ANTYK – TABELA

ANTYK

• Kultura babilońska to pismo klinowe, kodeks Hammurabiego, epos o Gilgameszu (ok. 3000 p.n.e.); osiągnięcia w zakresie astronomii, matematyki, medycyny, rachuby czasu.

• Kultura fenicka to rozwój transportu morskiego i handlu; mianem fenickiego, Grecy bowiem sądzili, że zostało ono stworzone w Fenicji, określamy pierwsze pismo wyłącznie fonetyczne, które jednak w rzeczywistości wynaleziono na obszarze od Syrii na północy po Synaj na południu.

• Kultura starożytnego Egiptu to pismo klinowe, hieroglify, wynalazek papirusu, rozwój astronomii i geometrii, teokratyczny system władzy.

• Oryginalnym osiągnięciem kultury minojskiej (kreteńskiej) jest pismo sylabiczne, którego późniejszą wersję przejęło plemię Achajów, zastępując je następnie alfabetem tak zwanym fenickim.

• Etruskowie to twórcy jednego z pierwszych systemów prawnych, a także rozwiązań urbanistycznych, prekursorskich wobec osiągnięć Rzymian.

• Cywilizacji perskiej zawdzięczamy pismo alfabetyczne i zapis cyfr.

• Kultura Celtów to pismo runiczne, mitologia, druidzi.

ANTYK – dane podstawowe

• Epoka ogarnia okres od VIII w. p.n.e. po rozwój chrześcijaństwa – czyli V w. n.e. To 13 stuleci!
• Bardzo ważne są: VIII w. p.n.e. – tu zaczyna się nasza literatura, bo Homer tworzy Iliadę i Odyseję, V w. p.n.e. – bo to okres klasyczny – powstają największe dramaty, w tym Król Edyp i Antygona, IV w. p.n.e – jako wiek filozofii, I w. p.n.e. – jako złoty wiek poezji rzymskiej – Wergiliusza i Horacego.
• Nazwa „antyk” – dotyczy kultury starożytnej Grecji i Rzymu.

Okres archaiczny (IX-VI w. p.n.e.)

• IX wiek – działalność Likurga, półlegendarnego założyciela Sparty.
• 776 r. p.n.e. – pierwsza olimpiada.
• 753 r. – legendarna data założenia Rzymu.
• Przełom VII i VI wieku – działalność Solona, kształtowanie się demokracji ateńskiej.

Charakterystyka kultury okresu

• Czas początków i największych osiągnięć epiki antycznej: twórczość epicka Homera (VIII wiek) i Hezjoda (VII wiek). Powstaje Iliada i Odyseja.
• Nieco później wykształca się grecka liryka (gr. melika) i gatunki liryczne: powstają utwory Tyrtajosa (VII wiek), Anakreonta, Safony (początek VI wieku).
• Kształtują się dwa podstawowe style architektoniczne: dorycki i joński.
• Rozwija się malarstwo na ceramice.
• W VI wieku w Atenach działa Tespis, uważany za twórcę antycznego teatru. Początki filozofii.

Okres klasyczny (V-IV w. p.n.e.)

• 480 r. – zwycięstwo Greków nad Persami pod Salaminą.
• Połowa V wieku – wprowadzenie republiki w Rzymie.
• V wiek – działalność Peryklesa, złoty wiek demokracji ateńskiej.
• Lata 431–404 p.n.e. – wojna peloponeska: Ateny kontra Sparta.
• 399 r. – śmierć Sokratesa.
• Lata 336-323 – panowanie i podboje Aleksandra Wielkiego.

Charakterystyka kultury okresu

• Okres największego rozkwitu sztuki greckiej: tworzą Fidiasz, Poliklet.
• Działalność trzech wielkich tragików: Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa, oraz komika Arystofanesa.
• W teatrze obowiązuje zasada trzech jedności: czasu, miejsca i akcji.
• Powstaje trzeci styl architektoniczny – koryncki.
• Przebudowa Akropolis ateńskiej.
• Szczytową formę przybiera ateńska demokracja.
• Działają najwięksi starożytni filozofowie: Sokrates, Platon, Arystoteles.
• Czasy początków historii jako dyscypliny naukowej: powstają dzieła Herodota i Tukidydesa.

Okres hellenistyczny (III-I w. p.n.e.)

Podbój Italii przez Rzymian.

• Lata 218-201 p.n.e. – inwazja Hannibala na Rzym.
• 146 r. – zburzenie Kartaginy.
• 148 r. p.n.e. – Rzym opanowuje Macedonię, a wraz z nią kontynentalną Grecję.

Charakterystyka kultury okresu

Kultura grecka opanowuje cały ówczesny świat. Centrum kultury staje się Aleksandria ze swą słynną biblioteką, będącą częścią ogromnej placówki naukowej zwanej Muzeum. Tam powstają podwaliny wielu współczesnych nauk, w tym literaturoznawstwa. Tworzą poeci Kallimach i Teokryt.

Okres rzymski (I w. p.n.e.-VI w. n.e.)

• 88 r. p.n.e. – początek wojen domowych w Rzymie.
• 73-71 r. p.n.e. – powstanie Spartakusa.
• 44 r. p.n.e. – śmierć Juliusza Cezara.
• 27 r. p.n.e. – początek cesarstwa rzymskiego: August cesarzem.
• 14 r. n.e. – śmierć Augusta.
• Lata 54-68 n.e. – panowanie Nerona. • Lata 306-337 – panowanie Konstantyna Wielkiego: ostateczny podział cesarstwa na część wschodnią i zachodnią, ogłoszenie chrześcijaństwa religią państwową, przeniesienie stolicy cesarstwa zachodniego do, zbudowanego na miejscu Bizancjum, Konstantynopola.
• 395 r. – podział cesarstwa rzymskiego na wschodnie i zachodnie.
  Ostatnie igrzyska olimpijskie. Synod w Rzymie ostatecznie uznaje kanon Nowego Testamentu.
• 380 r. cesarz Teodozjusz uznaje chrześcijaństwo za religię państwową.
• 476 r. – detronizacja Romulusa Augustulusa, ostatniego cesarza Rzymu.

Charakterystyka kultury okresu

• Okres końca niepodległości Grecji i schyłku greckiej literatury; pewne ożywienie w literaturze wywołuje pojawienie się chrześcijaństwa.
• Rzymianie przejmują dorobek grecki, religię i filozofię przekształcają na swój użytek. Prawdziwie oryginalnym dorobkiem Rzymian w dziejach myśli jest stworzenie prawa.
• Rozkwit Aleksandrii – biblioteka i muzeum.
• Największy rozkwit przeżywa za to literatura rzymska, zwłaszcza za panowania Augusta, na przełomie er. To wtedy działają Horacy (Carmina), Wergiliusz (Eneida), Owidiusz.
• Już dwieście lat potem następuje jednak stopniowy upadek świata starożytnego. Jego finałem jest, dokonana przez barbarzyńskich wodzów, detronizacja ostatniego cesarza.

Najważniejsze dziedzictwo

• Literatura w ogóle – jesteśmy literackimi potomkami Homera, epos dominował w kulturze aż do objęcia panowania przez powieść.
• Podział na rodzaje literackie i określenia norm gatunków – co zawdzięczamy głównie Arystotelesowi.
• Teatr grecki i jego normy – dramaturdzy będą je wiernie praktykować lub modyfikować.
• Początki poezji – poeci wszech czasów są spadko-biercami starożytnych ustaleń melicznych – nawet jeśli je odrzucają.
• Postawy i poglądy filozoficzne – etyka, po­szu­kiwanie szczęścia zaczyna się w antyku.
• Normy piękna, wzorce, gatunki w literaturze sztuce, architekturze.
• Wyznawane wartości – w życiu, sztuce, etyce i estetyce. Umiar i równowaga, symetria, prostota, harmonia, naśladowanie natury, prawda i honor.

MITOLOGIA

• Mit o rodzie Labdakidów – ważny w zrozumieniu lektur takich jak Antygona i Król Edyp, pojęcia Fatum.
• Mit o wojnie trojańskiej – istotny przy interpretacjach eposów Homera.
• Mit o Prometeuszu – bardzo ważny dla zrozumienia lektur i postaw w romantyzmie.
• Mit o Ikarze i Dedalu – istotny przy interpretowaniu poezji współczesnej.
• Mit eleuzyjski – o Korze i Demeter. Objaśnia koło czasu i następstwo pór roku.
• Mit o Heraklesie – nawiązują do niego chętnie polscy twórcy – np. Mickiewicz w słynnej Odzie do młodości.
• Mit o powstaniu świata (kosmogonia) i o śmier­ci człowieka.
• Mity o niektórych bogach – do nich powraca późniejsza literatura.
• Popularne mity o Syzyfie, Midasie, Nike i Nar­cyzie, jabłku niezgody.

FILOZOFIA

• Pogląd Heraklita o zmienności rzeczy – częste odwołania w poezji współczesnej. Heraklit głosi, że wszystko płynie, wciąż się zmienia – nigdy dwa razy nie wejdziesz do tej samej rzeki.

• Myśl Sokratesa – sokratejska niewiedza, postawa moralna, osobowość filozofa. „Jedno wiem, że nic nie wiem”
  – rzekł – i od tego zaczął poszukiwania prawdy. Cnota, umiar, prawość to były ideały, które głosił, nie zaparł się ich nawet w obliczu śmierci.

• Myśl Platona – konieczna przy podejściu do poziomu rozszerzonego, przy podstawowym ważne pojęcie „idealizmu”. Platon podzielił świat na idee (prawdziwe byty) i cienie idei – to, co widzimy. Przeświadczenie, że wszystko ma duchową naturę, niewidoczną, stało się podstawą idealizmu.

• Postawa epikurejska – bardzo istotna dla odczytania wielu późniejszych dzieł, w tym poezji Jana Kochanowskiego
  i postaw ludzi renesansu. Epikur wychodził z założenia, że trzeba cieszyć się życiem, póki trwa, i cenić sobie jego przyjemności. Do cnót zaliczał rozwagę i umiar.

• Postawa stoicka – ważna dla zrozumienia tejże poezji, ale też literatury rzymskiej i poezji współczesnej.
  Zenon z Kition nakazuje spokój – zarówno w cierpieniu, jak i szczęściu. Fortuna kołem się toczy – nie należy poddawać się emocjom i namiętnościom.

• Poetyka i zawarte w niej normy dotyczące sztuki Arystotelesa. Dzieło stało się później podręcznikiem twórców europejskich, Arystoteles zawarł tam definicje gatunków, pojęcia kluczowe jak mimesis czy katharsis.

VI wiek p.n.e.
Pierwsi filozofowie próbują odnaleźć naczelną zasadę rządzącą światem – arche. Dla Talesa z Miletu jest nią woda. Heraklit z Efezu widzi ją w ogniu. Inni myśliciele, odwołując się do natury – dlatego określani jako jońscy filozofowie przyrody – poszukują jej w innych żywiołach. Tym filozofom zawdzięczamy także pierwsze twierdzenia matematyczne i zegar słoneczny.

V wiek p.n.e.
Demokryt z Abdery dzieli świat na minimalne cząsteczki – atomy. Za sprawą sofistów, wędrownych nauczycieli, rozwija się sztuka wymowy, czyli retoryka. Z głoszoną przez nich względnością prawdy, która pociąga za sobą przyzwolenie na kłamstwa i obłudę, walczy zwolennik stałych idei Sokrates – pierwszy etyk, który wprawdzie nie zostawił po sobie dzieł pisanych, ale jego poglądy wywarły wielki wpływ na filozofów późniejszych.

