W romantyzmie termin „natura” miał dwojakie znaczenie – mianem tym określano przyrodę oraz tajemnicze siły wszechświata.
- To drugie znaczenie, nowe w naszej literaturze, zostało odkryte przez romantyków w twórczości ludowej i przedstawione jako źródło poznania tajników wszechświata, nad którym panują istoty nadprzyrodzone. Pojawiły się one już w programowych Balladach i romansach jako duchy, zjawy, nimfy o nieograniczonych możliwościach i nieodgadnionych często motywach działania. Czasami złośliwe, swawolne, budziły wśród ludzi lęk, gdyż – według odwiecznych wierzeń – utożsamiano je z wyższą sprawiedliwością, karały tych, których nie dosięgały wyroki ziemskie. Niepozorny i bezsilny człowiek nie był zdolny do przeciwstawienia się im (np. Świtezianka, Balladyna). Ale w niektórych sytuacjach mógł uzyskać rady, jak żyć, by zasłużyć na zbawienie (Dziady część II).
- Przyroda natomiast stanowiła wyraz nastrojów emocjonalnych bohatera:
- bezkresne morze wyzwalało poczucie swobody,
- gwałtowność burzy mogła spowodować depresję, pogardę dla życia (sonety Żegluga, Burza Adama Mickiewicza).
- Piękno egzotycznych pejzaży
- budziło tęsknotę za opuszczoną ojczyzną (Stepy akermańskie),
- wywoływało wspomnienia ojczystych krajobrazów – mniej wspaniałych, lecz bliższych sercu (Smutno mi, Boże Słowackiego).
- Widoki przywoływane z pamięci, przedstawiane za pomocą barwnych opisów, były ucieczką od emigracyjnej rzeczywistości. Okazywały się także przejawem patriotyzmu, dlatego w Panu Tadeuszu litewska przyroda wygrywa w konfrontacji z włoską (dyskusja Telimeny i Hrabiego z Tadeuszem). A głębsza lektura poematu pozwala stwierdzić, że pierwotna natura w wersji romantyka to wizja krainy szczęśliwości (obraz matecznika) – w opozycji do cywilizacji – sztucznej, nienaturalnej właśnie.
Najbardziej charakterystyczną cechą romantycznej koncepcji natury było przekonanie o tym, że kosmos stanowi potężny, żywy organizm, którego cząstką jest człowiek.
- Romantycy byli przekonani o istnieniu metafizycznej więzi między ludźmi a otaczającym światem. Dlatego kontakt z naturą – zachwyt, zadziwienie jej siłą, lęk przed nią – pomagał dotrzeć do tajników własnej duszy.
- Potęga przyrody pozwalała niektórym bohaterom odrodzić się wewnętrznie, uwierzyć we własne siły, odnaleźć cel i sens życia (monolog Kordiana na szczycie Mont Blanc).
- A u innych wywoływała poczucie znikomości, lęk przed niepojętymi siłami, niepokój wewnętrzny wynikający z rozterek, niemożności odnalezienia swego przeznaczenia (sonety Bakczysaraj w nocy, Czatyrdah).
W takim ujęciu natura była pojmowana jako sfera pośrednicząca między Bogiem a człowiekiem za pomocą tworzonych przez siebie zjawisk-symboli. Stąd w twórczości poetów tak liczne interpretacje choćby wschodów i zachodów słońca. A zrozumienie owych fenomenów pozwalało zbliżyć się do tajemnicy wszechświata.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/romantyzm/c138-synteza-reomantyzmu/jakie-romantyczne-utwory-podejmuja-temat-piekna-ziemi-ojczystej-i-tesknoty-emigrantow
https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/modernizm-mloda-polska-c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/c424-mloda-polska-2/rozne-spojrzenia-na-nature-w-literaturze-xix-wieku
https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/romantyzm/c138-synteza-reomantyzmu/czy-motyw-wsi-obecny-jest-w-literaturze-romantycznej
https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/romantyzm/c138-synteza-reomantyzmu/synteza-jakie-motywy-tematyczne-najczesciej-podejmowali-tworcy-polskiego-romantyzmu