Uzasadnij tezę, że literatura różnych epok uczy rozróżniać dobro od zła, piękno od brzydoty.

Zestaw lektur

• Biblia
• średniowieczna literatura parenetyczna (epos rycerski, żywoty świętych)
• William Szekspir – Makbet, Romeo i Julia
• Wolter – Kandyd
• Adam Mickiewicz – Dziady, cz. II
• Juliusz Słowacki – Kordian, Balladyna
• Zygmunt Krasiński – Nie-Boska komedia
• Bolesław Prus – Lalka
• Eliza Orzeszkowa – Nad Niemnem
• Stefan Żeromski – Siłaczka, Ludzie bezdomni
• Gabriela Zapolska – Moralność pani Dulskiej
• Joseph Conrad – Lord Jim
• Michaił Bułhakow – Mistrz i Małgorzata
• Albert Camus – Dżuma
• Antoine de Saint-Exupéry – Mały Książę, Ziemia, planeta ludzi
• Gustaw Herling-Grudziński – Wieża
• Zbigniew Herbert – Przesłanie Pana Cogito

Inne teksty kultury

Poezja:

• Tadeusz Różewicz: Ocalony, Przyszli, żeby zobaczyć poetę
• Wisława Szymborska – Nienawiść, Yeti
• Zbigniew Herbert – Dlaczego klasycy
• Czesław Miłosz – Lektury

Proza:

• Witold Gombrowicz – Dziennik
• Jan Parandowski – Alchemia słowa

Wstęp

Szukam nauczyciela i mistrza (…)
niech oddzieli światło od ciemności.

To słowa Tadeusza Różewicza z wiersza pt. Ocalony. Poszukiwanie autorytetu, który pozwoli odróżnić dobro od zła. Rozpacz człowieka zagubionego wśród powojennego chaosu. Od wojny minęły dziesiątki lat. Ale młody człowiek wkraczający w wiek XXI także może poszukiwać „nauczyciela i mistrza”. Także może czuć się zagubiony. Ja znalazłem swoje źródło wiedzy: jest nim literatura…

Przystosowanie znanego cytatu do potrzeb swojej pracy to zupełnie dobry pomysł na wstęp. Zauważmy: autor odnosi cytat z Różewicza, z odległych czasów i odmiennych realiów do swojej sytuacji – młodego człowieka XXI wieku. To zabieg godny pochwały.

Konspekty

Teza:
Literatura uczy mnie – czytelnika – co jest dobre, a co złe, co piękne, a co dobre. Użyję do tego przykładów:

  • Biblia – podaje uniwersalny dekalog – dziesięć przykazań Bożych; ukazuje drogę dobra, piękna na przykładzie Chrystusa; poucza w przypowieściach (O siewcy, O miłosiernym Samarytaninie).
  • William Szekspir; Makbet przestrzega przed złem zbrodni; Romeo i Julia ukazują piękno miłości, i zło, do którego prowadzą spory, nienawiść.
  • Adam Mickiewicz – Dziady, część II – są wykładnią moralności ludowej. Uczy, że złem jest chciwość i okrucieństwo, brak uczuć.
  • Juliusz Słowacki – Balladyna – jest przestrogą przed zbrodnią.
  • Gabriela Zapolska – Moralność pani Dulskiej – jaskrawo ukazuje brzydotę i zło fałszu, obłudy, skutecznie do nich zniechęca,
  • Albert Camus – Dżuma – propaguje postawy aktywnej walki ze złem.
  • Zbigniew Herbert – Przesłanie Pana Cogito – daje dekalog prawego postępowania w świecie współczesnym.
  • Michaił Bułhakow – Mistrz i Małgorzata – nauczycielem moralności staje się sam Szatan. Piękno i dobro reprezentuje Chrystus, Mistrz i Małgorzata.
  • Antoine de Saint Exupéry – Mały Książę – jest prawdziwym literackim podręcznikiem ukazującym postawy i uczucia dobre i piękne, takie jak miłość, przyjaźń, troska i odpowiedzialność.

Konkluzja:

Jeśli tylko człowiek chce się uczyć i poszukuje w literaturze wskazówek dotyczących dobra i zła, piękna i brzydoty – znajduje. Może utożsamić się z bohaterem pozytywnym, może z przerażeniem czytać o zbrodniach i nienawiści. Powinien pobrane w lekcjach czytania nauki realizować w życiu.

Uwaga!

Materiał literacki do tego tematu jest bardzo bogaty. Na dobrą sprawę tego, że literatura pełni funkcję edukacyjną dowodzić można na przykładzie każdej książki. Nawet schematyczny romans z happyendem wzbudza w odbiorcach sympatię do dobrych, a niechęć do złych postaci. Dlatego należy skupić się na kilku wybranych tytułach i pokazać, jak te pozycje stają się nauczycielami swoich czytelników. Piękno i brzydota – lepiej potraktować te pojęcia w kategoriach moralnej oceny: dobre jest piękne, a złe brzydkie. Jeśli bowiem zaczniemy rozpatrywać ich znaczenie estetyczne, czyli zastanawiać się, co jest pięknem – sprawa się skomplikuje. Zupełnie co innego na ten temat twierdzą klasycy, co innego poeci romantyczni, jeszcze coś innego – turpiści. Dlatego – to wariant dla ambitnych.

Sposoby na uatrakcyjnienie tematu

  • Przywołanie kilku „autorytetów” znalezionych w literaturze. Herbert proponuje np. Gilgamesza, Hektora, Rolanda. Ale może my wybierzemy inne wzory do naśladowania: Antygonę, doktora Rieux, Wokulskiego… Rozmawiamy wtedy o postaciach, nie o wymowie utworów.
  • Refleksja o nieaktualności pewnych nauk i zmienności niektórych zasad. Mądry autor pracy powinien umieć odróżnić uniwersalne nauki od zmiennych. Zbada wówczas np. przystawalność ideału rycerskiego do naszych czasów.