Stylizacja – co to jest?
Stylizacja to upodobnienie tekstu do innej wypowiedzi, nadanie mu charakterystycznego stylu. Celem stylizacji jest uczynienie tekstu bardziej prawdopodobnym (kiedy pisząc o ludziach dawnej epoki, sprawiasz, że mówią dawnym językiem) lub sparodiowanie innego tekstu (wówczas mówimy o pastiszu – kiedy poprzez naśladowanie stylu jakiegoś dzieła uzyskuje się efekt komiczny).
Zapamiętaj!
- Archaizm – słowo stare, charakterystyczne dla dawnego języka, nieużywane współcześnie.
- Dialekt – określenie mowy typowej dla wsi danego regionu, np. dialekt wielkopolski to mowa charakterystyczna dla mieszkańców wsi w Wielkopolsce.
- Gwara środowiskowa – to typ mowy charakterystyczny dla danego środowiska, zawodu. Występuje w niej bardzo dużo słownictwa związanego z realiami danej grupy. Gwara środowiskowa, którą Ty znasz doskonale to oczywiście gwara młodzieżowa.
Zwróć uwagę na tematy (takie mogą pojawić się na egzaminie gimnazjalnym)
- Dawno, dawno temu… – opowiadanie z elementami stylizacji.
- W imieniu rycerza napisz list do damy jego serca.
- „Wsi spokojna, wsi wesoła” – reportaż o życiu współczesnej wsi.
- Rozmowa przez wieki – przeprowadź wywiad z mieszkańcem XVI-wiecznej Polski.
- „Waćpan wyraźnie mnie unikasz…” – napisz list miłosny w imieniu polskiej szlachcianki.
- Jesteś podróżnikiem w czasie. Napisz sprawozdanie ze swojej wizyty w dawnej Polsce.
Nasz komentarz do tematów:
Temat 1.
Dawno, dawno temu… – opowiadanie z elementami stylizacji.
Wiadomo – chodzi o archaizację. Forma jest łatwa, daje możliwość puszczenia wodzy fantazji. Nie określono dokładnie czasu akcji – Ty decydujesz, kiedy rozegra się Twoje opowiadanie. Proponujemy czasy zbliżone do opisanych przez Sienkiewicza, będziesz mógł naśladować jego archaizację.
Temat 2.
W imieniu rycerza napisz list do damy jego serca.
Również musisz wykazać się umiejętnością stosowania archaizacji. Tym razem epoka została wyraźnie określona – średniowiecze.
Temat 3.
„Wsi spokojna, wsi wesoła” – reportaż o życiu współczesnej wsi.
W reportażu stylizowane (tym razem dialektyzowane) mogą być wypowiedzi bohaterów – mieszkańców wsi. Twój komentarz powinien pozostać wolny od stylizacji.
Temat 4.
Rozmowa przez wieki – przeprowadź wywiad z mieszkańcem XVI-wiecznej Polski.
Zasada jest prosta: w Twoich wypowiedziach nie ma archaizmów, w wypowiedziach Twojego rozmówcy są.
Temat 5.
„Waćpan wyraźnie mnie unikasz…” – napisz list miłosny w imieniu polskiej szlachcianki.
Temat podobny do 2., ale tym razem epoka nieco późniejsza – XVII, XVIII wiek.
Temat 6.
Jesteś podróżnikiem w czasie. Napisz sprawozdanie ze swojej wizyty w dawnej Polsce.
Uwaga! W tym temacie nie musisz stosować stylizacji. Forma sprawozdania nie wymaga cytowania fragmentów wypowiedzi bohaterów, a Ty, czyli narrator sprawozdania, należysz do czasów współczesnych, używasz więc języka ogólnego.
Rodzaje stylizacji
Stylizacji może być wiele, najczęściej jednak mówi się o:
archaizacji
To przekształcenie wypowiedzi na język minionej epoki, upodobnienie tekstu do języka dawnego. Archaizacja jest charakterystyczna dla powieści historycznych. Doskonały jej przykład znajdziesz w Krzyżakach i Trylogii Henryka Sienkiewicza.
Przykład zdania z zastosowaniem archaizacji:
– Nie darowuję, jeno obietnicę na przyszłość daję i rycerskim słowem ją poręczam. Tedy wybierajcie: albo rachunki księciu z opieki złożyć i Rozłogi ustąpić, albo-li mnie dziewkę oddać, a włość zatrzymać…
(Henryk Sienkiewicz Ogniem i mieczem)
Zwróć uwagę na słownictwo (darowuję, jeno, tedy, albo-li, dziewkę, włość) i składnię (drugie zdanie jest rozbudowane, wieloczłonowe).
dialektyzacji
To przekształcenie wypowiedzi na język ludności wiejskiej, charakterystyczny dla danego regionu. Dialekt różni się od mowy ogólnopolskiej głównie warstwą dźwiękową (brzmieniową) oraz słownictwem. Przykład dialektyzacji – pozytywistyczne nowele opowiadające o ludziach wsi (np. Antek, Janko Muzykant) oraz Chłopi Władysława Stanisława Reymonta.
Przykład zdania z zastosowaniem dialektyzacji:
– Nie rozpuszczajta ozorów: i wiater czasem słucha i roznosi, kaj nie potrzeba!
(Władysław Stanisław Reymont Chłopi)
Zwróć uwagę na słownictwo (rozpuszczajta, ozorów, wiater, kaj).
stylizacji na gwarę środowiskową
To przekształcenie wypowiedzi na język jakiejś grupy, np. młodzieży, sportowców, żołnierzy. Gwara środowiskowa często jest niezrozumiała dla osób nienależących do danej grupy, głównie ze względu na specjalistyczne słownictwo, nieużywane w języku ogólnym.
Zanim zaczniesz stylizować
- Zdecyduj, czy cały Twój tekst będzie stylizowany, czy tylko jego fragmenty. Jeżeli przeprowadzasz wywiad z mieszkańcem wsi, to nie ma powodu, abyś stylizował także swoje wypowiedzi. Ty powinieneś posługiwać się językiem ogólnym, gwarą tylko Twój rozmówca. Kiedy piszesz opowiadanie, sytuacja jest podobna – narracja może być prowadzona w języku ogólnym, stylizowane natomiast będą jedynie wypowiedzi bohaterów Twojego opowiadania.
- Podstawą dobrej stylizacji jest zastosowanie odpowiedniego słownictwa. Niektóre wyrażenia umieściliśmy w słowniczku. Jeśli chcesz wzbogacić swoją wiedzę, przeczytaj fragmenty Chłopów, wierszy Kazimierza Przerwy-Tetmajera i powieści historycznych Henryka Sienkiewicza.
- Dużo trudniej wprowadzić stylizację w obrębie składni. Warto jednak zapamiętać, że Henryk Sienkiewicz archaizując wypowiedzi swoich bohaterów, stosował długie zdania, wielokrotnie złożone. W dawnych czasach kultura nakazywała, żeby nikt nie przerywał, kiedy mówił szlachcic, a już na pewno nikt nie ośmielił się przerwać osobie starszej. Dziś mówimy szybciej i posługujemy się krótszymi zdaniami. Stosuj długie zdania – uzyskasz właściwy efekt. Natomiast dla dialektu charakterystyczne jest używanie przysłów, zaklęć, tzw. pobożnych życzeń.
Formy wypowiedzi, w których możesz zastosować stylizację
Reportaż
Pamiętaj, że Ty jako reporter nie używasz archaizmów i nie stosujesz dialektyzacji. Elementy archaiczne czy gwarowe mogą pojawić się jedynie w wypowiedziach Twoich rozmówców – bohaterów reportażu lub też we fragmentach listów, książek, które wpleciesz do swojego reportażu.
Przykładowy fragment reportażu z zastosowaniem dialektyzacji:
Drogą do Mokrzyska trudno jest dojść, nie mając odpowiedniego obuwia. Może się bowiem zdarzyć, że trampek pozostanie w jednej z błotnistych kałuż. Mój przewodnik pewnie porusza się między wielkimi łatami błota, ja nie jestem aż tak zwinny:
– Nuuu, dyć to nie jest żadne wilkie błoto! Ot, trochu podpadało, to i ziemia zmiękła se – tłumaczy mi pan Władysław. – A… latoś to było błoto. Calutką furę tu sołtysowi wciągnęło. Pięciu chłopa nie dało rady.
