Świat prowincji w opowiadaniach Brunona Schulza i obrazach Marca Chagalla (porównaj wybrane dzieła).
Strategie wstępu
- Co to jest prowincja?
Niewielka miejscowość oddalona od centrum kraju.
(definicja ze Słownika języka polskiego pod red. Mieczysława Szymczaka). Słowo pochodzi od łacińskiego provincia – posiadłość rzymska poza granicami Italii.
- Prowincja w tradycji literackiej – przedstawiana zazwyczaj jako nudna, szara, gnuśna i nijaka. Przykłady:
- Józef Ignacy Kraszewski, Wielki świat małego miasteczka
- Jan Lam, Wielki świat Capowic
- Bolesław Prus, Emancypantki (Iksinów)
- Stefan Żeromski, Syzyfowe prace (Kleryków)
- Zofia Nałkowska, Granica
Strategia rozwinięcia
- Z tymi ujęciami kontrastuje prowincja (Drohobycz) ze Sklepów cynamonowych Brunona Schulza. Jest poetycka, magiczna, nie do końca realna (podwójne ulice, przepastne podwórka, las pełen kwitnących na śniegu anemonów i spadłych z nieba gwiazd, nocna szkoła rysunków).
Dlaczego Schulz tak ją postrzega?
Patrzy na rodzinne miasteczko z perspektywy dziecka, któremu nawet codzienność wydaje się pełna tajemniczości i czaru. Obraz Drohobycza, w którym rzeczywistość miesza się z fantazją, utrwalił się w podświadomości autora i po latach powrócił w relacji dziecięcego narratora. Sklepy… nie opisują więc realnej prowincji, lecz jej tak subiektywną, podporządkowaną uczuciom i nastrojom pisarza wizję, że niemal na nowo ją kreują.
- Techniki kreowania prowincjonalnej rzeczywistości:
- poetyka marzenia sennego (oniryczna) – opowiadanie tytułowe;
- ożywianie martwej rzeczywistości (animizacja i antropomorfizacja, np. bruków, balkonów);
- malarskość, wyczulenie na kształty, kolory, zmiany światła (np. barwy przyniesionych z targu jarzyn; Sierpień);
- bujność przyrody, przeciwstawiona statyczności małomiasteczkowego życia (Traktat o manekinach);
- zderzenie tradycji z nowoczesnością (Ulica Krokodyli);
- kreowanie przestrzeni wrogiej człowiekowi (Wichura).
- Na płótnach Marca Chagalla spotykamy równie fantastyczny obraz prowincji. On też urodził się i spędził młodość w małym miasteczku (Witebsk na Ukrainie) i choć później przeniósł się za granicę (Paryż), nigdy nie uwolnił się od wspomnień z dzieciństwa. Jego prowincja zachowuje pewne typowe elementy pejzażu (np. wieże kościelne), ale jednocześnie jest odrealniona, swobodna, bliższa marzeniu niż rzeczywistości. Jej nie do końca realny charakter podkreśla zwłaszcza powtarzający się na wielu obrazach element unoszenia się („świat bez grawitacji” – Niedziela, Wokół niej), lotu, szybowania w przestworzach (Zakochani nad miastem – najsłynniejsze dzieło Chagalla z motywem prowincji). Może w ten sposób autor chce zaznaczyć, że dzięki marzeniom i wyobraźni człowiek może wznieść się ponad mury ciasnego miasteczka?
Strategia zakończenia
- Prowincja w sztuce nie musi być przedstawiana jako banalna i nudna. Tylko od wrażliwości i twórczej inwencji artysty zależy, jakie pierwiastki w niej zauważy i wyeksponuje.
- Literacki obraz prowincji Schulza i jej plastyczne wizerunki Chagalla doskonale ze sobą korespondują. Obaj artyści podążają tropem swych dziecięcych fantazji i pod ich kątem twórczo deformują świat.
- Prowincja w ich ujęciu jest pełna poezji i przesycona uczuciami patrzącego na nią człowieka.
Zobacz: