Mini-CV

  • 1913 – Albert Camus przyszedł na świat w Algierii.
  • 1935-1937 – członek partii komunistycznej.
  • 1940 – wyjazd do Francji i udział w ruchu oporu.
  • Od 1942 – przyjaźń z Jeanem Paulem Sartre’em trwająca do 1951 roku.
  • 1957 – literacka Nagroda Nobla za całokształt twórczości.
  • 1960 – tragiczna śmierć w wypadku samochodowym.

Albert Camus był przedstawicielem nurtu zwanego egzystencjalizmem, choć sam nigdy się za egzystencjalistę nie uważał. Nie był filozofem. Swój pogląd na świat wyrażał poprzez twórczość. Sam najbardziej lubił legitymować się swoją „śródziemnomorską mądrością”. Zbliżony do Sartre’a przekonaniem, że człowiek jest skazany na wolność i na towarzyszącą jej odpowiedzialność za swoje czyny, przekreślający jak on religijne źródła moralności, a poprzestający na laickiej wersji egzystencjalizmu, nie mógł się z nim zgodzić w poglądach na kwestię stosunków międzyludzkich, według Sartre’a antagonistycznych i zasadzających się na dążności każdego osobnika do uprzedmiotowienia pozostałych, co wyklucza wszelką wspólnotę i prowadzi do wniosku, że „piekło to inni”. Camus uważał raczej, że człowiek nie może się obejść bez drugiego człowieka, musi zaspokoić swój głód braterstwa.

Jego krótkie, zakończone tragiczną śmiercią życie, wypełnione było wieloma wyzwaniami, zarówno literackimi, jak i politycznymi. W roku 1957 została mu przyznana literacka Nagroda Nobla za całokształt twórczości. Mimo skromnego dorobku literackiego dzieła Camusa składają się w imponujący cykl będący rejestrem stawianych sobie pytań i nurtujących problemów.

Na tle epoki

Albert Camus zaczął tworzyć w połowie lat 30. XX wieku, jako Algierczyk. W czasie II wojny światowej przeniósł się do Francji. Jego pochodzenie i rozdarcie pomiędzy dwiema ojczyznami zawsze już towarzyszyły jego twórczości. Wojna miała na twórców wielki wpływ. Rozwinęły się nowe kierunki filozoficzne, z których najważniejszym był egzystencjalizm. Największym przedstawicielem tego prądu okazał się Jean Paul Sartre, z którym Camus bardzo się przyjaźnił przez pewien czas. Choć sam nigdy się za egzystencjalistę nie uważał, jego twórczość jest bardzo silnie naznaczona wpływem tej idei.

Biografia

Albert Camus urodził się w 1913 roku we wsi Mondowii, w Algierii. Jego ojciec był robotnikiem, który ożenił się z córką bogatych emigrantów hiszpańskich. Zginął niedługo potem na froncie. Camus wychowywany był tylko przez niepiśmienną matkę, która zarabiała na życie jako sprzątaczka. Dostał się jednak na studia filozoficzne, ale musiał je rzucić z powodu gruźlicy, która przez całe życie będzie o sobie przypominać. Zafascynowany był literaturą francuską, szczególnie Gide’m, Proustem i Marleaux. Fascynowała go twórczość Dostojewskiego.

W latach 1934-1940 Camus zmienił stan cywilny, ożenił się z Simone Hié, by w 1940 rozwieść się i poślubić Francine Faure; był członkiem partii komunistycznej (1935-1937); założył zespół teatralny Théâtre du Travail (1935), a dwa lata później Théâtre de l’Eqiupe; rozpoczął pracę dziennikarza w redakcji Alger-Républicain; wrócił do Algieru i pracował jako nauczyciel w liceum w Oranie (1941); brał aktywny udział w II wojnie światowej.

Z Algierii przeniósł się do Francji, gdzie w 1942 wstąpił do ruchu oporu. Zaprzyjaźnił się z Jeanem Paulem Sartre’em. W 1947 roku wycofał się z życia politycznego, zerwał także z grupą skupioną wokół dziennika Combat, którego był przez pewien czas redaktorem. Pisarz zaczął się izolować. W 1951 roku zerwał definitywnie z Sartre’em, przestał brać udział w pracach UNESCO na znak protestu przeciwko przyjęciu frankistowskiej Hiszpanii do tej organizacji. Wojna w Algierii postawiła Camusa w trudnym położeniu – był rozdarty między miłością do kraju, który walczył za niepodległość, a nienawiścią do skrajnie nacjonalistycznej postawy Frontu Wyzwolenia Narodowego.

Jednocześnie bardzo sławny i podziwiany za życia, korzystał z przywilejów sławy. Ten okres życia Camusa wielu biografów opisuje jako „skandaliczny”. Pisarz pozostawał otoczony gronem często zmieniających się kobiet. Jednak gdy w 1957 roku została mu przyznana Nagroda Nobla za „całość dzieła rzucającego światło na problemy, które nasze dni stawiają przed świadomością ludzką”, Camus wygłosił mowę, w której stwierdził, że pisarz nie może stać z boku, milcząc lub podejmując inne zastępcze tematy, gdyż „nawet milczenie nabiera niebezpiecznych znaczeń”. Ze względu na gruźlicę przeniósł się do Loumarin, gdzie pracował nad książką Pierwszy człowiek, której rękopis znaleziono przy nim w rozbitym samochodzie. Camus zginął w wypadku samochodowym 4 stycznia 1960 roku. Absurd, któremu poświęcił tyle myśli, spełnił się bezprzykładnie. Camus został zabrany w podróż samochodem przypadkowo przez swojego przyjaciela. W kieszeni miał zakupione wcześniej bilety kolejowe.

Twórczość

Albert Camus pragnął podzielić swą twórczość na trzy cykle, charakteryzujące się trzema torami: powieściowym, dramatycznym i eseistycznym.

  • I cykl: Obcy, Kaligula, Nieporozumienie, Mit o Syzyfie to cykl absurdu.
  • II cykl: Dżuma, Stan oblężenia, Sprawiedliwi, Człowiek zbuntowany – cykl afirmacji.
    Po zbiorze szkiców literackich L’été ukaże się Upadek i nowele Wygnanie i królestwo.
  • III cykl pozostał w sferze projektów. Miał to być cykl nemezis poświęcony miłości i współczuciu (Pierwszy człowiek, Don Juan lub Don Faust, esej filozoficzny, jak staje się człowiekiem).

Podział ten uzasadnił tak, że każdy z rodzajów literackich jest mu inaczej przydatny: esej pozwala stosować formy wykładów, dramat – język działań scenicznych, powieść pozwala wniknąć w historię ludzkiego życia. Dopiero cały cykl w trzech fazach stworzony przez jednego autora, tworzy całość.

Najważniejsze dzieła

  • W 1935 roku napisał w Algierze pierwsze eseje: Prawa i lewa strona, niedługo później sztukę teatralną Rewolucja w Asturii. W latach 1940-1942 powstała powieść Obcy. Jej bohater, Meursault, skromny urzędnik, wiedzie życie całkowicie zautomatyzowane, pozbawione aspiracji, problemów, emocji. Dopiero skazany na śmierć, doznaje olśnienia. Nie jest to pocieszenie, lecz tragiczna świadomość. Zdaje sobie sprawę z tego, że jest i był szczęśliwy. To wczesne dzieło jest jednocześnie głębokim studium ludzkiego życia. W jaki sposób możemy osiągnąć szczęście i spokój? Wyłącznie poprzez samoświadomość. Łaska, która spływa na bohatera powieści, jest w istocie gorzką łaską świadomości. Camus używa terminu bardzo ważnego dla całej jego twórczości: désespoir lucide – rozpacz uświadomiona czy nawet tragiczna świadomość. Tylko jednak taka świadomość może zapewnić ludziom poczucie szczęścia.
  • Podobne problemy opisuje Camus w eseju Mit o Syzyfie. Autor odrzuca koncepcję samobójstwa, gdyż przyjąć ją, znaczyłoby pójść na rękę naturalnemu prawu śmierci, groźnemu dla człowieka. Syzyf wie, że nie wtoczy głazu, ale świadomość własnego losu czyni z niego istotę wewnętrznie niepodległą. „Trzeba sobie wyobrazić szczęśliwego Syzyfa” – pisze Camus.
  • Napisany w 1945 roku dramat Kaligula jest sztuką wieloznaczną. Mówi o człowieku, który przeszedł całkowitą wewnętrzną przemianę. Jest okrutny i czeka na opór ludzi. Ten jednak nie nadchodzi. Kaligula ginie śmiercią skrytobójczą, umiera jednak, triumfując nad wylęknionymi zabójcami. Umierając, pozwala im nasycić się ich marną egzystencją i pozornym, tanim szczęściem.
  • Dżuma została wydana w 1947 roku i stała się wielkim sukcesem wydawniczym. Jest to najbardziej dojrzałe i interesujące z dzieł Alberta Camusa. Uważana była za optymistyczne podsumowanie jego dotychczasowych poszukiwań. Miała być potwierdzeniem dla optymistycznej koncepcji świata, a zarazem nawiązaniem i rozwinięciem filozofii Camusa. Człowiek jest skazany na nieuniknioną porażkę, gdyż jest śmiertelny. Będąc tego świadomym, może jednak i powinien przyjąć postawę aktywną i solidarną względem innych, również naznaczonych „zarazą”. Doktor Rieux, główny bohater Dżumy, daje z siebie wszystko, by uratować i wspomóc cierpiących. Postacią tragiczną jest zaś ojciec Paneloux, który szuka wyjaśnienia przyczyn zarazy. Upatruje jej początku w gniewie Boga i nakazuje pokutę. Jednak widok umierającego dziecka odbiera i taką możliwość wyjaśnienia klęski. Gdy mu się to nie udaje, umiera, czując się człowiekiem pokonanym. Wobec dżumy tylko jedna postawa okazuje się właściwa – solidarna walka bez wytchnienia o ludzkie życie. Dżuma jest dziełem Camusa humanisty. Autor staje w obronie niewzruszalnych zasad moralnych: solidarności, altruizmu, poświęcenia.
  • Trzecią ważną powieścią jest Upadek. To w rzeczywistości powieść rozliczenie Camusa ze swoim życiem i dokonaniami. Autor powrócił w niej do wczesnej, pesymistycznej koncepcji świata. Bohaterem jest adwokat, który nie reaguje na krzyk samobójczyni wpadającej do rzeki. Od tej pory będzie zawsze tym krzykiem naznaczony. Przegra rozprawę o samego siebie. Ta cienka książka, napisana na cztery lata przed śmiercią, głęboko zakorzeniona jest w twórczości Fiorora Dostojewskiego. To najbardziej osobista pozycja w dorobku pisarza. Książka wydana została na rok przed otrzymaniem przez Camusa Nagrody Nobla. Już wtedy był on bardzo sławny, uważany i traktowany jak współczesny klasyk. Upadek stanowi w istocie samooskarżenie się autora, który w owym okresie prowadził skandalizujące życie.

• Camus jest także autorem bardzo ciekawych pamiętników, z których można się wiele dowiedzieć o jego życiu i nurtujących go problemach.

Miejsca

  • Algieria – tu przyszedł na świat, studiował. Związany silnie z krajem, gdzie żyła jego ukochana matka.
  • Francja – emigrował do Francji w 1940 roku, mieszkał w Paryżu. To najbardziej płodny okres w jego życiu. Odnosił sukcesy, był znany i uwielbiany.
  • Loumarin – Camus mieszkał tam przed śmiercią. Śródziemnomorskie powietrze dobrze wpływało na jego zdrowie (cierpiał na gruźlicę). Tu zaczął pisać swoją ostatnią książkę – Pierwszy człowiek, której rękopis znaleziono w rozbitym samochodzie.

Ludzie

  • Matka Alberta – Catherine Camus, która sama (po śmierci ojca Camusa) wychowała syna, zapewniając mu byt i możliwość nauki, choć sama była niepiśmienna. Pisarz był z nią silnie związany.
  • Jean Paule Sartre – wybitny francuski filozof i pisarz, jeden z głównych przedstawicieli egzystencjalizmu. Przyjaźń mężczyzn trwała do roku 1951, gdy ostatecznie – na tle nieporozumień politycznych – zerwali ze sobą stosunki. Sartre miał duży wpływ na kształtowanie światopoglądu Alberta Camusa.

Zapamiętaj utwory

  • Mit Syzyfa (1942) – esej prezentujący filozofię Camusa. Syzyf przedstawiony jest jako człowiek szczęśliwy. Wie, że nie uda mu się wtoczyć głazu, lecz dzięki tej świadomości jest pogodzony ze swym życiem.
  • Obcy (1942) – pierwsza powieść Alberta Camusa, kontynuująca rozważania podjęte w Micie Syzyfa. Bohater utworu godzi się ze sobą i swoim życiem dopiero pod wpływem wielu tragicznych wydarzeń prowadzących do osiągnięcia samoświadomości.
  • Kaligula (1944) – dramat przedstawiający nieszczęśliwego człowieka, który w żaden sposób nie uzyskuje porozumienia ze światem. Obdarzony jest za to siłą ducha, której brak jego przeciwnikom.
  • Dżuma (1957) – największa powieść w dorobku Alberta Camusa. W przeciwieństwie do innych dzieł ukazuje optymistyczną koncepcję świata, opartą na pięknych wartościach: altruizmie, solidarności, pomocy. Metafora świata.
  • Wygnanie i królestwo (1957) – zbiór nowel o ludziach – „wygnańcach”.

Termin

Egzystencjalizm to kierunek filozoficzny, który rozwinął się po II wojnie, ale do jego powstania przyczynili się w latach 30. dwaj niemieccy filozofowie – Heidegger i Jaspers. Egzystencjalizm zawdzięcza rozgłos przede wszystkim Jeanowi-Paulowi Sartre’owi, Albertowi Camus i Gabrielowi Marcelowi, którzy swe idee propagowali nie tylko w formie rozpraw filozoficznych, ale też za pośrednictwem utworów literackich.

Egzystencjaliści koncentrowali się wokół jednostki ludzkiej. Zakwestionowali pogląd, że człowiek jest bytem posiadającym określoną naturę czy istotę (często określoną z góry przez Boga). Zdaniem ich człowiek jest tym, czym staje się w każdym momencie swej egzystencji i czym chce być w trakcie swego istnienia. Lęk i niepokój o własną egzys­tencję, którą bardzo łatwo jest unicest­wić, to powszechne determinanty losu ludzkiego.

Zobacz:

Dżuma – Albert Camus

Dżuma na maturze