IV wiek p.n.e.
Kształtują się dwa największe systemy filozoficzne antyku. Jeden idealistyczny – Platona, drugi, bardziej racjonalny – Arystotelesa.
Platon, uczeń Sokratesa, w najsłynniejszym ze swoich dialogów, Państwie, za pomocą słynnej metafory jaskini przedstawia koncepcję świata: prawdziwe są tylko idee – rzeczy same w sobie, bez wiedzy i cnotliwości nie możemy ich jednak poznać i na co dzień widzimy tylko ich odbicia w postaci wszelkich ziemskich rzeczy.
Odrzucając idealizm platoński, Arystoteles tworzy koncepcję rzeczywistości, zgodnie z którą jest ona splotem elementów materii z formami nadającymi jej ostateczny kształt. Przekonany o harmonijnej i uporządkowanej strukturze świata, dąży do „wyjaśnienia wszystkiego” – tworzy klasyfikacje rozmaitych zjawisk i bytów, opisuje ich hierarchie i zależności. Zajmuje się prawie wszystkimi dziedzinami ówczesnej wiedzy: fizyką, logiką, przyrodoznawstwem, astronomią, polityką.

III wiek p.n.e.
System Epikura z Samos, zwany epikureizmem, szkoła głosząca radość życia i uprawiania filozofii jako podstawowy cel i sens egzystencji.
Początki stoicyzmu (Zenon z Kition), koncepcji, która wywarła wielki wpływ na wieki późniejsze, zakładającej niewzruszoną postawę wobec wszelkich zjawisk dotyczących człowieka – umiar zarówno wobec zła, jak i dobra świata.

II wiek p.n.e.
Ciągle działają szkoły filozoficzne wcześniejszych filozofów: Akademia Platońska i Likejon (Liceum) Arystotelesa.
II wiek n.e.
Filozof stoicki cesarz Marek Aureliusz pisze Rozmyślania. System geocentryczny Klaudiusza Ptolomeusza.

I wiek n.e.
Zapoczątkowany w Grecji stoicyzm zdobywa umysły Rzymian: dzieła Seneki i Epikteta – neostoicyzm. W Jerozolimie zostaje stracony przywódca „sekty żydowskiej” Jezus Chrystus. Powstają kolejne Ewangelie, Dzieje Apostolskie, Apokalipsa św. Jana.

III wiek n.e.
Za sprawą Plotyna odradza się filozofia Platona – neoplatonizm. „Sekta” zwolenników Chrystusa zyskuje coraz większe rzesze wyznawców. Początki monastycyzmu chrześcijańskiego (święty Antoni).

Przełom wieków IV i V n.e.
pierwszy chrześcijański system filozoficzny, augustynizm: połączenie elementów neoplatonizmu z dogmatami Kościoła katolickiego – święty Augustyn wytycza bieg myśli na prawie osiemset lat, podstawowymi prawami rządzącymi filozofią stają się wiara i bezgraniczny szacunek dla autorytetów. Święty Hieronim (347-420) przekłada Biblię na łacinę – Wulgata.

LITERATURA

• Iliada
• Odyseja
• Antygona Sofoklesa
• Król Edyp Sofoklesa
• Pieśni Horacego

• Homer
• Sofokles
• Tyrteusz
• Safona
• Horacy
• Wergiliusz

Stanowią dziedzictwo literatury europejskiej:

• epos homerycki
• tragedia antyczna
• komedia
• pieśń, hymn, oda w liryce

Epika

Cechy gatunku

• To utwór obszerny, wierszowany, rozpoczynający się inwokacją.
• Pisany wierszem, z konsekwentnie utrzymaną stopą rytmiczną (heksametr).
• Opiewa ważne dla danego narodu zdarzenia – tłem akcji jest zazwyczaj wojna lub przełomowe wypadki historii.
• Zdarzenia opisane są z patosem, epos należy do gatunków wysokich, nie ma tu scen komicznych czy postaci niskiego pochodzenia.
• Cechą stylu są stałe epitety, po­równania homeryckie.
• Pojawiają się sceny batalistyczne.
• Dominuje realizm szczegółu w opi­sie scen, stroju i przedmiotów.
• Wykorzystuje retardację – zatrzyma­nie akcji, oddalenie dalszego rozwoju wypadków.
• Występuje równoległość świata ludzi i bogów, ci ostatni wpływają na bieg wydarzeń.
• Będzie najważniejszym gatunkiem epiki do czasu rozwoju powieści.

Przykłady

• Homer: Iliada, Odyseja
• Wergiliusz: Eneida

• Ważny jest epos rycerski
  – nawiązuje do starożytnego, ale rozgrywa się w świecie wartości chrześcijańskich i kreuje nowego bohatera – rycerza średniowiecznego.

• Boska komedia Dantego (lektura obo­wiązkowa) – podobnie jak Odys Dante jest podróżnikiem
  – lecz po zaświatach.

• Poemat heroikomiczny – kon­ty­nuator Ignacy Krasicki:
  Monachomachia, Myszeida.

• Pan Tadeusz Mickiewicza. Jedna z naj­ważniejszych lektur polskich jest zara­zem ostatnią realizacją gatunku!

Liryka – gatunki

• Pieśń – kontynuator: Jan Kochanowski (zbiór pieśni w dwóch księgach)
• Hymn – wielcy kontynuatorzy – Jan Kochanowski (Czego chcesz od nas, Panie…) Juliusz Słowacki (Smutno mi, Boże). Jan Kasprowicz (Hymny).
• Tren – wielki kontynuator – Jan Kochanowski Treny.
• Sielanka – kontynuatorzy Szymon Szymonowic – zbiór sielanek, Jan Kochanowski – Pieśń świętojańska o sobótce.

Dramat

• Jest to utwór dramatyczny, przeznaczony do odgrywania w teatrze.

• Jego istotą jest konflikt tragiczny i boha­ter tragiczny.

• Losy głównej postaci (najczęściej tytułowej) układają się tak, że wikła się ona w sytuacje bez wyjścia – każda jej decyzja doprowadzi do klęski.

• Finał to katastrofa – najczęściej śmierć lub wygnanie – klęska bohaterów.

Przykłady:

• Sofokles: Antygona, Król Edyp.

Cechy gatunku

• Tragedia grecka – inaczej niż współ­czesne sztuki – dzieli się na stasimony i epejsodiony, nie na sceny i akty.

• Roz­poczyna ją wejście chóru – a kończy wyjście.
  Chór odgrywa bardzo ważną rolę – komentatora i autorytetu moralnego.

• Akcja rozwija się poprzez nawiązanie intrygi, punkt kulminacyjny, rozwiązanie konfliktu, klęskę bohatera tragicznego.

• Obowiązuje zasada trzech jedności – miejsca, akcji i czasu.
  • Rzecz musi się rozegrać w czasie jak najkrótszym – zbliżonym
    do czasu spektaklu.
  • Akcja ma jeden wątek – dramaturg nie wchodzi w wątki poboczne.
  • Miejscem jest na przykład dziedziniec lub pałacowe schody – tu wszystko się rozegra, zdarzenia z innych miejsc są relacjonowane.

• Zasada decorum – odpowiedniości stylu do gatunku. Tragedia jest gatun­kiem wysokim, odpowiednie tu będą patos, powaga, postacie wysokich ro­dów. Humor i plebejskie osoby po­zostawione są dla komedii.

• Katharsis – kategoria przypisana tra­gedii. Przez uczucie litości i trwogi widz doznaje oczyszczenia duchowego. Litość wzbudza w nim nieszczęście człowieka niewinnego – trwogę nieszczęście boha­tera podobnego do niego samego.

Jan Kochanowski – Odprawa posłów greckich.

• Pierwszy polski dramat nowożytny jest gatunkowo wierny konwencji klasycznej – z pewnymi modyfikacjami.

Dramaty Williama Szekspira
Są złamaniem klasycznej konwencji!

• Szekspir łamie zasadę trzech jedności, decorum, wprowadza swoją definicję tragizmu.
• Pozwala sobie na elementy humorystyczne w dziełach
  tak ważnych jak Hamlet, umniejsza rolę fatum w życiu ludzkim.
• Ogarnia czas, jaki chce,
  i wielkie przestrzenie – na jego scenie może poruszać się
  cały las!
• No i koniec z chórem
  – nie musi uczestniczyć
  w dramacie.

Dramat romantyczny

• nawiązuje do dramatu szekspirowskiego – odrzuca klasyczne zasady.
  Ale – uwaga! – Dziady część II zbudowane są według klasycznych zasad.
  Pojawia się tu także chór!

Współczesny antyteatr

• Przykład: Kartoteka Tadeusza Różewicza – nawiązuje
  do tragedii greckiej!
• Oszczędność scenerii, jedno miejsce, jednowątkowość akcji, Różewicz nawet wprowadza chór!

Komedia

Gatunek uznany za niski w antyku. Tworzył go Arystofanes. W późniejszej kulturze Europy dopiero Molier w XVII wieku nadał komedii wysoką rangę. W polskiej literaturze laur komediowy dzierży twórca romantyzmu – Aleksander Fredro.

Bohater

• Achilles – wzór rycerza antycznego (heros).

• Hektor – wzór rycerza antycznego (królewicz trojański).

• Edyp – potomek rodu Labdakidów, obciążonego klątwą bogów.

• Antygona – zbuntowana córka Edypa.

• Kreon – wuj Antygony, król Teb.

• Odyseusz – król Itaki, uczestnik wojny trojańskiej, główny bohater Odysei.

Typ wypracowany w kulturze antyku
– taki bohater, który znalazł się
w sytuacji tragicznej: musi dokonać wyboru, ale jakkolwiek uczyni – czeka go klęska. Dla niego nie ma dobrego rozwiązania. Bardzo ważna konstrukcja – wszystkie późniejsze epoki będą budować swoich bohaterów tragicznych.

Podstawowe pojęcia

Tragizm – taka sytuacja, z której nie ma wyjścia – każda decyzja bohatera sprowadzi katastrofę (istota tragedii).

Fatum – przeznaczenie, los.
Wartość, do której starożytni Grecy,
a potem Rzymianie przykładali ogromną wagę. Ludzkie życie – to wypełnienie scenariusza wyroczni i nie ma od tego ucieczki!

Rycerz starożytny to wojownik odważny, mistrz w walce, dumny, honorowy, nie zna lęku przed śmiercią, jest mściwy.
Walczy uczciwie, ważna jest dlań przyjaźń i miłość, stać go na gest pojednania z wrogiem.
Stał się typem wzorcowym
dla rycerza średniowiecznego
– choć ten różni się nieco
od starożytnego przodka.

Rycerz chrześcijański walczy o wiarę i w imię Boga – starożytny częściej dla łupów – bogom składa ofiary, sprzyjają mu oni lub nie, lecz stosunek do religii jest podstawową różnicą między rycerzami.

Przykłady: 
Hektor, Achilles, Odyseusz.

Bohaterowie antyku

• Wzór rycerza starożytnego.
• Jest synem króla Peleusa i nimfy Tetydy. Ma niezwykłą właściwość – gdy był mały, matka wykąpała go w Styksie,
  od tej pory ciało Achillesa stało się odporne na ciosy – poza jedną, jedyną piętą, za którą go trzymała.
  To słaby punkt tego herosa.
• Achilles jest piękny i harmonijnie zbudowany (gdy ukrył się pośród panien, dopiero podstępem zdemaskował go Odyseusz).
• Jest wojownikiem odważnym, dumnym, walecznym, mistrzem walki – zwycięża Hektora w pojedynku.
• Jest zapalczywy i gniewny, mściwy – zostawia wojska sojusznicze z powodu branki.
• Jest wiernym przyjacielem – nie może przeboleć śmierci Patroklosa.
• Jest człowiekiem skłonnym do wybaczania – odda Priamowi ciało Hektora ze względu na pamięć swego ojca.
• Zginie od strzały Parysa, który trafi go w piętę.

• Syn króla Troi Priama.
• Prawy rycerz, odważny, idzie do walki, choć wie, że zginie.
• Szlachetny, odpowiedzialny, uważa, że rolą mężczyzny jest obrona kraju.
• W czasie pojedynku z Achillesem wykazuje się godną postawą.
• Przy pożegnaniu z Andromachą ukazuje się jako kochający mąż i ojciec.
• Jest postacią tragiczną, patronem wszystkich walczących bohaterów, którzy musieli opuścić dom i ukochaną,
  by zginąć w boju.

• Król Itaki, mąż Penelopy, ojciec Telemacha.
• Najsprytniejszy z wodzów wojsk sprzymierzonych przeciwko Troi.
• Autor pomysłu z koniem trojańskim – dzięki niemu w końcu Achajowie wdarli się do miasta.
• Homo viator – bohater wędrujący. Jego 10-letnia, pełna przygód i doświadczeń podróż stała się kanwą Odysei Homera.
• Patron zdobywców, odkrywców, podróżników i badaczy świata. Pokonał cyklopa, wbijając mu kół w oko i przed­sta­wiając się jako Nikt.
• Odyseusz broni godności ludzkiej, pokazując, że dzięki intelektowi i rozumowi można zwyciężyć najpotężniejsze siły.
• Bohater, który własną zaradnością potrafi pokonać potwory, zagrożenia realne, własne słabości.
• Bohater, który zszedł do podziemi i spotkał tam umarłych. Szczęśliwy mąż najwierniejszej żony świata Penelopy.
• Zginie zgodnie z przepowiednią z ręki swojego syna Tele­macha.

• Edyp to bohater mitu o rodzie Labdakidów, główny bohater tragedii pt. Król Edyp Sofoklesa.
• Dotyka go rodzinna klątwa – skazany jest na to, że zamorduje ojca i ożeni się z matką. Rodzice – para królewska
  Teb – porzucają synka w górach. Uratowany, wychowany przez królestwo Koryntu, opuszcza ich czym prędzej, poznawszy przepowiednię… Nie wie, że jest przybranym dzieckiem. Zabije spotkanego Lajosa – swego ojca
  – w bójce. Dotrze matką.
• Zbrodnie te ściągają gniew bogów na miasto – te dzieje opisuje Sofokles w słynnej tragedii. Chcąc odgadnąć prawdę
  i ratować miasto, Edyp wydaje wyrok na sprawcę – jak się okaże – na siebie.
• Edyp jest bohaterem tragicznym – jakkolwiek by postąpił i tak czeka go wypełnienie klątwy. Jego los określa ironia tragiczna – paradoksalnie, gdy pragnie uniknąć przepowiedni – wypełnia ją.
• Jest reprezentantem człowieka igraszki w rękach losu – jego kruchości wobec potęgi bogów.
• Jest przestrogą przed ludzką pychą – to bohater, który uwierzył w swą moc, w swoje szczęście.
• Jest przykładem człowieka inteligentnego. Pokona Sfinksa. Ale też zapalczywego, dumnego, pewnego siebie.

• Król Teb – tron przypada mu po śmierci synów Edypa.
• Jest ważny w literaturze jako przykład władcy, który dobro ojczyzny postawił ponad rodzinne i religijne wartości.
• Jest przykładem władcy dumnego i upartego – własny autorytet ceni wyżej niż życie siostrzenicy.
• Jest bohaterem tragicznym. Jeśli podejmie decyzję o uwol­nieniu Antygony i pozwoli na pogrzeb Polinejka – straci swój autorytet, nie ukaże zdrajcy. Skoro uczyni to, co uczynił – wywołał kaskadę tragicznych wypadków – zginą wszyscy jego najbliżsi, Kreon pozostanie sam.

• Córka Edypa, towarzyszy ociemniałemu ojcu w tułaczce.
• Po śmierci Edypa jest świadkiem dalszej tragedii rodu – jej dwaj bracia zabijają się w walce o tron Teb. Polinejk ginie jako zdrajca – to on ściągnął na miasto siły wroga. Kreon odmawia mu pogrzebu. Antygona przeciwstawia się rozkazowi i dokonuje pochówku brata. Za to zostanie skazana na śmierć.
• Antygona jest bohaterką tragiczną. Jeśli nie pochowa brata, nie dopełni religijnych obowiązków i skaże jego duszę
  na wieczną tułaczkę, jeśli pochowa go zgodnie z obyczajem – sprzeciwi się prawu i zginie z rozkazu króla.
• Antygona jest silną osobowością – uosobieniem bunto­wniczki i osoby pewnej swoich zasad i wartości. Nie boi się ponieść konsekwencji czynu. To jedna z pierwszych wielkich indywidualności literackich.
• Cechuje ją odwaga, honor, miłość, religijność, upór.