Tabela gatunków antyku

Tabela gatunków antyku
Gatunek	Cechy gatunku	Przykład	Późniejsze kontynuacje i ewolucje
Epos	Najstarszy gatunek epicki – utwór o charakterze fabularnym, opisujący dzieje legendarnych lub mitologicznych bohaterów. Rozpoczyna się inwokacją (wezwaniem do muz lub bóstwa o opiekę nad procesem twórczym), pisany heksametrem. Pojawiają się w nim elementy mitologiczne, fantastyczne.	Homer *Iliada, Odyseja*	Kontynuacją gatunku jest cały rodzaj literacki – epika. W szczególności – eposy rycerskie (Pieśń o Rolandzie), epopeje (Pan Tadeusz Adama Mickiewicza), epos biblijny (Raj utracony Johna Miltona). Pośrednio z eposu wywodzi się powieść, bezpośrednio do tego gatunku nawiązują zaś epopeje powieściowe (Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej czy Chłopi Władysława Stanisława Reymonta).
Tragedia	Najstarszy gatunek dramatyczny – utwór przeznaczony na scenę, pisany stylem wysokim, z podziałem na role. Opisuje dzieje bohaterów mitologicznych ze szlachetnych rodów uwikłanych na skutek działania Fatum w sytuacje o charakterze tragicznym (wina niezawiniona, brak możliwości wyboru, zagrożenie śmiercią). Otwiera go parodos (pieśń chóru), potem następuje prolog (zawiązanie akcji). Zasadniczą treścią utworu są występujące naprzemiennie stasimony (partie chóralne) i epejsodiony (partie aktorskie). Zasadą tragedii jest zachowanie trzech jedności – miejsca, czasu i akcji.	Sofokles *Król Edyp, Antygona;……………………… Eurypides Bachantki*	Kontynuacją gatunku jest również cały rodzaj literacki – dramat. W szczególności tragedie – występujące później w ujęciu Szekspirowskim – Makbet, Hamlet (działanie przeznaczenia ustępuje własnym decyzjom bohaterów) i klasycystycznym (dość bezpośrednio podejmującym antyczne reguły gatunku) – Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego, Fedra Jeana Racine’a.
Komedia	Drugi po tragedii gatunek dramatyczny – początkowo traktowany po macoszemu, jako rozładowujący napięcie dodatek do trylogii tragicznej, stopniowo zyskał na znaczeniu. Komedia pisana była stylem niskim (stylizowanym na mowę potoczną, niestroniącym od kolokwializmów czy nawet wulgaryzmów). W antyku komedie opierały się przede wszystkim na komizmie charakterów i sytuacyjnym, wiązały się także bardzo często z satyrą współczesnych zachowań i postaci – w Żabach Arystofanesa np. parodiowany jest osobiście Sokrates, ale także polityczna scena ówczesnych Aten.	Arystofanes Żaby;Plaut Żołnierz samochwał	Kariera gatunków wykorzystujących komizm była paradoksalnie zdecydowanie bardziej różnorodna niż tych bezpośrednio związanych z tragizmem. Wykształciła się niezliczona ilość podgatunków komedii (sytuacyjna, charakterów – Świętoszek Moliera, tragikomedia, burleska itd.), prócz tego zaś z komedii właśnie wywodzi się mnogość, już niekoniecznie dramatycznych, ale niezmiernie istotnych – zwłaszcza dla literatury współczesnej – chwytów stylistycznych i metod artystycznego przekazu, jak ironia, parodia, groteska, trawestacja.
Pieśń	Gatunek w antyku ściśle związany – jak cała liryka zresztą – z muzyką. Oparta na iloczasie poezja grecka i łacińska przeznaczona było do melorecytacji, czyli swoistego odśpiewywania z towarzyszeniem delikatnej muzyki (np. na lirze). Pisane stylem średnim pieśni nie miały ściśle sprecyzowanej tematyki. Najczęściej dotyczyły problematyki miłosnej, miewały jednak także charakter filozoficzny czy medytacyjny, momentami zbliżały się do elegii.	Horacy *Carmina* (Pieśni)	Nowożytna kariera pieśni zaczęła się w renesansie. Przykładem różnorodne tematycznie i formalnie Pieśni Jana Kochanowskiego. Gatunek ten był też popularny w romantyzmie – zwłaszcza jako część składowa większych utworów. Poezja współczesna zawdzięcza tradycji gatunku bardzo wiele – większość niesprecyzowanych gatunkowo utworów, które określamy mianem liryku czy po prostu wiersza, z pewnym przymrużeniem oka mogłaby zostać nazwana pieśniami.
Hymn	W starożytności była to specyficzna odmiana pieśni napisana na cześć kogoś, czegoś – najczęściej oczywiście bóstwa. Hymn zawierał apostrofy do swego adresata, pisany stylem wysokim.	Tzw. hymny homeryckie, np. Do Ateny, Do Dionizosa – przypisywane Homerowi	Poantyczny rozwój gatunku polegał na przeniesieniu typowych adresatów utworu. Mógł się nim stać chrześcijański Bóg (Czego chcesz od nas, Panie… Kochanowskiego), ojczyzna (Święta miłości kochanej ojczyzny… Ignacego Krasickiego i oczywiście wszystkie hymny narodowe, spośród których najważniejszy dla nas jest Mazurek Dąbrowskiego Józefa Wybickiego) czy nawet kobieta. Zachowany został jednak wysoki, podniosły styl utworu.
Tren	Utwór żałobny, a ściśle mówiąc – funeralny – przeznaczony do melorecytacji podczas uroczystości pogrzebowych. Poświęcony w całości zmarłemu opisywał jego zasługi i cnoty, wyrażał także rozpacz żałobników. Pisany był często na zamówienie – dla uświetnienia pogrzebu.	Przede wszystkim utwory anonimowe, także treny Pindara, Owidiusza.	W czasach poantycznych tren jest niezmiernie ważnym gatunkiem przede wszystkim dla literatury polskiej – za sprawą, rzecz jasna, Jana Kochanowskiego. W swych Trenach wykroczył on poza ramy gatunku – po pierwsze czyniąc bohaterem małe dziecko, po drugie skupiając się w niektórych utworach cyklu wyłącznie na zagadnieniach moralnych, filozoficznych i religijnych, a nie bezpośrednio na żałobie. Do Trenów Kochanowskiego nawiązywali zaś między innymi Franciszek Dionizy Kniaźnin i Władysław Broniewski (Anka).
Elegia	To spokojny, stonowany, refleksyjny utwór związany z melancholią, rozstaniem, utratą, tęsknotą. Może wiązać się ze śmiercią jakiejś osoby – bynajmniej jednak nie musi. Pisana z reguły stylem średnim, czasem wysokim – była elegia jednym z najwyżej cenionych gatunków literackich w starożytnym Rzymie.	Elegie Horacego, Owidiusza, Propercjusza	Nowożytne losy elegii także zaczynają się w renesansie (np. elegia O sobie samym do potomności Klemensa Janickiego). Gatunek ten był jednak chętnie wykorzystywany także przez twórców innych epok – zwłaszcza literatury związanej z wojną (Elegia o chłopcu polskim Krzysztofa Baczyńskiego, Elegia miasteczek żydowskich Antoniego Słonimskiego). Z gatunkiem wiąże się też pojęcie stylu elegijnego.