Utopie i antyutopie w literaturze – sposoby kreowania i ich funkcje. Omów na wybranych przykładach.

Strategie wstępu

Wyjaśnienie pojęć: utopia i antyutopia. Gdzie szukać takich rzeczywistości? – miejsce stworzone w wyobraźni, państwo idealne (definicja słownikowa). „Każda epoka tęskni za jakimś piękniejszym światem” – wyraził się Huizinga w Jesieni średniowiecza (ludzkie tęsknoty do sacrum i przebywanie w profanum).

Strategie rozwinięcia

Literackie przykłady utopii i antyutopii w różnych epokach:

  • utopie – Don Kichot Cervantesa, Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Krasickiego, Utopia Szymborskiej,
  • antyutopie – Ojciec Goriot Balzaka, Przedwiośnie Żeromskiego, Medaliony Nałkowskiej, Dżuma Camusa.

Analiza dwóch utworów ukazujących antynomie rzeczywistości, w której żyje człowiek, np. Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Ignacego Krasickiego przynoszą wizję idealnego świata i wizerunek mądrego, dobrego, pracowitego bohatera. Wzorzec to zbyt pomnikowy, trudny do pełnej realizacji, uproszczony. Medaliony Nałkowskiej pokazują realny obraz świata, wraz z jego niebezpieczeństwami, zagrożeniami dla ludzi i uznawanych przez nich wartości. Ujęcie drastyczne, wyraziste, gdzie „ludzie ludziom zgotowali ten los” – motto opowiadań Zofii Nałkowskiej.

Różne sposoby kreowania utopii i antyutopii, a także funkcje takich przedstawień rzeczywistości.

  • Wizje poetyckie szczęśliwego świata – Konstanty Ildefons Gałczyński („Pąsowe wstążki bicz wiatr rozwiał przelotny i niebo jest gwiazd pełne jak Afryka ptaków.” – Podróż do Arabii Szczęśliwej),
  • Wisława Szymborska w Utopii: ironiczno-groteskowe wyobrażenie nierealnej rzeczywistości,
  • zabawne i krytyczne – Kandyd Woltera,
  • realistyczne ujęcie rzeczywistości w Przedwiośniu Stefana Żeromskiego (przykład antyutopii),
  • Dżuma Alberta Camusa – paraboliczne przedstawienie problemu antyutopii związane z przesłaniem, że w życiu wiele zależy od człowieka (doktor Rieux – „Obchodzi mnie tylko, żeby być człowiekiem”).

 

Strategie zakończenia

Utopie i antyutopie jako ludzka konfrontacja marzeń i rzeczywistości.
Przekonanie jak wiele w tworzeniu świata zależy od nas samych.
Umożliwienie człowiekowi odnalezienia istotnych wartości przesądzających o sensie życia.

 

Pytania do dyskusji

Jeśli znasz utwory literackie, które zawierałyby zarówno obrazy utopii, jak i antyutopii, zastanów się nad sensem takiego połączenia i podziel się refleksjami. (Możesz nawiązać do swojej prezentacji.)

Proponowana odpowiedź
Kandyd Woltera – naiwne wyobrażenia bohaterów o świecie i ich konfrontacja. Istotne są obserwacje, wahania, rozmyślania, dyskusje.

Która z poetyckich wizji utopii jest Ci najbliższa i dlaczego? Uzasadnij swój sąd.

Proponowana odpowiedź
Pożegnanie z Marią Borowskiego – przykład rzeczywistości wojennej, która zmusza ludzi do stworzenia sobie własnego świata, pozwalającego ocalić humanitarne wartości (bohater – „warszawski cwaniak z duszą poety”).

Poszukaj w innych tekstach kultury wizji utopii lub antyutopii. Omów i zaprezentuj swoją opinię krytyczną na temat tego ujęcia artystycznego.

Proponowana odpowiedź
Dżuma Camusa – ukazuje zagadnienie zła. Postawy bohaterów powieści przekonują o wolnej woli i konieczności dokonania odpowiedzialnego wyboru. „Bycie człowiekiem” ma określoną, wysoką rangę i zasługuje na szacunek.

 

Bibliografia

• Miguel Cervantes, Don Kichot
• Ignacy Krasicki, Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki
• Adam Mickiewicz, Trybuna Ludów
• Wisława Szymborska, Utopia
• Konstanty Ildefons Gałczyński, Prośba o wyspy szczęśliwe, Podróż do Arabii Szczęśliwej
• Honoriusz Balzak, Ojciec Goriot
• Stefan Żeromski, Przedwiośnie
• Zofia Nałkowska, Medaliony
• Albert Camus, Dżuma
• Platon, Państwo
• Tomasz Morus, Utopia
• Jonathan Swift, Podróże Guliwera
• Wolter, Kandyd