Feudalizm. Powtórka.

System feudalny, lenno, wasal, senior… – te pojęcia koniecznie musisz powtórzyć przed majowym egzaminem.

Zapamiętaj!
Feudalizm to system społeczno-gospodarczy i ustrój polityczny średniowiecznej Europy.

Na czym polegał feudalizm?
Na istnieniu zależności. Kolejne stopnie tych zależności tworzyły drabinę feudalną.

Zapamiętaj układ drabiny feudalnej!

• król (władca)
• możni – duchowni i świeccy
• rycerze i niżsi duchowni
• chłopi

Zwierzchnikiem w systemie feudalnym był senior.
Jego poddanym – wasal.
Senior posiadał ziemię z włościami (lenno), którą nadzorowali jego wasale.

Feudalna drabina

Na szczycie feudalnej drabiny znajdował się monarcha nazywany suwerenem. Podlegali mu wielcy seniorzy, tym z kolei ich wasale. Tylko z pozoru panował w tym układzie porządek. Naprawdę monarcha był uzależniony w swoich posunięciach od zgody seniorów. Państwo zamieniało się w ten sposób jakby w związek mniejszych organizmów, które tylko formalnie podlegały władzy króla. Nie wszyscy bowiem rycerze byli bezpośrednio wasalami monarchy. Od autorytetu króla i jego zręcznej polityki zależało, ilu przedstawicieli rycerstwa będzie się poczuwało do obowiązku służenia władcy.

Najazdy i wojny czasów średniowiecza

Średniowiecze to w dziejach Europy czasy bardzo niespokojne. W całej tej epoce toczyły się liczne wojny – nie tylko między państwami, ale także domowe, wszczynane przez możne rody. Obowiązek krwawej zemsty ciążącej na rodzie w wypadku śmierci któregoś z jego członków powodował, że walki takie trwały nieraz latami i przyczyniały się do wyniszczenia wielkich obszarów. Szczególnie krwawe i niszczące były najazdy Saracenów (Arabów), Normanów i Węgrów.

Wasal i senior

Czasy średniowiecza były okresem zamętu i braku bezpieczeństwa. Właśnie dlatego ludzie słabsi szukali opieki możnych, dysponujących siłą i autorytetem, na tyle znaczącym, by dawało im to gwarancję ochrony nie tylko swojej osoby, ale i rodziny. Wolny, ale potrzebujący opieki człowiek zawierał umowę zwaną komendacją i wraz ze swoim majątkiem stawał się podopiecznym możnowładcy. Oddającego się w opiekę nazywano wasalem, jego pana – seniorem.

• Wasal miał za zadanie służyć seniorowi i być mu posłusznym. Dostawał od seniora lenno, czyli ziemię, którą miał użytkować.
• Uwaga! Senior mógł być wasalem innego seniora. Zapamiętaj! Senior, który nie miał nad sobą żadnego zwierzchnika, nazywał się suwerenem.

Lenno

• Określano tak ziemie, które senior nadawał w użytkowanie swojemu wasalowi. Senior miewał czasami kilku, a nawet kilkudziesięciu wasali. Panował więc nad wielkimi obszarami ziemi i dużą liczbą wasali, którym z kolei podlegała ludność zależna – chłopi.

• Zawarcie umowy lennej miało bardzo uroczystą oprawę. Wasal składał seniorowi hołd: przysięgę wierności w obecności dworskich dostojników i innych wasali. Przysięgał na Ewangelię być zawsze wiernym swemu panu i służyć mu radą, a także pomocą militarną lub materialną, gdyby zaszła taka konieczność. Senior przekazywał wasalowi lenno (co nazywano inwestyturą), wręczając mu chorągiew bądź włócznię.

• Wasal musiał na wezwanie seniora stawić się z uzbrojonymi ludźmi, jeżeli ten wybierał się na wyprawę wojenną. W ten sposób wielcy panowie gromadzili liczne oddziały zbrojne, bezpośrednio im podległe i wykonujące ich rozkazy. Mieli więc siłę zdolną przeciwstawić się nawet królowi. Monarcha więc musiał się liczyć ze zdaniem wielkich panów, nazywanych baronami.

Wielkie majątki

Olbrzymie włości należące do feudałów skupiały dziesiątki wsi. Znajdowały się tam kuźnie, młyny; wypasano duże stada bydła. Powstawały w ten sposób jakby niewielkie państwa, które w wielu dziedzinach były samowystarczalne.

Siedziby możnych

W całej Europie zaczęły powstawać warowne zamki. Początkowo były proste i obok wału ziemnego i palisady miały wysoką wieżę, w której żył pan zamku wraz ze swoją rodziną. Stopniowo zamki zaczynały się zmieniać. Budowano je już z kamienia, co chroniło przed pożarami. Otaczano fosami, utrudniającymi podejście wroga pod mury. W obrębie zamku wznoszono kuźnie, warsztaty rzemieślnicze, magazyny na żywność. Zmieniał się także wystrój komnat. Na ścianach zawieszano kobierce, pojawiły się wygodniejsze i lepiej wykonane meble. Podczas wojny w murach zamku znajdowała schronienie okoliczna ludność.

Konni wojownicy

Podstawę siły zbrojnej stanowiła w epoce średniowiecza ciężka rycerska jazda. To jej uderzenie decydowało wielokrotnie o wyniku bitew. Przez długi czas górowała ona nad piechotą, tworzoną z chłopów i mieszczan, słabiej uzbrojoną i wyszkoloną.

Chłopi

Przywiązani do ziemi i uzależnieni od panów byli zobowiązani do wielu świadczeń na ich rzecz. Przede wszystkim musieli uiszczać rentę, czyli pracować na pańskich polach, oddawać część inwentarza (np. drób, bydło) lub składać daninę w pieniądzach. Mieszkali w prymitywnych chatach i bardzo długo wytwarzali większość potrzebnych w gospodarstwie sprzętów we własnym zakresie.

Miasta

We wczesnym średniowieczu miasta nie odgrywały większego znaczenia. Były niewielkie, a ich ludność zajmowała się także rolnictwem. Dopiero od XI wieku rosła ich potęga. Stawały się ośrodkami wielkiego handlu i produkcji rzemieślniczej. Na handlu międzynarodowym bogaciły się zwłaszcza miasta we Włoszech: Wenecja, Piza i Genua. Dużymi ośrodkami miejskimi były także Paryż, Londyn, Brugia, Kolonia, Lubeka, Hamburg. Miasta otaczano murami, co czyniło z nich potężne twierdze. Tam też powstawały uniwersytety – ośrodki nauki, wymiany myśli i powstawania nowych idei.

Kościół

Odgrywał ogromną rolę w życiu ludzi średniowiecza. Biskupi i opaci byli wielkimi feudałami, wystawiali oddziały zbrojne
i sami niejednokrotnie stawali na ich czele. Uczestniczyli też w podejmowaniu decyzji politycznych. Jako członkowie najbliższego otoczenia królów wpływali na ich decyzje. Trzeba również pamiętać, że to właśnie wśród duchowieństwa byli ludzie, których moglibyśmy nazwać intelektualistami. Przez długi czas tylko oni posiadali trudną sztukę pisania i czytania, niezbędną w dyplomacji, sporządzaniu dokumentów czy utrwalaniu ważniejszych wydarzeń (tworzenie roczników, kronik).

Feudalizm w Polsce

W Polsce nie wytworzyła się taka hierarchia feudalna jak w Europie Zachodniej. Zarówno możni, jak i zwykli rycerze byli bezpośrednimi wasalami władcy. Z Europy Zachodniej przyszedł do nas zwyczaj pasowania na rycerza. Była to podniosła ceremonia, w trakcie której książę wręczał pasowanemu miecz, pas oraz ostrogi.

Zapamiętaj ważne wydarzenia czasów średniowiecza!

• W 843 roku traktat podpisany w Verdun przypieczętował rozpad potężnego imperium Karola Wielkiego na trzy części. Powstały zalążki późniejszej Francji, Włoch i Niemiec.

• W 962 roku Otton I, król Niemiec, został cesarzem rzymskim. Cesarze rościli sobie pretensje do zwierzchnictwa nad całą chrześcijańską Europą. W praktyce królowie Francji czy Anglii nie chcieli się im podporządkować. Dzięki zaangażowaniu Niemiec w wielką politykę europejską zelżał ich nacisk na wschodnich sąsiadów, m.in. i Polskę, która mogła wielokrotnie demonstrować swoją niezależność od potężnego Cesarstwa Niemieckiego.

• W IX-X w. chrześcijaństwo objęło swymi wpływami Morawy, Czechy, Polskę, Węgry i Ruś.

• Krucjaty, czyli wyprawy krzyżowe przeciwko Saracenom, doprowadziły do utworzenia Królestwa Jerozolimskiego na terenie Ziemi Świętej. Zaangażowane w nie były papiestwo i większość dworów europejskich.

• W XIV wieku wybuchła epidemia dżumy (tzw. czarna śmierć), która zdziesiątkowała mieszkańców Europy.