Człowiek zadziwia. Bywa nikczemny. Bywa tak wzniosły, że aż „ponadludzki”. Czytając literaturę polską i obcą, poznałam różne oblicza człowieczeństwa. Przyznam, że niektóre postawy mnie zadziwiły, inne sprawiły mi trudności w rozszyfrowaniu: czy to człowiek godny miana człowieka, czy nie… Na przykład…
„Uczę się Ciebie, człowieku” (Jerzy Liebert) – czego dowiedziałeś się o człowieku, czytając lektury?
Nie można przewidzieć ludzkich reakcji, z góry określić do czego zdolny będzie ten człowiek. Czy Jim z powieści Conrada uwierzyłby, iż stchórzy na Patnie zanim to się stało? Czy Judym przewidywał, że wybierze ideową samotnię? Sami siebie nie znamy, jak więc definiować innych, czy też oceniać, rozliczyć ich biografię? Potępić Kordiana za próbę zabicia cara czy uznać to za akt patriotyzmu? Poświęcenie Wallenroda – za najwyższe bohaterstwo czy po prostu zdradę i szpiegostwo? Wniosek, który na pewno będzie prawdziwy to ten, że natura ludzka jest wielce skomplikowana. Pierwszy dowód – przypadek biblijnego Hioba.
„Uczę się Ciebie, człowieku” (Jerzy Liebert) – czego dowiedziałeś się…
Źródłem wiedzy o człowieku jest zbiór dzieł Williama Szekspira. Mnóstwo twórców pisało o meandrach ludzkiej natury, właściwie wszyscy tak czy inaczej pisali o człowieku, ale Szekspir pisał tak dawno, a nic z jego obserwacji nie uległo dezaktualizacji. W jego dramatach kłębi się wszystko: przewrotność i dobroduszność, namiętność, wahanie, żądza i miłość, zazdrość i przyjaźń. Ta złożoność – to prawda o człowieku.
„Uczę się Ciebie, człowieku” (Jerzy Liebert) – czego dowiedziałeś się…
„Cóż jest człowiek, że pamiętasz o nim, syn człowieczy, że go nawiedzasz? Uczyniłeś go niewiele mniejszym od niebieskich mocy, chwałą i blaskiem ukoronowałeś go.” Tak czytamy w Księdze Psalmów (Psalm 8). Ale już Księga Koheleta głosi: „marność nad marnościami, wszystko marność. Jaki pożytek ma człowiek z całego trudu swego, którym się trudzi pod słońcem?
Oto dwie odmienne koncepcje ludzkiej kondycji, wartości ludzkiego życia. Cóż powie w tej sprawie literatura? Literatura poprze obie teorie – bo jest człowiek słaby i przemijalny, ale jest też potężny.
„Uczę się Ciebie, człowieku” (Jerzy Liebert) – czego dowiedziałeś się…
Narażony na szereg zagrożeń, podobny do Pascalowskiej trzciny, kruchej w ogromnym Kosmosie. Ugina się pod ciężarem dziejowych burz, trudów cywilizacji, niszczących działań kultury masowej. Po wojnie stracił umiejętność rozróżniania wartości. Dziś wchodzi w wiek dwudziesty pierwszy. Wciąż piszą o nim poeci, wciąż w strofach wierszy rysują portret człowieka współczesnego. Miłosz – …
Poetycki obraz człowieka współczesnego.
Metafora życia jako procesu natychmiast przywołuje na myśl znaną powieść Franza Kafki pt. Proces. Józef K. – wędrujący przez labirynty strychów i sądowych komnat, i sądowych procedur reprezentuje nas – skromnych członków społeczności ludzkiej. Ze wszystkich interpretacji tytułu „Proces” najmocniej uderzyła mnie ta: taki proces przypomina ludzkie życie, nie wiadomo dlaczego się zaczął, nieznane są wyższe instancje, wyrok właściwie znamy, nie wiemy tylko i w jaki sposób nastąpi. C’est la vie. To jest proces. Kto go wygrał? Spośród bohaterów literatury – …
Życie, podobnie jak proces, można wygrać lub przegrać. Rozważania w oparciu o wybrane kreacji literackie.
Jak różne opinie o człowieku możemy usłyszeć! Autorami ich są wielcy obserwatorzy natury ludzkiej, badacze psychiki, filozofowie i ludzie pióra. czytam: „Człowiek nosi w sobie większego od siebie” – Exupéry. Czytam dalej: „Ludzie nie mogą być nigdy wolni, ponieważ są słabi, występni, nędzni i zbuntowani” – Dostojewski. Ale: „W ludziach więcej rzeczy zasługuje na podziw niż na pogardę” – to Camus. I czytam teraz zdanie Conrada, że choć zdumiewający, to arcydziełem nie jest… Jak człowieka sprawdzić? Czy życie codzienne, czy sytuacje graniczne, gdy stawia czoła śmierci, złu, utracie najbliższych są sprawdzianem człowieczeństwa? Sądzę, że te drugie. Taką sytuacją może być – epidemia.
„Człowiek jest zdumiewający, ale arcydziełem nie jest” (J. Conrad) Rozważania o złożoności ludzkiej natury na podstawie dowolnie wybranych utworów.