Bohater tragiczny to każdy z nas. Odnieś się do tej tezy. Swą wypowiedź zilustruj odpowiednimi przykładami starożytnych tekstów kultury.

Propozycje wstępu

Możliwość 1:

Pracę możesz zacząć od zadania pytania: kim tak naprawdę jest bohater tragiczny? Spróbuj sformułować „teorię bohatera tragicznego”, w której zawrzesz wszystkie najważniejsze cechy tej postaci. Oto one:

  • bohater tragiczny winny jest zbrodni, którą popełnił nie tyle z wyrachowania, ile na skutek nieszczęśliwego zbiegu okoliczności (tak zwana wina niezawiniona),
  • w odbiorcy tragedii ma wzbudzać „litość i trwogę”,
  • jest ofiarą swojego losu – zostaje ukarany, mimo że na karę nie zasłużył,
  • jego kara nie jest obiektywnie sprawiedliwa – należy rozpatrywać ją z dwóch punktów widzenia: prawa (teoria) i życia (praktyka).

Na koniec przedstaw bohaterów, których zamierzasz przywołać w rozwinięciu pracy. Nie będzie ich wielu, należą do nich Edyp oraz Antygona – oboje z tragedii Sofoklesa (Król Edyp, Antygona).

Możliwość 2:

Rozpocznij od zastanowienia się nad tym, czy bohater tragiczny jest rzeczywiście postacią ponadczasową i uniwersalną. Możesz zrobić to w następujący sposób: jeżeli spojrzymy na tego bohatera tylko w kontekście światopoglądu starożytnych, to wyda się on nam postacią aktualną jedynie w antyku. Dziś nie wierzymy przecież w ciążące nad nami fatum, a wyroków nie wykonują na nas okrutni ­bogowie olimpijscy. Jeżeli jednak będziemy rozpatrywać bohatera tragicznego na poziomie metaforycznym, to znaczy: jeśli wyabstrahujemy go ze starożytnego kontekstu i potraktujemy jako pewien „typ” postaci – nasz punkt widzenia zmieni się zasadniczo. Możesz więc powiedzieć, że bohater ­tragedii antycznych jest niejako symbolicznym obrazem każdego człowieka. Sytuację Edypa lub ­Antygony możemy potraktować jako metaforę czegoś, co może przytrafić się każdemu.

 

Propozycje rozwinięcia

Możliwość 1:

Kontynuuj strategię teoretyczną. Przedstaw Arystotelesowską koncepcję litości i trwogi. Wedle filozofa, każda dobra tragedia miała wzbudzać w widzu te właśnie uczucia. Zastanów się nad tym, dlaczego Antygona i Edyp wzbudzają litość i trwogę. Możesz napisać, że przyczyną tego jest hamartia, czyli popełniona przez bohaterów wina niezawiniona. Edyp dokonał strasznych zbrodni – zabił ojca i poślubił własną matkę – jednakże zupełnie nie był świadomy swoich czynów. Antygona zaś musiała wybrać pomiędzy prawem bogów, które nakazywało pochować brata, a prawem ludzi, które zabraniało grzebać wroga Teb. Zadaj sobie pytanie: czy Edyp i Antygona wzbudzają w TOBIE litość i trwogę?

Litość i trwoga

Terminy te zawdzięczamy Arystotelesowi. Grecki filozof w dziele Poetyka sformułował teorię tragedii i bohatera tragicznego. Litość i trwoga to uczucia, które ma odczuwać widz przedstawienia, oglądając perypetie bohatera tragedii. Litość czuje, gdyż bohater nie popełnił zarzucanej mu zbrodni, a trwogę, gdyż on sam mógłby się znaleźć na miejscu nieszczęsnego bohatera. Połączenie obu tych emocji doprowadza nas zdaniem Arystotelesa do oczyszczającego stanu katharsis.

Stąd możesz łatwo przejść do zagadnienia: czy dzisiaj możliwa jest hamartia– czyli zbrodnia popełniona nieświadomie albo pod przymusem. Jeżeli uważasz, że to prawdopodobne – zastanów się nad tym, czy tragedie greckie czegoś nas uczą, czy są w stanie przestrzec nas przed trudnymi sytuacjami albo uczynić nas bardziej odpornymi na przeciwnoś­ci losu.

Możliwość 2:

Zacznij od przedstawienia losów Edypa lub Antygony. Zwróć uwagę na charaktery tych postaci i na zbrodnie, których się dopuściły. Zastanów się, dlaczego są to bohaterowie tragiczni. Czy rzeczywiście są niewinni, czy może zostali w pewien sposób zmuszeni do popełnienia zbrodni? Pamiętaj, że Edyp padł ofiarą Fatum – starał się uciec od klątwy za wszelką cenę, a jednak los go zwyciężył; Antygona zaś stała w obliczu konfliktu praw – każdy popełniony przez nią czyn był przewinieniem z punktu widzenia jednego prawa oraz obowiązkiem z perspektywy drugiego. Możesz zatrzymać się chwilę nad tym paradoksem – czyny bohatera tragicznego są równocześnie dobre i złe, sprawiedliwe i niesprawied­liwe, słuszne i niesłuszne.

Wina niezawiniona

To jedno z ważniejszych pojęć dotyczących bohatera tragicznego. Wina niezawiniona (gr. hamartia) nie oznacza po prostu winy, której się nie popełniło – to raczej zbrodnia, której bohater dopuścił się z braku możliwość wyboru – zbrodnia, której nie mógł nie popełnić. Tragizm polega tu na nieodpowiedniości intencji i czynu – bohater chce dobrze, a czyni źle. Za dobre chęci zostaje ukarany.

Zastanów się, czy losy bohaterów tragicznych są w stanie przekazać nam, dzisiaj, jakąś prawdę o otaczającym nas świecie. Historia Edypa nie jest tylko opowieścią o klątwie bogów – to raczej próba pokazania, że zawsze może zdarzyć się coś, czego nie będziemy w stanie przewidzieć, jakiś zbieg okoliczności, pech, zły traf. Mówiąc krótko: nasze życie nie będzie wyglądać tak, jakbyśmy pragnęli. Los Antygony jest przestrogą dla tych, którzy muszą dokonywać wyborów – w życiu może się zdarzyć sytuacja, kiedy żadna decyzja nie będzie słuszna. Możesz więc nazwać tragedie greckie parabolami – czyli opowieściami, które poza znaczeniem dosłownym mają także znaczenie przenośne. Losy Edypa i Antygony spróbuj zaś przedstawić jako metaforę życia każdego człowieka. Starożytni bowiem przekazali nam smutną prawdę o świecie: nigdy niczego nie można być pewnym.

 

Propozycje zakończenia

Możliwość 1:

Podkreśl ponadczasowość tragedii greckich, zauważ, że wynika ona w dużej mierze ze specyficznej konstrukcji psychologicznej bohatera tragicznego. Możesz nazwać go everymanem – czyli po prostu każdym.

Możliwość 2:

Pochwal geniusz Sofoklesa i innych starożytnych twórców tragedii. Zwróć uwagę, że stworzyli dzieła, które są nie tylko dokumentami historycznymi (to znaczy mówią o antyku), ale także wciąż aktualnymi przypowieściami.


Edyp – everyman
Everyman znaczy „każdy”. Termin ten stosuje się do postaci ze średniowiecznych moralitetów, jednakże możesz użyć go do okreś­lenia postaci tragicznych. Edyp, Antygona to tak naprawdę każdy z nas.

Przydatne sformułowania

  • Losy bohaterów tragedii greckich pokazują, że także w naszym życiu może zdarzyć się coś zupełnie nieprzewidzianego, coś, nad czym nie będziemy w stanie zapanować.
  • Bohater tragiczny to osoba postawiona wobec sytuacji bez wyjścia, dla której żadna droga nie jest dobra.
  • Sytuacja tragiczna wynika z niemożności dokonania wyboru, dla bohatera tragedii każda decyz­ja – nawet ta pozornie dobra – niesie fatalne skutki.