Księga Koheleta podejmuje istotny w kulturze całej ludzkości motyw rozważań nad kondycją ludzkiego istnienia, zadaje pytanie, czym jest życie ludzkie i człowiek, zawiera odpowiedź na pytanie o szczęście człowieka, o sens jego egzystencji.

Jak brzmi ta odpowiedź?

Jej kwintesencją jest refren: „marność nad marnościami, wszystko marność. Wszystko marność i gonienie za wiatrem…” – oto motto całej Księgi.

Jak widać, jest to bardzo pesymistyczna koncepcja człowieka i jego dzieła. Człowiek jest istotą kruchą i przemija, podczas gdy ziemia trwa wiecznie. Wszystkie dzieła i czyny człowieka są przemijalne, człowiek nie nasyci się nigdy pożytkiem z całego trudu, jaki ponosi w życiu. Prawo przemijania powoduje, że człowiek nie zaznaje szczęścia, gdyż bogactwo, mądrość i rozum – wszystko to przemija, a życie jest tylko „gonieniem za wiatrem”. W wizji tej wieczna i nieprzemijalna jest ziemia i wieczne jest słońce, a słaby i kruchy człowiek – to marność.

Koncepcja ta w późniejszych wiekach niejednokrotnie była podejmowana i przypominana, stanowi nawet trzon filozofii modnych w takich epokach, jak średniowiecze, barok czy romantyzm. Nie znaczy to, że Biblia prezentuje tylko pesymistyczną wizję słabego człowieka i przemijalności jego życia. Biblia zawiera także koncepcję człowieka wspaniałego, harmonijnego i silnego – przykładem tej optymistycznej wizji mogą być Psalmy.

Niezwykle silne wydają się wpływy Koheleta w myśleniu twórców barokowych. Motyw vanitas należy do podstawowych tematów epoki.

Spójrzmy na:

  • Człowieka Daniela Naborowskiego:

Godzina za godziną niepojęcie chodzi:
Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi.
i potem:
Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, punkt – żywot ludzki płynie.

  • Odmianę Hieronima Morsztyna:

Wszytko idzie za czasem
Jam żyw, a śmierć za pasem.
Jeden w łódź, drugi z łodzi,
Ten kona, ów się rodzi.

  • samego autora Vanitas vanitatum et omnia vanitas:

Oj nie maszci na świecie nic zdradnym trwałego,
Wszelka rzecz bywszy ginie, śmierć koniec wszytkiego,
(…)
Marność jest tego świata smak nad marnościami,
Ze wszytkimi swoimi pompy rozkoszami.

Niezbyt to wesoła wizja, prawda? Barok to wszak czas niepokoju.

Zobacz:

Realista czy pesymista? W jaki sposób Daniel Naborowski realizuje motyw vanitas z biblijnej Księgi Koheleta?

Motyw vanitas vanitatum z Księgi Koheleta i jego barokowe wyobrażenie.

Co oznaczają słowa Koheleta – vanitas vanitatum et omnia vanitas