Czy wiesz, do jakich dwóch faktów historycznych odwołuje się Miłosz w wierszu?
Do likwidacji getta warszawskiego podczas drugiej wojny światowej i do spalenia Giordana Bruna na stosie w 1600 roku.
- Giordano Bruno, uczony i dominikanin, miał odwagę wystąpić z zakonu i głosić swoje nauki, niezgodne z ówczesną nauką Kościoła. Za to spotkała go kara: 20 stycznia 1600 roku papież Klemens VIII podpisał wyrok skazujący Giordana Bruna – jednego z najświatlejszych umysłów epoki – na śmierć.
- Powstańcy z getta też płonęli żywcem, skazani na śmierć w płomieniach nie z powodu swych poglądów, ale z racji pochodzenia: hitlerowski antysemityzm nie dawał im prawa do istnienia.
Jakie są powody zestawienia w utworze tak odległych czasowo i przestrzennie rzeczywistości: warszawskiej i rzymskiej?
- Po pierwsze: i Giordano Bruno, i mieszkańcy getta warszawskiego – Żydzi giną, i to giną niewinnie, w podobny sposób: w płomieniach, są paleni żywcem.
- Po drugie: podobna jest obojętność gapiów na ich śmierć, podobna samotność ginących. Rzymscy przechodnie są bardziej zajęci winem, owocami morza, koszami oliwek i cytryn, zabawą, codziennym życiem, kochaniem się niż śmiercią Giordana. Podobnie gdy umierają Żydzi w getcie, warszawiacy bawią się, kręci się karuzela…
Czy dostrzegłeś plastyczność wiersza, wyraziste obrazowanie?
Warto zwrócić uwagę na powtarzający się motyw koszy oliwek i cytryn, rozlanego wina, owoców morza porozkładanych na straganach. Obraz ten powraca. W podobnie wyrazisty sposób przedstawiona jest zabawa w niedzielny wieczór na warszawskiej karuzeli: gwar, śmiech, skoczna muzyka, rozwiane sukienki.
Czy zwróciłeś uwagę na kontrasty?
Obraz targu, gwarnego, tętniącego życiem, pełnego kolorowych oliwek, cytryn, winogron, brzoskwiń i owoców morza kontrastuje z obrazem samotnej śmierci Girodana Bruna wchodzącego na stos.
Podobnie wizja ludzi bawiących się beztrosko w niedzielny wieczór w Warszawie na karuzeli zestawiona zostaje na zasadzie kontrastu z obrazem umierających samotnie Żydów w getcie: ich tragedię symbolizują tylko „czarne latawce” przynoszone przez wiatr z „domów płonących”.
Tak więc mamy następujące kontrasty: zabawa i śmierć, radość i cierpienie, gwar i cisza.
Prócz tych na pierwszy rzut oka widocznych jest jeszcze jeden, który można dostrzec, gruntownie przemyślawszy wiersz: kontrast tego, co doraźne, odnoszące się do konkretnego czasu, oraz tego, co uniwersalne i wieczne jak ogień.
Giordano Bruno jest reprezentantem nieprzemijalnych wartości, wykracza poza swój czas i konkretną przestrzeń, buntuje się przeciw Kościołowi, broni nieprzemijalnych wartości, jakimi jest wolność i wiedza. Natomiast ludźmi „swego czasu i przestrzeni”, nieumiejącymi patrzeć szerzej są gawiedź rzymska i warszawska, która nie potrafi wyciągać wniosków z dziejącej się obok tragedii.
Mamy też kontrast pomiędzy wybitną, niezrozumiałą jednostką a tłumem.
Taką wybitną indywidualnością, wykraczającą poza swój czas może być także poeta, o którym mowa w ostatniej strofie.
Jaka jest puenta utworu?
Aż wszystko będzie legendą
I wtedy po wielu latach
Na nowym Campo di Fiori
Bunt wznieci słowo poety.
Miłosz odwołuje się do tradycji romantycznej, w której poeta jest buntownikiem, wykraczającym poza swój czas, wyrastającym ponad tłum, zdolnym budzić innych do czynu, do działania i ocalać pamięć o tych, którzy zginęli.
Można też wyczytać zwycięstwo wartości uniwersalnych, ponadprzeciętnych jednostek nad tym, co mierne, doczesne, tymczasowe.
Jak mógłby brzmieć temat?
W jaki sposób poeta obrazuje różne przestrzenie w utworze pt. Campo di Fiori? Na czym polega samotność ginących i rola poety w dziejach ludzkości?
W których jeszcze tekstach kultury pojawia się motyw karuzeli przy murach getta?
Motyw karuzeli stojącej przy murach getta pojawiał się kilka razy w różnych tekstach i budził wielkie kontrowersje, znaleźli się bowiem świadkowie przekonujący, iż karuzela nie stała tak blisko murów i że jest oczernianiem warszawiaków pokazywanie obrazu beztroskiej zabawy na tle żydowskiej tragedii.
Twórcy z kolei powoływali się na własną pamięć i wyobraźnię: tak karuzelę, jako sąsiadującą z gettem, zapamiętali.
Motyw ten pojawia się np. w Początku Andrzeja Szczypiorskiego czy w Wielkim Tygodniu Jerzego Andrzejewskiego, sfilmowanym także przez Andrzeja Wajdę.
Zapamiętaj!
Campo di Fiori jak i inne wiersze z czasów okupacji są świadectwem na ukształtowanie się głównych rysów stylu poetyckiego autora opartym przede wszystkim na klasycyzującej dyscyplinie, wizyjności, łączeniu dyskursu i refleksji z obiektywizacją wzruszenia lirycznego.
Giordano Bruno – (1548-1600) – filozof włoski, dominikanin, przedstawiciel renesansowej filozofii przyrody i wyznawca teorii Kopernika. Za kwestionowanie dogmatów religii chrześcijańskiej został uwięziony przez Świętą Inkwizycję w 1592 r., a osiem lat później spalony na stosie.
liryka sytuacyjna – występuje wówczas, gdy nie mamy do czynienia z bezpośrednim, pierwszoosobowym wyznaniem podmiotu mówiącego, lecz opisem sytuacji, prezentacją zdarzeń, kreacją przestrzeni. Często elementy liryki sytuacyjnej zostają wkomponowane w monolog podmiotu mówiącego i funkcjonują w tekście jednocześnie ze składnikami sytuacji wyznania.
Strategia, jaką przyjmuje podmiot mówiący w wierszu, jest tzw. strategią świadka – kogoś, kto jest naocznym obserwatorem konkretnych zdarzeń i utrwala je następnie w poezji.
Zobacz: