Zestawienie lektur romantycznych

Temat

• Miłość romantyczna, nieakceptowana przez świat, prowadząca do samobójstwa.
• Bunt i cierpienie wrażliwej jednostki, jaką jest Werter.
• Weltschmerz (ból świata, choroba wieku) trapiąca młodych epoki.

• Utwór ukazał się w 1774 roku. Wzbudził ogromne zainteresowanie, wręcz skandal, stał się biblią romantyków
  – zapoczątkował nową epokę.
• Goethe ukazał zupełnie nowy rodzaj miłości, nowy rodzaj bohatera – wrażliwego, czułego, cierpiącego na „ból istnienia” (Weltschmerz). Taki bohater na próżno szuka dla siebie miejsca, brzydzi się wszelkimi konwencjami, szablonowymi zachowaniami, całym społeczeństwem.
• Utwór zafascynował młodzież
  – zaczęto nosić stroje przypominające ubranie Wertera – żółtą kamizelkę i niebieski frak, przez całą Europę przeszła „moda” na samobójstwa.
• Jest to powieść epistolarna
  – Werter pisze do przyjaciela Alberta, kilka listów adresowanych jest do Lotty
  i Alberta.

• Cierpienia… zawierają ważną kreację bohatera literackiego. Werter staje się wzorem postawy nazwanej od jego imienia – werteryzem.
  To człowiek cierpiący, wrażliwy na zło świata, samotny, nierozumiany.
• Samobójstwo, nieszczęśliwa miłość to cechy bohatera romantycznego, który wykształci się w epoce.
• Ważna lektura do tematów dotyczących młodych buntowników z wyboru, rozterek młodości, poczucia bezsensu życia, konfrontacji ideałów
  z brutalną rzeczywistością
  i cierpienia.
• Przynosi jedną z pierwszych analiz psychologicznych
  – Werter opisuje swoje przeżycia, jego listy są różnorodne pod względem formy stylistycznej
  – od gniewnego bełkotu po poematy prozą, jego nastroje równie zmienne.
• Cierpienia młodego Wertera zyskują miano „książki zbójeckiej” w Dziadach Mickiewicza – jako lektura zmieniająca życie człowieka.

• Romantyczna i dramatyczna historia miłosna miłości Giaura – chrześcijanina, innowiercy dla Turków – do Leili, żony baszy Hassana. Zemsta, zbrodnia, niemoc życia bez ukochanej kobiety. Obyczajowość kultury muzułmańskiej.
• Bunt jednostki przeciw prawom obyczajowym.
• Zagadnienie wolności
  – jednostki i kraju.

• Kreacja bohatera – typ bajroniczny, dumny, samotny, miłujący wolność, odwrócony od świata. Od niej postawa
  – bajronizm, na wzór postaci literackiej i samego poety – skandalisty, podróżnika, lorda Byrona.
• Orientalizm – rzecz rozgrywa się na terenie Grecji okupowanej przez Turcję.
• Temat walki o wolność, który podkreślił tłumaczący na polski Giaura Mickiewicz.
• Zagadnienia etyczne; miłość wbrew prawu, dokonanie zemsty, która nie przynosi ulgi.
• Nowy gatunek literacki: powieść poetycka.

• Z Werterem Goethego:
  obaj mają cechy typowe dla bohatera romantyzmu. Obydwaj są nadwrażliwi, przeżywają głębokie emocje, zwłaszcza nieszczęśliwą miłość. Obydwaj też są samotni, wyobcowani, ale Giaur podejmuje walkę,
  a Werter popełnia samobójstwa.
• Giaur utrwala romantyczny kult miłości, która ma prawo do istnienia ponad konwenansami
  i normami. Ten motyw powtórzą wszyscy romantycy.

• Sens ludzkiego życia, wartość wiedzy, odpowiedzialność
  za własne czyny.
• Historia starca, który rozczarował się do wiedzy książkowej. Przez całe dotychczasowe życie studiował księgi, ale nie znalazł dzięki temu odpowiedzi na najważniejsze pytania: o prawa rządzące człowiekiem
  i światem.
  Za młodość i nieśmiertelność oddał duszę diabłu.

• Faust powstawał w latach 1768-1832. Goethe pisał go niemal przez całe życie.
• Kreacja bohatera: Faust jest mędrcem, filozofem poszukującym wiedzy absolutnej – ale nade wszystko reprezentantem człowieka zabłąkanego pomiędzy dobrem
  a złem, diabłem
  a Bogiem, postawionego wobec zagadki istnienia.
• Pojęcie faustyzmu: pragnienia zdobycia wiedzy za wszelką cenę, marzenie
  o wiecznej i nieśmiertelności.
• Kreacja szatana i cytat: „Jam częścią tej ciemności, co światło zrodziła” (antynomia ciemność
  – światło, nawiązanie do motywu z biblijnej Księgi Rodzaju) oraz: „[Jam] tej siły cząstka mała, / która wciąż złego pragnie,
  a dobro wciąż działa”.

• Z Hiobem – Faust podobnie
  jak biblijny Hiob stał się przedmiotem zakładu między Stwórcą a Mefistem. Warunek zakładu jest jeden: Faust musi ciągle szukać. Przegra, jeśli odnajdzie sens życia i powie
  w samozadowoleniu: „Chwilo trwaj! Jesteś tak piękna!”.
• Z Mistrzem i Małgorzatą Bułhakowa – poprzez imiona bohaterów, kreacje szatana, temat.
• Faust to postać historyczna: lekarz i alchemik Johann Faust
  z Wirtembergii, oskarżony
  o czary na przełomie XV i XVI wieku.
• Ten dramat romantyczny jest sumą przemyśleń autora, dziełem przede wszystkim filozoficznym.

• • Martyrologia narodu polskiego, miłość, moralność, wybitna jednostka, poeta i poezja, konflikt z bogiem, mesjanizm narodu polskiego.
• Problemy dominujące
  w poszczególnych częściach:
  • II – mistycyzm i etyka ludowa (kaplica – przy obrzędzie dziadów).
  • IV – miłość (dom księdza, wizyta Pustelnika – Gustawa).
  • III – martyrologia narodu polskiego, ocena społeczeństwa, siła poezji.

• Części II i IV ze względu na miejsce powstania zwane są Dziadami kowieńsko-wileńskimi, zaś część III – Dziadami drezdeńskimi.
• Scena Wielkiej Improwizacji to najważniejszy polski monolog.
• Kreacja bohatera romantycznego: Gustaw-Konrada, który w celi bazyliańskiej przechodzi wielką przemianę wewnętrzną,
  co odzwierciedla się w napisie
  na murze: „Umarł Gustaw, narodził się Konrad”. Gustaw to nieszczęśliwy kochanek
  z części IV i prawdopodobnie tajemniczy duch z II części dramatu. Konrad to poeta, samotnik, buntownik, indywidualista, który jak Prometeusz pragnie poświęcić się dla dobra narodu.
• Profetyzm – Widzenie księdza Piotra, któremu dane jest widzieć przyszłość Polski, jako Chrystusa narodów (mesjanizm).
• Ocena i podział polskiego narodu na warstwę patriotyczną i zdrajców. Słynna metafora lawy.
  

• Z inną teorią na temat roli narodu polskiego, zawartą
  w Kordianie Słowackiego
  – winkelriedyzmem.
• Ukształtowany przez Mickiewicza typ bohatera romantycznego na zawsze wpłynął na polską literaturę i stał się punktem odniesienia dla następnych kreacji lub parodii.
• Alina Witkowska nazwała
  tę część Dziadów „arcywzorem polskiego dramatu romantycznego”. To szczególny utwór – łączy w nim Mickiewicz świat realny i metafizyczny, przeszłość i przyszłość, dobro
  i zło. Trudno byłoby zresztą znaleźć jakiś romantyczny problem, który nie pojawiłby się w III części Dziadów.
• Przedstawienia Dziadów miały często ogromną siłę oddziaływania – zwłaszcza gdy zbiegały się z trudnym dla Polski okresem – były wielkim wydarzeniem artystycznym,
  jak słynne Dziady w reżyserii Konrada Swinarskiego
  w1968 roku.

