Zanim napisze się pierwsze zdanie wypracowania, trzeba zrobić bardzo, bardzo ważną rzecz. Uważnie przeczytać temat.

Co najczęściej sprawia kłopot

Cytat

Porównajmy takie dwa tematy z cytatami:

a)
„Ale ten płacz Antygony,
Co szuka swojego brata,
To jest zaiste ponad miarę
Wytrzymałości”.
Literatura i sztuka wobec ludzkiego cierpienia.

b)
„Człowiek nie jest urodzony do spokoju”.
Doświadczenia których bohaterów literackich potwierdzają – twoim zdaniem – opinię Woltera?

Odmienne są funkcje cytatów obecnych w tych tematach. W pierwszym fragment wiersza Miłosza mógłby właściwie zostać pominięty. Dzięki niemu polecenie brzmi atrakcyjniej, ale cytat nie jest tu niezbędny. Można by dobrze zrealizować temat, czytając jedynie jego drugą część. Trzeba od razu dodać, że takie tematy pojawiają się rzadko, dużo rzadziej od tych, w których cytat odgrywa istotną rolę. Tak jest właśnie w drugim przypadku – nie można wybierać bohaterów literackich, jeśli nie rozumie się słów ­Woltera.

Wniosek:
szczególnie uważnie należy przeczytać cytat obecny w temacie pracy, zwłaszcza jeśli mamy go później komentować!
Jeśli jest tylko ozdobnikiem, może być dla piszącego inspiracją (cytat z pierwszego tematu podpowiada konkretny przykład literacki).

Polecenie

„Rozważ”, „oceń”, „rozwiń”… – od tych słówek naprawdę wiele zależy. Przede wszystkim sposób realizowania tematu.
Jeśli temat zawiera wymienione wyżej: „rozwiń” czy „udowodnij” jakąś myśl, nie można tej myśli podważać! Taką możliwość dają natomiast tematy, w których znajdziemy polecenie „rozważ” czy „skomentuj”.
Twój komentarz może wówczas udowadniać prawdziwość danego poglądu, równie dobrze jednak macie prawo nie zgadzać się z nim.

Polecenie wpływa też często na wybór takiego, a nie innego kształtu pracy. Jeśli trzeba coś udowodnić, dobrą formą będzie rozprawka. Jeżeli jesteś proszony o rozważenie problemu, możesz wybrać esej. Słowo „oceń” w niektórych przypadkach sugeruje formę recenzji.

Dobór materiału

Co zrobić z pracą, która ma dotyczyć bohaterów powieści historycznej, a autor przywołał tylko Konrada Wallenroda? Niestety, co najwyżej można ocenić kompozycję i język. Wybranie złych przykładów bywa dla pracy zabójcze… Na dobór materiału wpływa wyraźnie sposób sformułowania tematu.

Jeśli mowa jest o dwóch epokach, nie warto dawać przykładów z trzech, jeśli temat wymaga tekstów kultury, nie powinno się ograniczać jedynie do literatury.

 

Niech żyje spostrzegawczość!

a)
Postawy bohaterów dawnych to – dla twojego pokolenia – przebrzmiałe słowa, temat do dyskusji, wzory zachowań… Odpowiedź uzasadnij.

b)
Błądzenie jest rzeczą ludzką. Czy wina i kara wpisane w doświadczenia bohaterów literackich mogą być dla człowieka przestrogą, pouczeniem…?

Analizowanie tematu niekoniecznie musi się ograniczać do ustalenia, czego nie wolno. Równie ważne jest ustalenie, jakie możliwoś­ci daje piszącemu dany temat. A czasem daje ich niemało…

  • W obydwu podanych wyżej poleceniach znalazły się wielokropki – pozwalają one na wybranie jakiejś możliwości, ale też na dopisanie czegoś więcej. Wina i kara mogą być nie tylko przestrogą czy pouczeniem, postawy bohaterów dawnych można ocenić jeszcze inaczej. Tu autor pracy miałby trochę swobody.
  • Pewne możliwości daje także nieprecyzyjne określenie. Jakich bohaterów nazwiemy dawnymi? Dla większości to np. antyczni herosi czy bohaterowie XIX-wiecznych powstań. Czy jednak można odrzucić pracę, w której autorka zaliczyła do tej grupy bohaterów II wojny światowej? Dla niej byli już przedstawicielami dawnych czasów, całkowicie odmiennych od naszych. W przypadku wątpliwości wystarczy kilka zdań wyjaśnienia, ale pamiętaj: co nie jest w temacie zabronione, można uznać za dozwolone. Podobnie pojęcia winy i kary masz prawo bardzo różnie rozumieć.

Uwaga! W pierwszym poleceniu jeszcze jedna rzecz może sprawić ci kłopot: słowa „dla twojego pokolenia”. Często się zdarza, że piszący całkowicie pomija to sformułowanie, a to już poważny błąd.