Jakie znasz utwory krytykujące wady szlacheckie? Jakie to wady?
Zacznij od ogólnej refleksji
Literatura polska utrwala wiele szlacheckich wad. Utwory, takie jak satyra Krasickiego Pijaństwo, komedia Fredry Zemsta czy nawet sielankowa epopeja szlachecka Pan Tadeusz Mickiewicza albo pełna sympatii dla szlachty Trylogia Sienkiewicza, pokazują wyraźnie różne szlacheckie wady.
Przystąp do omówienia pierwszej z wad
Jedną z wad mocno napiętnowanych przez polskich pisarzy jest skłonność do konfliktów, pojedynków, procesowania się lub nawet organizowania sąsiedzkich zajazdów mających na celu np. ukaranie złego sąsiada.
W Ogniem i mieczem mowa o absurdalnym procesie, który, rujnując się, wiodą rodzice Rzędziana ze swymi sąsiadami. W Zemście Fredry równie absurdalne rozmiary przybiera spór między sąsiadami Cześnikiem Raptusiewiczem a Rejentem Milczkiem o niewiele warty mur graniczny.
W Panu Tadeuszu mowa o zaczynającym się niewinnie bezsensownym sporze o zamek, który przerodził się w konflikt zbrojny między potomkami Horeszków a Soplicami. Konsekwencje tego zajazdu były tragiczne – sprowadzenie wojsk rosyjskich, bitwa z Rosjanami, śmierć Księdza Robaka, konieczność ucieczki tych, którym groziła śmierć lub więzienie, wreszcie – stłumienie w zarodku idei powstania przez bezmyślnego i upartego Gerwazego oraz mieszkańców zaścianka Dobrzyńskich.
Przejdź do kolejnej wady
Poza pieniactwem, fałszywą dumą, pociągiem do zajazdów i procesów krytykują pisarze skłonność do pijaństwa i pijackich przechwałek. Absurdalność goszczenia wódką i upijania się z byle okazji pokazuje Krasicki w satyrze Pijaństwo. Również Potop Sienkiewicza pokazuje zgubne skutki pijaństwa (strzelanie do portretów przodków przez Kmicica i jego kompanów, śmierć tych ostatnich w utarczce z miejscową szlachtą), w całej Trylogii przewija się motyw wiecznie pijącego i chełpiącego się swą siłą i odwagą, w istocie tchórzliwego Zagłoby. Skłonność do przechwałek zostanie też przerysowana w Zemście Fredry w postaci Papkina.
Co jeszcze?
Krytykowane jest też życie ponad stan i moda na cudzoziemszczyznę. W Panu Tadeuszu wyśmiany zostaje kosmopolityzm Hrabiego, Telimeny i zwłaszcza Podczaszyca, o którym opowiada Podkomorzy. Krasicki w jednej ze swych satyr nie pozostawia suchej nitki na żonach modnych.
Wymień ostatnią wadę
Wreszcie nie pozostaje niezauważona szlachecka dewocja idąca często w parze z obłudą, niczym w Świętoszku Moliera. Krasicki pastwi się w swej bajce Dewotka nad tytułową bohaterką, która podczas modlitwy łaje i bije różańcem sługę. Również skąpiec bez serca, kłamca i intrygant Rejent Milczek, opisany w Zemście, powtarza wciąż „niech się dzieje wola nieba”, wypełniając… własną wolę i łamiąc wszystkie chrześcijańskie zasady.
Jeszcze coś
Wspomnij o małżeństwach aranżowanych wyłącznie dla majątku, a nie z miłości – podaj przykład Podstoliny, łowczyni majątku z Zemsty, czy Telimeny z Pana Tadeusza albo Rejenta Milczka z Zemsty, który chce wydać syna za starszą kobietę tylko dla pieniędzy. Podobnymi pobudkami kieruje się w swoich planach matrymonialnych Cześnik pragnący poślubić wdówkę.
Podsumuj
Jednym zdaniem – bohaterowie, tacy jak Cześnik, Rejent, Papkin, rodzice Rzędziana czy Zagłoba, są chodzącym rejestrem szlacheckich wad – opilstwa, życia ponad stan, skłonności do procesowania się, pojedynkowania, a nawet urządzania zajazdów na dom sąsiada, pieniactwa, dewocji czy wyrachowania.
Zobacz: