Zinterpretuj fragment wypowiedzi pani de Beauséant. Jest to rada, którą niedoświadczony Rastignac otrzymał od swojej protektorki.

Im zimniej będziesz obliczał, tym dalej zajdziesz. Uderzaj bez litości, będą się ciebie bali. Bierz męż­czyzn i kobiety jedynie za konie pocztowe, choćby miały paść na stacji; dojdziesz w ten sposób do celu. (…) Jeżeli masz prawdziwe uczucie, ukryj je jak skarb; nie pozwól się nigdy domyślić, byłbyś zgubiony. Nie byłbyś już katem, stałbyś się ofiarą.

Ten fragment nie został wybrany przypadkowo. Treść nauk, jakich udziela Eugeniuszowi pani de Beauséant, doskonale współgra z problematyką całej powieści, najważniejszymi poruszanymi w niej problemami. Oto kilka myśli, spostrzeżeń, propozycji, które możesz rozwinąć i wykorzystać w pracy:

  • Wyrachowanie i rozsądek, a nie serce mają kierować postępowaniem człowieka, który chce zdobyć majątek i pozycję. Tak w skrócie można sparafrazować główną myśl zawartą w wypowiedzi wi­ceh­ra­bi­ny. Wytworna kuzynka zaleca ambitnemu Eugeniuszowi wyzbycie się ideałów, kompromis z mo­ral­no­ścią. Ludzie powinni mieć dla niego wartość tylko o tyle, o ile uda mu się ich użyć do własnych celów. Za tymi słowami kryje się jeszcze jedno – niewiara w ludzi, a nawet strach przed nimi, ostrzeżenie, że jeśli się ich nie wykorzysta, samemu będzie się przez nich wykorzystanym.
  • Spróbuj odnieść słowa wicehrabiny do historii tytułowego bohatera – ojciec Goriot to idealny przy­kład człowieka, który kierował się w życiu nakazami serca, nie bał się ujawnić swoich uczuć, swojej ojcowskiej miłości i… poniósł porażającą klęskę. Eugeniusz de Rastignac był świadkiem poniżenia i poniewierki starca, dokładnie znał jego historię, wiedział, jak bardzo Goriot kochał swoje córki – był jedynym powiernikiem tego nieszczęśliwego człowieka. Jaki morał mógł odczytać z tej historii? Nie przypadkiem mówi się, że „wraz z ojcem Goriot Rastignac pogrzebał swoje młodzieńcze ideały”. Morał płynący z historii Goriota jest dla Eugeniusza jasny – nie wolno kochać, nie wolno się dla nikogo poświęcać, bo prowadzi to do zguby!
  • Zastanów się, czy słowa wicehrabiny i w ogóle tematyka Ojca Goriot są przebrzmiałe, nieistotne dla dzisiejszych ludzi, anachroniczne, czy może jest wręcz przeciwnie. Spróbuj wyobrazić sobie Eu­ge­niu­sza de Rastignaca XXI wieku. Jakie ma szanse na osiągnięcie sukcesu, jeśli będzie posługiwał się tylko uczciwymi środkami? Większe czy mniejsze niż bohater powieści Balzaka? A może takie same?

 

W powieści bardzo ważną rolę pełnią opisy wnętrz, miejsc, gdzie toczy się akcja. Scharakteryzuj jedno z nich.

Jadalnia w pensjonacie pani Vauquer
Jadalnia znajduje się na parterze, pomiędzy kuchnią i salonem. Jest „cała wykładana drzewem, była niegdyś pomalowana na kolor niepodobny dziś do określenia, tworzący niby tło, na którym brud rozłożył się warstwami”. Podłoga w tym pomieszczeniu jest czerwona i pełna wybojów. Półki są „wiecznie lepkie”, naczynia pożółkłe i poszczerbione, serwety zawsze poplamione i skropione winem, piecyki do grzania półmisków – zrujnowane i przepalone. Najważniejszym meblem w sali jest długi stół pokryty tłustą ceratą. Dookoła niego ciągną się kulawe krzesła. Wszystkie znajdujące się tu sprzęty są „stare, spróchniałe, przegniłe, zżarte, kulawe, ślepe, chrome, dychawiczne”. Jak komentuje narrator: „panuje tam nędza bez poezji; nędza oszczędna, zaciekła, wytarta”.

 

Stosunki pomiędzy córkami Goriota, hrabiną Anastazją de Restaud i baronową Delfiną de Nucingen, nie układały się najlepiej. Gdzie tkwiło źródło tego konfliktu?

Hrabina Anastazja de Restaud, jako żona człowieka z wyższych sfer, bez trudu weszła w świat paryskiego towarzystwa. Delfina wyszła za mąż za bankiera, jej mąż robił doskonałe interesy, ale był zaledwie baronem, co nie zapewniało jej wymarzonej pozycji towarzyskiej. Nie była zapraszana przez panią de Beauséant, ponieważ była tylko reprezentantką wzbogaconej burżuazji. W teatrze starała się zwrócić na siebie uwagę hałaśliwym zachowaniem, co budziło ironiczne komentarze.
Tak komentuje tę sytuację pani de Beauséant:

Istnieje rzecz straszliwsza niż opuszczenie ojca przez córki, które chciałyby go widzieć na marach: to rywalizacja dwóch sióstr. Restaud jest urodzony, żonę jego przyjęto za swoją, jest przedstawiona u dworu; natomiast siostra jej, bogata siostra, piękna Delfina de Nucingen, żona giełdziarza, umiera ze zgryzoty; zazdrość ją pożera, jest o sto mil od siostry; siostra nie jest już jej siostrą; te kobiety zapierają się siebie wzajem, jak zaparły się ojca. Toteż pani de Nucingen wychłeptałaby wszystko błoto między ulicą św. Łazarza a ulicą de Grenelle, aby dostać się do mego salonu.

 

Co oznacza sformułowanie „wiek balzakowski”?

Według Słownika języka polskiego: „wiek kobiety od 30 do 40 lat; wiek kobiety dojrzałej, jeszcze atrakcyjnej”. Balzak zasłynął jako portrecista kobiet, szczególnie tych trzydziestoletnich. Wiele bohaterek Komedii ludzkiej miało swoje pierwowzory wśród kochanek pisarza.

 

Wymień trzy główne i dwa poboczne wątki Ojca Goriot.

Wątki główne:

• historia edukacji paryskiej (właściwie: demoralizacji) Rastignaca,
• dramat rodzinny ojca Goriot,
• losy Vautrina i jego postawa wobec świata.

Wątki poboczne:

• losy Wiktoryny Traillefer,
• historia nieszczęśliwej miłości wicehrabiny de Beauséant.

 

Kto to jest Vautrin? Jaką rolę pełni ta postać w powieści?

Vautrin, przestępca i były galernik, który nazywał się właściwie Jakub Collin i miał przydomek Ołży-Śmierć, to otoczona wieloma niedopowiedzeniami, najbardziej tajemnicza postać w utworze. Niektórzy badacze uważają go nawet za jednego z najważniejszych bohaterów Ojca Goriot. Vautrin od początku budzi zainteresowanie i skupia na sobie uwagę czytelnika. Jego dzieje ujawnia w rozmowie z panną Michonneau szef policji, który pragnie go zdemaskować i osadzić w więzieniu. A oto fakty z biografii przestępcy, które możemy zrekonstruować na podstawie wypowiedzi postaci:

• poświęcił się w imię przyjaźni, jaką darzył pewnego Włocha, wziął na siebie jego winę i został skazany na karę galer,
• uciekł z galer, przy okazji pomagając w ucieczce również innemu więźniowi-galernikowi,
• jako człowiek honoru zdobył uznanie świata przestępczego, stał się bankierem złodziei na ogromną skalę.

Vautrin poucza Eugeniusza o prawach rządzących społeczeństwem, obnaża moc pieniądza, którego brak lub posiadanie określa byt i moralność ludzi. Jest w stosunku do niedoświadczonego studenta kimś w rodzaju nauczyciela, pełni więc podobną rolę jak pani de Beauséant.

 

Wymień wszystkich mieszkańców pensjonatu pani Vauquer. Jakie w zależności od statusu społecznego i zasobów finansowych zajmowani mieszkania?

Stałych mieszkańców pensjonatu było siedmioro:

1. Wiktoryna Traillefer – młoda dziewczyna, odtrącona przez ojca milionera. Wiktoryna razem ze swoją ciotką i opiekunką, wdową Couture, zajmowała najładniejsze mieszkanie w całym domu. Znajdowało się ono na pierwszym piętrze.
2. Pan Poiret – postać zupełnie bezbarwna, nudziarz zachowujący się jak automat, były urzędnik. Mieszkał na drugim piętrze.
3. Vautrin – „mężczyzna około czterdziestoletni, który nosił czarną perukę, malował bokobrody i mienił się exkupcem”. Również mieszkał na drugim piętrze.
4. Panna Michonneau – interesowna stara panna, łatwo dająca się przekupić. Mieszka na trzecim piętrze, w jednym z czterech znajdujących się tam najskromniejszych i najtańszych pokoi.
5. Eugeniusz de Rastignac – ubogi student, trzecie piętro.
6. Jan Joachim Goriot – były fabrykant makaronu i krochmalu, pogardliwie zwany „ojcem Goriot”. W czasie akcji powieści mieszkał już na trzecim piętrze.

Warto również pamiętać o służbie:

7. Krzysztof – posługacz,
8. Sylwia – kucharka, gruba i rozplotkowana.
Dwoje służących sypiało w dwóch klitkach, znajdujących się nad trzecim piętrem.
9. Pani Vauquer – właścicielka pensjonatu, zajmowała drugie pod względem standardu mieszkanie, znajdujące się na pierwszym piętrze.

 

Co trzeba zrobić, żeby osiągnąć sukces? Jaki „przepis na sukces” znajdujemy w Ojcu Goriot?

• Po pierwsze określmy, czym jest sukces według Balzaka. Najkrócej mówiąc, składają się nań: majątek, pozycja towarzyska i powodzenie wśród kobiet.

• Po drugie – bardzo ważna uwaga – nie da się osiągnąć sukcesu w uczciwy sposób. Jeżeli chce się wypłynąć, należy pozbyć się młodzieńczych marzeń, odrzucić ideały, zdobyć się na moralny kompromis.

W Ojcu Goriot przedstawione są dwie drogi do zdobycia pieniędzy:

  • Bogaty ożenek. Według Vautrina Rastignac powinien ożenić się ze skromną, ale bogatą panną, a jej pieniądze otworzą mu wszelkie bramy awansu społecznego. Drogą do celu musi być jednak w tym wypadku przestępstwo – Wiktoryna (gdyż o niej tu mowa) odziedziczy majątek, gdy zostanie usunięty jej brat. Vautrin radzi Eugeniuszowi wyzbyć się wszelkich skrupułów, jako człowiek dobrze znający życie twierdzi, że „Tajemnicą wielkich fortun bez jawnego źródła jest zawsze jakaś zbrodnia, zapomniana, bo wykonano ją schludnie”.
  • Zdobycie serca bogatej zamężnej kobiety – to z kolei sposób polecany przez panią de Beauséant – bogata kochanka ma zapewnić Eugeniuszowi utrzymanie i obecność w życiu elity. No i chcąc zdobyć majątek i pozycję, nie trzeba od razu pakować się w małżeństwo. Droga do zwycięstwa wiedzie przez buduary i sypialnie pań z towarzystwa. One są w stanie ułatwić zdobycie pozycji i pieniędzy.

 

Balzak zasłynął jako portrecista kobiet. Wymień najważniejsze bohaterki Ojca Goriot i w kilku zdaniach scharakteryzuj trzy z nich.

Oto najważniejsze postacie kobiece sportretowane w Ojcu Goriot: pani Vauquer, wicehrabina Klara de Beauséant, hrabina Anastazja de Restaud, baronowa Delfina de Nucingen, panna Michoneau, Wiktoryna Traillefer, kucharka Sylwia.

  • Pani Vauquer z domu de Conflans
    To postać raczej antypatyczna. Pani Vauquer to kobieta chciwa, chytra, skąpa, interesowna, obłudna. Odrażająca zarówno swoim wyglądem (o który nie dba w sposób wręcz demonstracyjny), jak i sposobem życia. Uosobienie mieszczańskiego zakłamania i pazerności. W literaturze polskiej jej odpowiednikiem może być pani Dulska ze znanego dramatu Gabrieli Zapolskiej.
    (…) wdowa, strojna w tiulowy czepek, spod którego zwisa źle włożony fałszywy warkocz; stąpa wlokąc wykrzywione pantofle. Twarz pomarszczona, pulchna, z nosem w kształcie papuziego dzioba, małe tłuste ręce, cała osoba nabita niby szczur kościelny, nazbyt pełny i trzęsący się biust (…). Wełniana, robiona na drutach halka wygląda spod spódnicy sporządzonej ze starej sukni, która przez siatkę poprzecieranej materii ukazuje strzępy waty; (…). Pani Vauquer, licząca lat około pięćdziesięciu, podobna jest do wszystkich kobiet, które dużo przeszły. Ma szkliste oko, niewinną minę stręczycielki, zbrojącej się w surowość, aby wycisnąć wyższą cenę, ale gotowej do wszystkiego, aby poprawić swój los (…). Mimo to wszystko w gruncie dobra kobieta powiadają pensjonarze, którzy uważają ją za biedną słysząc, jak stęka i kaszle jak oni.
  • Wicehrabina Klara de Beauséant
    Jest w powieści ukazana jako postać w gruncie rzeczy pozytywna. Przynajmniej Eugeniusz bardzo ją szanuje i podziwia, a nawet w niektórych momentach „Pani de Beauséant nabierała w jego oczach rozmiarów bogiń z Iliady”. Klara de Beauséant jest przedstawicielką arystokracji rodowej. To wytworna dama, otoczona przepychem i zbytkiem. Świadoma swej pozycji osoba ze szczytów społecznych. Prowadzi salon, do którego wstęp mają tylko najbogatsi i wysoko urodzeni. Urządza wspaniałe bale, nie licząc się z kosztami, utrzymuje wytworny dom i służbę. Pozuje na osobę wielką, wspaniałomyślną, dobrze wychowaną i szlachetną – tak naprawdę nieobce jest jej również knucie sprytnych intryg („wyszukanie” Eugeniuszowi Delfiny i zaaranżowanie związku tych dwojga). Urzeczona niewinnością i naiwnością Eugeniusza postanawia mu pomóc – to jeden ze wspaniałomyślnych gestów wielkiej damy. Na kartach Ojca Goriot pani de Beauséant przeżywa dramat uczuciowy – jej kochanek, portugalski margrabia, porzuca ją i żeni się z inną. W tej sytuacji wicehrabina, która, jak zapewnia narrator, szczerze i prawdziwie go kochała, postanawia usunąć się ze świata, „zagrzebać w zapadłym kącie Normandii”, by cierpieć w samotności.
  • Baronowa Delfina de Nucingen
    Córka Goriota, jako posażna panna wyszła za mąż za bankiera. To znakomity przykład wyrodnej, niegodziwej córki, pazernej egoistki, zdolnej przejść po trupie kochającego ją do szaleństwa ojca, by zaspokoić jedną ze swoich zachcianek. Podobnie jak siostra Anastazja, Delfina bez skrupułów wyłudzała od ojca ostatnie pieniądze, nie wzruszała jej jego nędza i poniewierka, wykorzystywała jego miłość, obłudnie się do niego przymilając. Osoba zdemoralizowana, zepsuta – choć winą za jej zepsucie należy niewątpliwie obarczyć również Goriota, który ją od dziecka rozpieszczał, zawsze był gotów spełniać wszystkie jej kaprysy. Rozpieszczona bogactwem kobieta ujawnia niezwykły chłód uczuciowy. Jedynym sensem i celem jej życia jest bywanie w salonach, na balach, w teatrze, ubieranie się według wymagań najnowszej mody, a także drogie klejnoty i powozy. Zakochuje się wprawdzie w Eugeniuszu, ale u podstaw tego uczucia leży jego pokrewieństwo z wicehrabiną i nadzieja, że dzięki niemu wreszcie uda jej się wejść do niedostępnego dotąd salonu.

Zobacz:

Ojciec Goriot – Honoriusz Balzak

https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/realizm-pozytywizm/c139-realizm/ojciec-goriot-powiesc-realistyczna

Jakie przesłanie i ogólnoludzkie wartości zawiera Ojciec Goriot Balzaka?