Temat

• Historia szlacheckiego zajazdu, dawnego sporu i pogodzenia zwaśnionych rodzin Horeszków i Sopliców, które rozegrały się
  w czasach kampanii napoleońskiej.
• Trzy równoległe wątki: działalność Księdza Robaka, miłosne przygody Tadeusza i historia zamku Horeszków. Mickiewicz napisał Pana Tadeusza na emigracji, tęskniąc ogromnie za krajem. Chciał utrwalić odchodzącą w przeszłość szlachecką rzeczywistość i poruszyć oraz pokrzepić serca Polaków.
• Czas i miejsce akcji: lata 1811-1812, Litwa, dwór Sopliców, zamek Horeszków, zaścianek Dobrzyńskich, karczma.

• Epopeja szlachecka została wydana w 1834 roku w Paryżu. Pan Tadeusz powstał w romantyzmie, w czasach Wielkiej Emigracji. Cel przyświecał Mickiewiczowi jasny – ocalić wspomnienie pięknej i bogatej Polski szlacheckiej, wskrzesić nadziej na odzyskanie ojczyzny.
• Jest to polska epopeja narodowa, sielanka o Polakach, obraz odchodzącej rzeczypospolitej szlacheckiej.
• Daje sentymentalny portret szlachty: mówi o zwyczajach
  i tradycji narodowej tęsknocie za rodzinnym krajem, przemianie wewnętrznej bohatera, arkadii ojczyzny dzieciństwa, tęsknocie tułacza – emigranta za ojczyzną, Litwie, historii, miłości i waśniach rodowych.

• Dla potomnych stał się najważniejszą polską lekturą
  – nazywany biblią domu polskiego.
• Przyniósł wyidealizowany, nostalgiczny portret szlachty polskiej (bohaterem zbiorowym jest właśnie szlachta przedstawiona w sposób zgodny z arkadyjskim obrazem świata).
• Ważne są epizody obyczajowe, na przykład: porządek ustawienia gości na spacerze, obyczaje szlachty zaściankowej, na przykład nadawanie imion, przydomki, czarna polewka jako symboliczna odmowa ręki panny, zajazd jako metoda rozwiązywania sąsiedzkich nieporozumień.
  
• Realizm utworu jest pozorny. Mamy do czynienia z obrazem wyidealizowanym, niemalże bajkowym.
• Inne utwory ukazujące (jak i Pan Tadeusz) wyidealizowany, krzepiący serca portret polskiej szlachty, na przykład Trylogia Henryka Sienkiewicza czy komedie Fredry.
• W Ferdydurke Witolda Gombrowicza – autor poddaje parodii polską wizję dworu na wzór Soplicowa, schemat miłości Zosi i Tadeusza oraz szlacheckich typów.
• Utwór inspirował innych twórców – Sienkiewicza, malarzy: Wojciecha Gersona (ilustrował poemat) i Maksymiliana Gierymskiego,
  a także na zasadzie polemiki Gombrowicza.

Temat

• Powstanie listopadowe
  – przyczyny klęski.
• Dzieje Kordiana – wrażliwego młodzieńca, dojrzewanie bohatera, jego rozczarowanie światem, miłością, próba dopełnienia misji narodowej.
• Portret Polaków i polskiego bohatera narodowego.

• Kordian powstał w 1833 roku
  w trakcie pobytu Słowackiego
  w Szwajcarii i miał być przede wszystkim próbą odniesienia się do powstania listopadowego, zgłębieniem przyczyn jego klęski oraz polemiką z systemem mitów stworzonych przez Adama Mickiewicza w III części Dziadów
  i Księgach narodu polskiego
  i pielgrzymstwa polskiego.
• Mesjanizm historyczny. Polska Winkelriedem narodów
  – porównanie do szwajcarskiego bohatera, który podczas walki wbił w swą pierś włócznię wroga, czyniąc tym samym przejście dla towarzyszy. Jest to wizja podobna i zarazem różna od Mickiewiczowskiej. Tak samo obaj wieszczowie widzą idee poświecenia się Polski Europy
  – lecz Mickiewicz odwołuje się do religii (Chrystus), a Słowacki do historii (Winkelried).
• Ocena powstania – Słowacki potępia przywódców i wylicza ich wady, docenia natomiast patriotyzm młodych, ideę nienawiści do wroga, buntu
  i spisku.
• Postawa Kordiana, który mdleje w progu sypialni carskiej. Jest postacią tragiczną – w tej sytuacji stawia go historia. Jest też reprezentantem polskiej mentalności, niezdolnej do konkretnego czynu, tylko do snucia marzeń.
• Temat poezji i jej roli w życiu narodu. Słowacki uważa ją za skarbnicę narodową, zdolną w przyszłości odrodzić ideę walki
  o wolność – bo odwołującą się
  do dawnych wartości. Polemizuje
  z Mickiewiczem – nie uznaje mesjanistycznej, tyrtejskiej roli poety i poezji.

• Kordian – przechodzi wielką ewolucję, nieustannie się zmienia lub raczej tworzy siebie na oczach czytelnika. Staje się człowiekiem aktywnym, podejmuje konkretne zadanie. Nie jest już skoncentrowany wyłącznie na sobie – chce poświęcić się dla ojczyzny.
  Ale zadania nie wykona
  – dlatego że jest zbyt słaby, niepewny, a także dlatego,
  że nie można do szlachetnego celu dążyć, postępując niemoralnie (zabójstwo).
• Kordian przenosi się z miejsca na miejsce – jest w Londynie,
  u papieża, na Mont Blanc.
  W utworze jest sporo wątków: miłość, dojrzewanie, niemoralność panujących, mesjanizm, spisek, powstanie
  – jest polskim dramatem romantycznym, drugim,
  po Dziadach.
• Jego duchowym prototypem jest Szekspirowski Hamlet
  – typ niezdecydowanego, niezdolnego do czynu bohatera.
• Zestawienie mesjanizmu mistycznego z historycznym (Polska Chrystusem Narodów, Adam Mickiewicz, Dziady – Polska Winkelriedem narodów
  – Kordian).
• Ernest Bryll – Lekcja polskiego – to słynne nawiązanie w poezji współczesnej do Kordiana. Poeta przeciwstawia się romantycznemu mitowi szlachetnego bohatera, który nie ma mocy czynu.

Temat

• Historia Hrabiego Henryka
  – poety, potem przywódcy arystokratów walce
  z rewolucjonistami.
• Dwie warstwy znaczeniowe dramatu:
  • ramat rodzinny
    – a w toku rozwoju tego wątku temat poezji i poety oraz problematyka moralna,
  • dramat o rewolucji
    – przedstawione dzieje walki klas obrazują pogląd poety na istotę historii. Krasiński rewolucję potępia jako bunt przeciw starym wartościom, tradycji, religii, etyce.

• Czas powstania: 1835
  (po powstaniu listopadowym).
• Tytuł dramatu wyraźnie nawiązuje do Dantego, początkowo jednak dzieło Krasińskiego miało nosić tytuł Mąż. Zmiana tytułu związana jest z przesunięciem punktu ciężkości z tematyki rodzinnej na zagadnienia historiozoficzne.
• Wymiar etyczny: problem walki dobra ze złem, dyskusja o moralnych powinnościach poety, konsekwencjach czynów niemoralnych – buntu, niesprawiedliwości, zdrady małżeńskiej.
• Dzieło zawiera próbę definicji i wytłumaczenia dziejów
  za pomocą prowidencjalizmu
  – poglądu, zgodnie z którym
  o losie jednostek, społeczeństw
  i świata decydują wyroki Boskie.
• Temat poezji i misji poety: dwie kategorie poetów, jakie się ujawniają w toku akcji:
  • Poeta przeklęty
    – to Hrabia Henryk.
    Nie postępował moralnie, poezja stała się więc jego przekleństwem.
  • Poeta błogosławiony
    – to Orcio. Rodzi się
    z darem poezji, postępuje etycznie, poezja jest jego błogosławieństwem.

• Literacki prototyp:
  Boska komedia Dantego
  – tytuł, próba podjęcia dyskusji
  o sytuacji człowieka wobec sił wyższych, porównanie rewolucji do piekła dantejskiego, dantejska wędrówka Hrabiego Henryka przez obóz rewolucjonistów.
• Zestawienie z Kordianem
  – różne wizje rewolucji, poezji, szatana, postaci obłąkanych.
• Z Uspokojeniem – wierszem Juliusza Słowackiego
  o rewolucji w duchu filozofii genezyjskiej.
• Z Przedwiośniem – powieścią Żeromskiego, późniejszą wizją rewolucji.