Rozprawka jest formą naprawdę trudną. Pokazuje, czy umiesz samodzielnie myśleć, czy masz własne zdanie na dany temat i potrafisz wyciągać wnioski. A to przecież nie zawsze jest łatwe – bo w rozprawce nie wystarczy opowiedzieć się za jakimś stwierdzeniem. Najważniejsze to wytłumaczyć, czemu zająłeś w danej sprawie takie, a nie inne stanowisko. Jednym słowem – znaleźć dobre argumenty.
Dokładnie czytaj temat!
Rozprawka rozprawce nierówna. Zacznij od dokładnego przeczytania tematu. Zwróć uwagę, jak jest sformułowany – czy teza, którą masz udowodnić, jest z góry narzucona, czy też sam masz zająć stanowisko?
Popatrz na dwa tematy:
Rozwiń słowa Bolesława Prusa: „miłość jest radością świata, słońcem życia, wesołą melodią na pustyni”.
Pierwszy przykład z góry narzuca Ci tezę – rozwiń słowa, czyli zgódź się z nimi. Narzucenie tezy, dla której będziesz musiał szukać argumentów, będzie też miało miejsce przy takim sformułowaniu tematu: uzasadnij słuszność stwierdzenia…; dlaczego warto/ trzeba/ powinniśmy… Na szczęście tezy stawiane w ten sposób są słuszne, nie podlegają dyskusji – nie będziesz więc mieć problemu ze znalezieniem argumentów. Nie masz się czego bać, że ktoś każe Ci np. udowadniać, że za pieniądze można wszystko kupić.
Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem, że pieniądze szczęścia nie dają?
W drugim temacie sam masz wybrać tezę, jaką postawisz – albo się zgodzisz ze stwierdzeniem, że pieniądze szczęścia nie dają, albo uznasz, że jest wprost przeciwnie. Kiedy będziesz miał możliwość wyboru?
Kiedy w poleceniu pojawią się sformułowania typu:
- czy zgadzasz się ze stwierdzeniem…;
- czy Twoim zdaniem…,
- ustosunkuj się…;
- przemyśl…,
- czy sądzisz…
Ta forma rozprawki jest łatwiejsza – w zgodzie z samym sobą zdecydujesz, która myśl jest Ci bliższa, z którą się utożsamiasz. Pozostaje tylko poszukać odpowiednich argumentów.
Rozprawka „zakamuflowana”
Czasami temat pozornie nie przypomina rozprawki – nie ma jasno sformułowanego polecenia, żeby coś udowodnić bądź przychylić się do tezy. Wystarczy jednak, żeby zawierał jakiś pogląd lub pytanie, żeby Twoje wypracowanie musiało przyjąć formę rozprawki. Np. temat brzmi: Bajki i baśnie – czy to na pewno lektura tylko dla dzieci? Choć nie zawiera on sformułowań typu: udowodnij, podaj argumenty, odnieś się do stwierdzenia, to wymaga, żebyś zajął wobec niego stanowisko – albo uważasz, że bajki są dobre tylko dla dzieci, albo sądzisz, że dorośli też mogą wyciągnąć z nich jakieś nauki. W związku z tym musisz podać argumenty przemawiające za Twoją tezą – a to już przecież klasyczna rozprawka!
Pamiętaj o odpowiedniej kompozycji!
Rozprawka ma stały, klasyczny schemat, którego musisz się trzymać! Zapamiętaj jej trójdzielną budowę – pominięcie jakiegokolwiek elementu sprawi, że stracisz punkty.
- I Teza (czyli stwierdzenie), ewentualnie zaprzeczenie tezy
- II Argumenty (dowody) popierające Twoją tezę
- III Podsumowanie (końcowe wnioski) – powtórzenie lub ostateczne obalenie tezy
Naucz się szukać odpowiednich argumentów!
Filmowa ekranizacja czy książka – moje za i przeciw.
To nasze dwa argumenty – za ekranizacją i przeciwko niej – Ty znajdź ich więcej!
Argumenty za ekranizacją:
- Książkę, którą trzeba by długo czytać, można obejrzeć w dwie godziny – oszczędność czasu.
- Niektóre nudne fragmenty lektury (np. opisy przyrody) są pomijane.
Argumenty za książką:
- W ekranizacji niektóre fakty są pomijane lub przeinaczane – przy omawianiu lektury powoływanie się na obejrzany film jest ryzykowne.
- Czytając książkę, można samemu wyobrazić sobie bohaterów, scenerię – nie jesteśmy zdani na wizję reżysera.
Najczęstsze błędy
Wynikają z tego, że rozprawka jest formą, która wymaga dużej samodyscypliny w pisaniu – przede wszystkim trzymania się przyjętego schematu. Z trudem przychodzi uczniom jasne sformułowanie tezy oraz gromadzenie argumentów i ich przedstawianie. Zapamiętaj charakterystyczne sformułowania, które przydadzą się przy każdym temacie mającym formę rozprawki.
Jak zacząć?
Moja teza brzmi…
Moim zdaniem…
Uważam, że…
W pełni zgadzam się z myślą zawartą w temacie…
Nie mogę zgodzić się z opinią, że…
Uporządkowanie argumentów
Niedopuszczalne jest nieśmiertelne – pierwszym argumentem na poparcie mojej tezy, drugim, kolejnym… Zamiast tego możesz użyć sformułowań:
Na poparcie mojej tezy chciałem przywołać…
Świadczy o tym przykład…
Dodatkowym argumentem niech będzie…
Przemawia za tym fakt, że…
Zakończenie (potwierdzenie postawionej na początku tezy)
Mam nadzieję, że udało mi się udowodnić…
Z tego, co napisałem, jasno wynika, że…
Przytoczone przeze mnie argumenty świadczą o tym, że…
Cytaty
Używaj cytatów tylko pod warunkiem, że dobrze je pamiętasz, znasz ich źródło i faktycznie popierają Twoje rozważania. Można też użyć cytatu z tekstu zamieszczonego w arkuszu. Ma to być jednak krótki, celny cytat, a nie przepisywanie całego tekstu! Cytat powinien być też skomentowany.
10 przykazań dla piszących rozprawkę!
1. Dziel pracę na wstęp (z tezą lub hipotezą), rozwinięcie (z argumentami) i zakończenie (z powtórzeniem albo sformułowaniem tezy).
2. Pamiętaj także o stronie graficznej (stosujcie akapity), dzięki czemu łatwiej wyodrębniesz poszczególne części składowe rozprawki!
3. Zwróć uwagę na liczbę argumentów, których się od Ciebie wymaga (czasem jest to konkretna liczba, np. trzy, a czasem wiadomo, że trzeba podać więcej niż jeden przykład).
4. Przeczytaj uważnie w temacie, skąd czerpać argumenty – z tekstów dołączonych do arkusza, z literatury, historii, filmu, sztuki czy własnych doświadczeń.
5. Używaj sformułowań charakterystycznych dla rozprawki – podkreślaj własne zdanie, przywołuj odpowiednio kolejne argumenty.
6. Pamiętaj, że samo wyliczenie argumentów to za mało – trzeba szerzej rozwinąć argument lub uzasadnić wybór co najmniej jednego przykładu.
7. Trzymaj się tematu – argumenty to nie to samo, co luźne przemyślenia, dywagacje, własne doświadczenia.
8. Pamiętaj o poprawności językowej – nie używaj kolokwializmów, błędnych związków frazeologicznych, zwrotów charakterystycznych dla języka potocznego.
9. Nie buduj zbyt rozwlekłych zdań – unikniesz w ten sposób błędów składniowych i interpunkcyjnych.
10. Staraj się nie popełniać błędów ortograficznych – sprawdźcie wszystkie wyrazy z „ó”, „u”, „ż”, „rz”, „ch”, „h” (czy się wymieniają), a jeśli nie jesteście pewni, spróbujcie zamienić trudny wyraz na inny, gdzie ryzyko popełnienia błędu będzie mniejsze. Uważaj też na połączenia różnych części mowy z „nie”!
Ekspresowe podsumowanie przed egzaminem
1. Nie zapomnij
- Przedstawić tyle argumentów, ile jest wymaganych w poleceniu (jeśli nie ma wyraźnej informacji na ten temat, podaj trzy argumenty).
- Rozwinąć argumenty (nie wystarczy ich tylko wymienić). Postaraj się, aby każdemu argumentowi poświęcić podobną ilość miejsca i uwagi. Chyba że w temacie pracy wyraźnie zaznaczono, że któryś z argumentów ma być dokładniej omówiony niż pozostałe.
- Wyraźnie zaznaczyć swoje stanowisko we wstępie i zakończeniu; konkretnie napisać, czy zgadzasz się lub nie z tezą podaną w temacie.
2. Argumenty
Wszystko zależy od tematu. Jeśli jest w nim zawarte polecenie posłużenia się przykładami z arkusza egzaminacyjnego, to przed napisaniem rozprawki jeszcze raz uważnie czytasz teksty źródłowe i szukasz w nich dowodu, który Ci się przyda. Jeżeli przeciwnie – w poleceniu jest wyraźne zastrzeżenie, że mają to być Twoje własne przykłady, to absolutnie nie możesz pisać o tych wymienionych w arkuszu. Przypominasz sobie przeczytane książki, znane Ci dzieła sztuki, obejrzane filmy i przedstawienia teatralne. I to do nich odwołujesz się w swojej rozprawce. Nie obawiaj się, jeśli nie znasz wszystkich szczegółów lektury. Nazwisko autora, imiona bohaterów, czas i miejsce akcji, główne problemy – to jest ważne. Ale pomniejsze szczegóły już nie – przecież nie streszczasz powieści, lecz wykorzystujesz zagadnienia z niej do poparcia swojej tezy.
Zobacz: