Najsłynniejsza maksyma Sokratesa brzmi:
Jedno wiem, że nic nie wiem.
Rzeczywiście, co właściwie człowiek wie na pewno? Nic. I od tego, pełnego pokory, punktu wyjścia należy zacząć poszukiwania. Czego zaś szukać? Dobra i prawdy. Sokrates jest pierwszym moralistą, niektórzy mówią, że jest „wynalazcą” moralności. Przypuszczalnie ktoś by w końcu na to wpadł, że ludzie muszą odróżnić dobre postępowanie od złego. Ale pierwszy był Sokrates. Wynalazł też oryginalny sposób poszukiwania prawdy, dochodzenia do wniosków i definicji w dyskusji – tzw. metodą Sokratesa.
- Kim był Sokrates
Mędrcem z V wieku p.n.e., z Aten. Jego ojciec był rzeźbiarzem, Sokrates zresztą też. Jego matka przyjmowała porody, a metodę Sokratesa nazywa się położniczą. Chyba nie przypadkiem? Poza tym był żołnierzem i politykiem. I według wyroczni – najmądrzejszym człowiekiem.
- Jak wyglądał?
Podobno paskudnie. Nie przywiązywał wagi do stroju, był niechlujny, niezbyt czysty i brzydki. Górował wzrostem nad ludźmi, gdy chodził po ateńskich ulicach i wciągał ich do dyskusji. Szaty miał podarte, a jeśli prawdą jest, że jego żona Ksantypa potrafiła wylać na męża pomyje – widok musiał być opłakany. Cóż, Sokrates był arystokratą ducha.
- Na czym polegała jego metoda?
Właściwie na rozmowie. Filozof słuchał jakiegoś potocznego twierdzenia i zbijał z tropu swojego rozmówcę, zadając mu szereg pytań. Sokrates wykazywał fałsz twierdzenia i kompromitował nieszczęsnego dyskutanta. Dopiero potem, krok po kroku, budował definicję, doprowadzając rozmówcę do pewnych prawd. Tak odbywał się „poród” definicji – dlatego metodę zwano położniczą, a filozof czuł się jak akuszerka pomagająca myśl urodzić. Trudno się dziwić, że Sokrates był nielubiany. Co więcej – rozmowa z nim musiała być irytująca.
- Jak zginął?
Swoimi poglądami rozjuszył wysoko postawionych wrogów. Został aresztowany i skazany na śmierć – za deprawowanie młodzieży i za obrazę bogów. Przyjaciele zorganizowali mu ucieczkę. Sokrates jednak nie skorzystał. Z godnością przyjął kielich cykuty i wychylił truciznę do dna. Zyskał nieśmiertelność.
- Co głosił, jakie pojęcia się z nim wiążą?
- Wyszedł od niewiedzy sokratejskiej („jedno wiem, że nic nie wiem”). Chciał dochodzić prawd poprzez zbijanie fałszywych twierdzeń i narodziny prawdy (metoda Sokratesa).
- Używał ironii, naiwnych pytań, pokazując bezsens twierdzenia swojego dyskutanta – to po dziś dzień nazywa się ironią sokratejską.
- Uważał, że człowiek uczciwy, szanujący innych ludzi i prawa, wstrzemiężliwy – uniknie zła.
- Poszukiwanie prawdy i dobra uznał za to samo. Uznawał za słuszną maksymę „Poznaj samego siebie” (słowa napisane na świątyni Apollina w Delfach). Czyli że poszukiwania należy zacząć od spenetrowania własnego umysłu.
Uwaga!
Sokrates swoje prawdy głosił, wiodąc dyskusję na ulicach Aten. Nigdy nie napisał żadnego dzieła. Jego teorie znamy dzięki uczniom, to oni utrwalili je na piśmie. Przede wszystkim Platon – autor Obrony Sokratesa.
Zobacz: