Nowe wyrazy są tworzone za pomocą już istniejących formantów. Nie tylko tworzą one nowe wyrazy, ale i modyfikują ich znaczenie – formanty mają bowiem określone znaczenie.
Wyrazy pochodne o wspólnym znaczeniu słowotwórczym, nadanym przez odpowiednie formanty tworzą kategorie znaczeniowe. Zapamiętaj najważniejsze z nich oraz formanty, które je tworzą.
Nazwy zdrobniałe i pieszczotliwe
Tworzą je formanty np. -ek -ka -ko -ik -yk
• kot – kot-ek (mały kot)
• ręka – rącz-ka (mała ręka)
• drzewo – drzew-ko (małe drzewo)
• słoń – słon’-ik (mały słoń)
• talerz – talerz-yk (mały talerz)
Nazwy zgrubiałe, a także o ujemnym zabarwieniu emocjonalnym
Tworzą je formanty np. -sko -isko/-ysko -idło/-ydło
• baba – bab-sko (wstrętna baba)
• kot – koc’-isko (duży lub złośliwy kot)
• cham – cham’-idło (straszny cham)
Nazwy miejsc
Tworzą je formanty np. -nia -arnia -alnia -ownia
• portier – portier-nia (miejsce pracy portiera)
• kawa – kawi-arnia (miejsce, gdzie pije się kawę)
• przędza – przędz-alnia (miejsce, gdzie wytwarza się przędzę)
• cukier – cukr-ownia (fabryka cukru)
Nazwy cech
Tworzą je formanty np. -ość -ota
• mądry – mądr-ość (cecha człowieka mądrego)
• głupi – głup-ota (cecha człowieka głupiego)
Nazwy wykonawców czynności i zawodów
Tworzą je formanty np. -acz -ca -ak -arz -iciel/-yciel
• badać – bad-acz (ktoś, kto bada)
• łowić – łow-ca (ktoś, kto łowi)
• apteka – aptek-arz (ktoś, kto pracuje w aptece)
• doręczać – doręcz-yciel (ktoś, kto doręcza – np. listy)
Nazwy mieszkańców miast, regionów, krajów
Tworzą je formanty np. -ak -anin -ik -czyk -ec -in
• Warszawa – warszawi-ak (mieszkaniec Warszawy)
• Pomorze – Pomorz-anin (mieszkaniec Pomorza)
• Anglia – Angl’-ik (mieszkaniec Anglii)
• Chiny – Chiń-czyk (mieszkaniec Chin)
• Ukraina – Ukraini-ec (mieszkaniec Ukrainy)
• Litwa – Litw’-in (mieszkaniec Litwy)
Nazwy żeńskie
Tworzą je formanty np. -ka -ica -nica -owa -yni
• kot – kot-ka (samica kota)
• tygrys – tygrys-ica (samica kota)
• uczeń – uczen-nica (dziewczyna, która jest uczniem)
• szef – szef-owa (kobieta, która jest szefem)
• mistrz – mistrz-yni (kobieta, która jest mistrzem)
Nazwy nosicieli cech
Tworzą je formanty np. -ik -ek -as -ak -us
• młody – młodz-ik (ten, który jest młody)
• wesoły – wesoł-ek (ten, który jest wesoły)
• gruby – grub-as (ten, który jest gruby)
• przystojny – przystojni-ak (ten, który jest przystojny)
• chytry – chytr-us (ten, który jest chytry)
Zobacz:
https://aleklasa.pl/gimnazjum/gramatyka/c185-slowotworstwo/analiza-slowotworcza-wyrazow-kategoria-i-typ-slowotworczy-wyrazy-zlozone