele sportów, np. podnoszenie ciężarów przez kobiety. Aktualnym również problemem jest sztuczny doping – czyli wzmacnianie organizmu poprzez zażywanie szkodliwych środków farmakologicznych. Przy okazji wszystkich większych zawodów słyszymy o dyskwalifikacji wybitnych zawodników za stosowanie niedozwolonego dopingu. Czy dążenie do zwycięstwa wbrew przepisom można usprawiedliwić?

W wojnie
O zwycięstwie w wojnie najczęściej decyduje ostateczna bitwa (zwana też walną) lub zajęcie stolicy (siedziby władz) przeciwnego państwa. Wojny toczyły się od początku dziejów ludzkości i, niestety, nie zapowiada się na to, aby miały się już nie toczyć.

Nad samym sobą
Zwycięstwo silnej woli, pokonanie własnej słabości, przezwyciężenie strachu. Takie zwycięstwa znacie doskonale, ponieważ zdarzały Wam się już w życiu. Oby w przyszłości było ich jak najwięcej. Im większe wyzwanie, tym większa później satysfakcja. A kiedy nie uda się zwyciężyć (bo przecież nie zawsze się udaje), to pozostaje świadomość, że próbowaliśmy, nie poddaliśmy się. I to też jest bardzo ważne.

Zwycięstwo dobra nad złem – wszystkie znane Ci bajki z dzieciństwa realizują to hasło. Dobrzy bohaterowie zawsze na końcu zwyciężają. Przypomnij sobie Królewnę Śnieżkę, Czerwonego kapturka, Królową Śniegu.

.

Pod opieką Nike i Victorii

Starożytni Grecy za odniesiony sukces w walce dziękowali bogini zwycięstwa Nike (po grecku Nike znaczy zwycięstwo), a Rzymianie – Victorii. Nike była córką tytana Pallasa i bogini podziemnej rzeki Styks, siostrą Kratosa – boga siły, Zelosa – boga współzawodnictwa i Bii – bogini przemocy. Wraz ze swym rodzeństwem walczyła po stronie bogów przeciw tytanom i dlatego bardzo lubił ją Zeus. Początkowo była symbolem zwycięstwa bogów. Później stała się boginią wszelkiego zwycięstwa: w bitwie, w zawodach sportowych, konkursach muzycznych, w mistrzostwach w rzemiośle, a nawet w konkursach piękności kobiet.

Jak wyglądała Nike?
Wysoka, smukła kobieta ze skrzydłami u ramion, w wieńcu na głowie albo z gałązką palmową w ręku. Najbardziej znany posąg tej bogini to tak zwana Nike z Samotraki, postać bogini na dziobie okrętu.
Artyści bardzo lubili przedstawiać Nike. Na przykład grecki rzeźbiarz Fidiasz używał małych fruwających postaci tej bogini jako atrybutów innych bogów – na posągu Ateny Partenos i Zeusa Olimpijskiego. Do czasów dzisiejszych zachowała się świątynia bogini na Akropolu w Atenach.

 

Wielcy zwycięzcy mitologii i historii antyku

Herakles albo Herkules
Jeden z najsłynniejszych bohaterów greckich. Odznaczał się niezwykłą siłą i odwagą. Znienawidzony przez boginię Herę (był on synem kochanki jej męża Zeusa). Próbowała zabić Herkulesa już w dzieciństwie – posyłając dwa węże, które miały go zabić. O nim właśnie pisał Mickiewicz:

Dzieckiem w kolebce,
kto łeb urwał Hydrze,
Ten młody zdusi Centaury,
Piekłu ofiarę wydrze,
Do nieba pójdzie po laury.

Ale mściwa Hera nie dała za wygraną. Spowodowała, że Herkules wpadł w obłęd. W szale zabił ukochaną żonę i synów. Aby oczyścić się ze zbrodni, poszedł na służbę do króla Myken Eurysteusa i wykonał dwanaście prac, jak nakazała mu wyrocznia. Zadania te były właściwie niewykonalne, ale Herkulesowi udało się zwyciężyć wszystkie potwory.

Odyseusz
Jego podróż nie była tylko zwykłą podróżą. Cały czas musiał walczyć z mocami bogów. Walczył, nie poddawał się i w końcu… zwyciężył. Po dziesięciu latach wędrówki powrócił do domu do czekającej żony – Penelopy. Niejednokrotnie zwyciężał swoją słabość, zwątpienie i wiele przeciwności.
Jego późniejszym literackim krewniakiem był Robinson Cruzoe. Rozbitek na samotnej wyspie, bez ubrań, żywności, domu – niejeden marynarz w takiej sytuacji załamałby się i pewnie popełniłby samobójstwo. Ale nie Robison! Stanął przed wezwaniem, jakie postawił mu los, i zorganizował sobie życie na wyspie. Przezwyciężył strach i samotność.

Pyrrus
Najsłynniejszy król Epiru, jeden z najwybitniejszych taktyków wojskowych. Do historii przeszedł jako bohater powiedzenia: Pyrrusowe zwycięstwo. Po zwycięstwie nad Rzymianami pod Auskulum, które było okupione ogromnymi stratami, Pyrrus powiedział: Jeszcze jedno takie zwycięstwo, a będziemy straceni.
Do dziś przenośnie tak określa się zwycięstwo osiągnięte zbyt dużym kosztem.

Gladiatorzy
Ich nazwa pochodzi od łacińskiego słowa gladius – miecz. Byli zapaśnikami cyrkowymi walczącymi na śmierć i życie między sobą albo z dzikimi zwierzętami. Całe ich uzbrojenie stanowiły miecz i tarcza albo sieć i trójząb.
Zazwyczaj byli to jeńcy wojenni, niewolnicy kupowani specjalnie w tym celu, a czasem siłacze ochotnicy. Początkowo na arenie występowały tylko trzy pary gladiatorów, za rządów Juliusza Cezara – 320 par, a za cesarza Trajana – aż 5000 par. Najbardziej znanym gladiatorem był Spartakus – przywódca największego starożytnego powstania niewolników.

Znamy też literackiego „gladiatora” – Ursusa z Quo vadis Henryka Sienkiewicza, przyjaciela i opiekuna Ligii. Walczył on jak gladiator na arenie wśród rozentuzjazmowanych tłumów. Neron rozkazał do grzbietu byka przywiązać Ligię. Ursus, nie zważając na niebezpieczeństwo, rzucił się na ratunek i powalił byka. Na tej samej arenie ginęli chrześcijanie oddawani na pożarcie lwom.

Dawid – zwycięzca biblijny
Był sławny nie tylko dlatego, że uznano go za twórcę biblijnych psalmów. Podczas wojny z Filistynami niepozorny Dawid stanął do walki z olbrzymem Goliatem i zabił go ze swojej pasterskiej procy.

Jezus Chrystus (Nowy Testament)
Nie zwykliśmy traktować go jak wielkiego wojownika. Jest symbolem pokoju, nie walki. Ale przecież Jezus Chrystus odniósł największe zwycięstwo – pokonał śmierć i szatana.
Wspomnienie męki Chrystusa na krzyżu, a następnie jego wielkiego triumfu – zmartwychwstania to co roku najważniejsze święto dla chrześcijan – Wielkanoc. To także od wielu wieków bardzo popularny motyw we wszystkich dziedzinach sztuki.

.

Wielcy zwycięzcy literatury

Marcin Borowicz, Andrzej Radek, Bernard Zygier (Syzyfowe prace)
Uczniowie klerykowskiego gimnazjum przeciwstawili się rusyfikacji, udowodnili swój patriotyzm. Czy przyniesie im to szczęście w życiu? Nie wiadomo. Ale z pewnością nikt nie nazwie ich moralnie przegranymi.

Harcerze z Szarych Szeregów (Kamienie na szaniec)
Kiedy zdecydowali się walczyć z okupantem w ramach Małego Sabotażu, wiedzieli, że skazani są na przegraną. Nie mieli broni, byli słabsi. A mimo to nazywamy ich zwycięzcami. Bo pokazali, co to znaczy poświęcić się dla przyjaźni i umrzeć w walce o wolność ojczyzny.

 

Historyczni zwycięzcy

Spartanie
Starożytni mieszkańcy bardzo wojowniczego greckiego miasta-państwa. Słynęli z odwagi, surowego wychowania, znakomitego wyszkolenia. Dla niech liczyło się tylko zwycięstwo. Kiedy szli na wojnę, matki żegnały ich słowami „wróć z tarczą albo na tarczy”. Z tarczą, czyli jako zwycięzca. Na tarczy – jako poległy. Powrót bez tarczy, jako pokonany, nie wchodził w grę. Lepiej zginąć niż się poddać.

Pyrrus
Król Epiru zasłynął dość nietypowym zwycięstwem. Wygrana bitwa z Rzymianami przyniosła jego wojskom olbrzymie straty. Dziś mianem pyrrusowego zwycięstwa określa się zwycięstwo nieopłacalne, przynoszące więcej szkody niż pożytku.

Gladiatorzy
Niewolnicy, których podziwiał cały świat starożytny. Szkoleni do walk na arenie cyrkowej. Były to walki na śmierć i życie. Zwycięzcy byli ulubieńcami tłumów, pokonanymi gardzono i rzadko okazywano im łaskę. Wśród gladiatorów zasłynął Spartakus – wszczął bunt i wraz z armią gladiatorów i zbiegłych niewolników wystąpił przeciwko rzymskiej potędze.

Aleksander Macedoński (IV w. p.n.e.)
Podbił prawie cały starożytny świat, był panem wielkiego imperium. Na czele ogromnej, świetnie wyszkolonej armii odnosił zwycięstwa w krainach leżących nad Morzem Śródziemnym (Grecja, Persja, Egipt, dotarł aż do Indii). Młody, niepokonany, aż do dziś jest symbolem zwycięzcy.

Juliusz Cezar (I w. p.n.e.)
Rzymski wódz, pierwszy cezar Imperium Rzymskiego. Wywołał wojnę domową. Mając za sobą poparcie wiernej mu armii, objął władzę w Rzymie i rozpoczął nowy okres w dziejach świata – czas Cesarstwa Rzymskiego.

Zapamiętaj!
„Veni, vidi, vici” – przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem – tymi krótkimi słowami Cezar powiadomił senat rzymski o jednym ze swoich zwycięstw.
A w 1683 roku Jan III Sobieski po zwycięstwie pod Wiedniem powiedział: „Veni, vidi, Deus vicit” (przybyłem, zobaczyłem, Bóg zwyciężył).

 

Zwyciężać po rycersku

Hrabia Roland okupił zwycięstwo nad Saracenami śmiercią swoich towarzyszy. Był zbyt dumny, by zatrąbić w róg i wezwać pomoc. Zwyciężył, ale czy to zwycięstwo nie kosztowało zbyt dużo?

Rycerze średniowieczni zwyciężali nie tylko na polu walki. Aby doskonalić swoje rzemiosło i zdobywać laury, stawali do turniejów. Turnieje rycerskie stanowiły nie tylko rozrywkę. Dodawały rycerzom sławy w czasach pokoju. Odbywały się według z góry określonego scenariusza. Organizowano je na bogatych dworach. Zanim rycerz stanął w szrankach (pochyły drewniany płot odgradzający od siebie zawodników), odbierał od damy swego serca szarfę lub chusteczkę w jej barwach, którą przypinał do zbroi.

Każdy rycerz, który zrzucił rywala na ziemię, mógł pokonanemu zabrać konia i zbroję. Natomiast z rąk damy swego serca przyjmował na przykład klejnot lub szarfę.Turniej rycerski opisuje Henryk Sienkiewicz w Krzyżakach. W tej powieści opisane jest też jedno z największych zwycięstw wojsk polskich – bitwa pod Grunwaldem. Inne wielkie zwycięstwo rycerstwa polskiego to wiktoria wiedeńska Jana III Sobieskiego.

 

Zwycięzcy – zdobywcy

W renesansie zwycięzcami byli zdobywcy nowych lądów. Wielcy żeglarze Krzysztof Kolumb, Vasco da Gama, Ferdynand Magellan, który pierwszy opłynął ziemię. Pojawiali się na nowych lądach i zmuszali zamieszkujących je ludzi do poddaństwa. Bogacili się i pozyskiwali sławę, ale nie robili tego w zbyt elegancki sposób. Zachowywali się często jak barbarzyńcy i oprawcy. Ale dzięki nim świat dowiedział się o nowych lądach.

 

Zwycięstwo moralne

Niestety, nie zawsze bohater pozytywny odnosi zwycięstwo, często jego działania skazane są na klęskę. Wtedy mówimy, że pomimo klęski odnieśli moralne zwycięstwo.

  • Bohater powieści historycznej Henryka Sienkiewicza Michał Wołodyjowski wolał zginąć pod gruzami Kamieńca, niż oddać miasto wrogom.
  • Generał Ordon z wiersza Adama Mickiewicza, choć zginął bohatersko (tylko w wierszu), broniąc swojej reduty, stał się symbolem męstwa, odwagi. Walcząca kobieta Emilia Plater, której śmierć opisał Mickiewicz w wierszu Śmierć pułkownika, pozostaje w sercach ludzi, z którymi walczyła.
  • Zwycięża moralnie także Stasia Bozowska – Siłaczka. Jej śmierć jest zwycięstwem nad oportunizmem Pawła Obareckiego. Była ona Siłaczką ducha i charakteru.
  • Zwycięstwa moralne odnieśli też młodzi chłopcy z Syzyfowych prac i Kamieni na szaniec. Marcin Borowicz i jego koledzy nie poddali się rusyfikacji. Natomiast chłopcy z Małego Sabotażu, a potem z Szarych Szeregów walczyli z Niemcami wszelkimi możliwymi sposobami.

 

Sportowcy – zwycięzcy

Wieniec laurowy – symbol zwycięstwa – początkowo był przyznawany tyko championom zawodów sportowych i laureatom (to słowo też pochodzi od laurów) konkursów poetyckich. Laur olimpijski to wawrzyn, którym wieńczono głowy zwycięzców igrzysk olimpijskich.

Tak też zatytułował tom swoich wierszy poświęconych sportowcom Kazimierz Wierzyński. W 1928 roku został wyróżniony złotym medalem w Olimpijskim Konkursie Sztuki IX Olimpiady w Amsterdamie. W tomiku tym znajdują się wiersze o różnych dyscyplinach sportowych. W każdym odczuwamy entuzjazm i zachwyt autora siłą i tężyzną zwycięzców sportowych. Podziw dla Dyskobola przygotowanego do rzutu dyskiem, bramkarza Zamorry i innych sportowców.

Wierzyński porównywał rozgrywki olimpijskie do widowiska na miarę zapasów gladiatorów.
Człowiek lubi współzawodnictwo, walkę. A co robić w czasach pokoju, gdy nie ma z kim walczyć? Stanąć do zawodów. Walczyć z innymi zawodnikami.