List
Pisząc list w imieniu bohatera z dawnej epoki, liczysz na to, że wymyślony przez Ciebie odbiorca tego listu (także pochodzący z tej epoki) nie będzie miał problemu ze zrozumieniem zastosowanych przez Ciebie archaizmów i zawiłych konstrukcji składniowych. Pamiętaj jednak, że ten list musi być zrozumiały także dla egzaminatorów, czyli osób należących do współczesności. Nie przesadź więc z zawiłością składni.
Opis
Wyobraź sobie, że jesteś ludowym bajarzem i opisujesz piękny, wiejski krajobraz. W swój opis wpleciesz słowa pochodzące z dialektu, od czasu do czasu wtrącisz „Hej! Jako to żytko piknie nam w tym roku wyrosło!” albo inny ludowy okrzyk i uzyskasz efekt dialektyzacji.
Opowiadanie
Podobnie jak w przypadku reportażu możesz stosować stylizację jedynie w wypowiedziach bohaterów. Możesz też, wzorem Władysława Stanisława Reymonta zastosować stylizację również w narracji.
Przykład – archaizacja zastosowana jedynie w wypowiedziach:
Zbliżał się zachód. Na horyzoncie widać było dwóch jeźdźców, którzy powoli zbliżali się do granicy lasu. Na twarzy starszego wyraźnie odbijało się zmęczenie, młodszy z zapałem opowiadał:
– A nie zabaczyliście pannie Jadwidze wspomnieć jakim miłym słówkiem o mnie? Do nóżek się ode mnie pokłonić? O czynach mych napomknąć?
Przykład – ten sam fragment, archaizacja zastosowana także w narracji
Słońce do ziemi już się chyliło. Ku lasowi niespiesznie zdążali dwaj jezdni. Starszy pewnikiem zmęczony być musiał, młodzian zaś z werwą gadał:
– A nie zabaczyliście pannie Jadwidze wspomnieć jakim miłym słówkiem o mnie? Do nóżek się ode mnie pokłonić? O czynach mych napomknąć?
Pamiętnik
Spróbuj napisać pamiętnik w imieniu któregoś z bohaterów powieści Sienkiewicza. Albo stwórz swoją własną postać – zakochaną młodą szlachciankę, porywczego rycerza, sędziwego kronikarza. Opisując codzienność swego bohatera, możesz użyć wielu archaizmów. Przykład:
Wielce niekontentna dziś byłam, kiedym w zwierciadle ujrzała, jak bardzo me lico poszarzało i zblakło z braku słońca (z pamiętnika młodej szlachcianki).
Słowniczek
Tych wyrażeń możesz użyć, stosując archaizację:
- Zbytkownik – łobuz
- Białogłowa – kobieta
- Młodzian – młodzieniec
- Gołowąs – młodzian, niedoświadczony
- Macierz – matka, także ziemia
- Płocha – wstydliwa
- Jakowyś, jakowaś – w znaczeniu jakiś, jakaś
- Jeno – ale, jednak
- Gładki – ładny
- Tych wyrażeń możesz użyć, stosując dialektyzację:
- Duje – wieje (wiatr)
- Być radym – cieszyć się
- Chycić – chwycić
- Trza – trzeba
- Ka – gdzie
- Łoni – w zeszłym roku
- A juści – a już, akurat
- Kiej – jako
- Wszyćko – wszystko
- Insze – inne
- Cichajcie – bądźcie cicho
Tych wyrażeń możesz użyć, stosując gwarę środowiska
- współczesnych ludzi kariery:
biznesplan, kosztorys, debet, akcje, podaż, popyt, marketing, klient, kontrahent, wspólnik, konkurencja - lub dziennikarzy:
korekta, redakcja, kolumna, śródtekst, lid, śródtytuł, łamanie, autoryzacja
Zobacz:
Co to jest stylizacja językowa i jakie są podstawowe typy stylizacji