Granica – praca domowa

Rozprawka na temat:

Dlaczego Ziembiewiczowi nie udało się zrealizować swojego programu – żyć uczciwie?

We wstępie zawrzyj fakt i postaw pytanie
Już od początku powieści czytelnik ma jasność, że życie głównego bohatera zakończy się klęską zarówno na polu prywatnym, jak i zawodowym. Jak do tego doszło? I dlaczego?

W rozwinięciu
Wskaż drobne wydarzenia, które sprawiły, że powoli i niemal niezauważalnie, ale jednocześnie nieodwołalnie, schodził z drogi uczciwości. Najpierw na drodze kariery zawodowej – zaczęło się od pisania niecałej prawdy w artykułach, które przysyłał z Paryża do Niwy, potem kontynuował ustępstwa jako redaktor tego pisma. Jako prezydent nadal był tylko marionetką w rękach innych ludzi, swoim postępowaniem przekreślił wszystko, co głosił wcześniej.

W życiu prywatnym przekroczył granicę moralności, jaką jest ludzka krzywda – podwójne życie, oszukiwanie dwóch kobiet, nakłonienie do usunięcia ciąży – to już nie są drobne odstępstwa od zasad.

Postaw pytanie – dlaczego tak się działo? Czy los zmuszał Zenona do takich uczynków? Tak naprawdę życiowy plan bohatera był bardzo minimalny i niedookreślony – jego moralne credo to tylko slogan. Ziembiewicz pozwalał sam sobie na coraz większe ustępstwa – sam odpowiada za swoje decyzje. Bohater uspokajał swoje sumienie, bo sam zdawał sobie sprawę, że nie jest w porządku wobec siebie, innych i swoich ideałów.

Zacytuj

W jakimkolwiek miejscu zastawał samego siebie, zawsze tuż w pobliżu leżało coś gorszego, czemu się można było w najlepszej wierze przeciwstawić. Jednakże granica ostateczna owych przeciwstawień – granica odporności moralnej – odsuwała się niepostrzeżenie coraz dalej.

W zakończeniu
Odpowiedz na pytanie tematu.
Dlaczego Ziembiewicz nie zrealizował minimalnego programu uczciwości? Bo tak naprawdę go nie miał. Nigdy nie ustalił sobie norm, uznał je za elastyczne. Nie wyznaczył sobie granicy – dlatego w miarę potrzeb przesuwał ją coraz dalej i dalej. Bo nie wiedział, czym uczciwość tak naprawdę jest. I wreszcie także dlatego, że był człowiekiem słabym, egoistycznym, a własna wygoda była mu droższa od najbliższych.

Zinterpretuj tytuł powieści Zofii Nałkowskiej.

To jedno z kluczowych zagadnień związanych z powieścią Zofii Nałkowskiej.
Według słownika języka polskiego granica to linia zamykająca lub oddzielająca pewien określony obszar; kontur, zarys; linia oddzielająca terytorium jednego państwa od innych. Tytuł odnosi się do treści dzieła na wielu płaszczyznach. I tak możemy mówić o:

granicy społecznej. W tym kontekście granica dzieli poszczególne warstwy społeczne, a granica pomiędzy nimi jest nie do przebycia. Bogaci izolują się od biednych, lepsi od gorszych. Powieściowym symbolem tej granicy jest kamienica pani Kolichowskiej podzielona według pięter. Kolejne poziomy oddzielone są od siebie: „Co dla jednych jest podłogą, dla innych staje się sufitem”. Cytat ten świetnie określa społeczną granicę w powieści.

granicy psychologicznej. W tym sensie powieść mówi o możliwościach poznania samego siebie i otaczającego świata. Nałkowska pokazuje niejednoznaczność postaw bohaterów i niemożność poznania kogoś do końca poprzez pokazywanie wielu punktów widzenia, ocen i stanowisk wielu bohaterów. Ta granica oddziela to, co obiektywne, od tego, co subiektywne. Gdzie powinna leżeć, aby można określić siebie i innych? Nałkowska pisze: „Jest się takim, jak myślą ludzie, nie jak myślimy o sobie my, jest się takim, jak miejsce, w którym się jest”.

granicy moralnej. Dotyczy ona postępowania głównego bohatera, zarówno na polu prywatnym, jak i zawodowym. Jak daleko można się posunąć? Do jakiego momentu można jeszcze powiedzieć, że Ziembiewicz żyje uczciwie, czyli moralnie? Była to przecież jego życiowa zasada. Wygląda na to, że granicę moralną przekracza wielokrotnie.\• granicy filozoficznej. O tym dyskutują drugoplanowi, ale ważni bohaterowie Granicy – ksiądz Czerlon i Karol Wąbrowski. Czy człowiek może poznać świat? Ksiądz uważa, że istnieje granica poznania wyznaczona człowiekowi przez Boga. Karol zaś twierdzi, że „granice ludzkiego poznania są ruchome, że świat w istocie swojej jest wiedzialny”.

Powieść Nałkowskiej porusza wszystkie te aspekty, bierze udział w dyskusji nad światem i człowiekiem. Górnolotnie można stwierdzić, że granica jest tym, co w powieści stanowi istotę świata, jego zasadę.

W jaki sposób autorka „Granicy” ukazuje problematykę społeczną?

Granica pokazuje przekrój społeczeństwa polskiego po odzyskaniu niepodległości. Na panoramę społeczną składają się:

zubożałe ziemiaństwo w Boleborzy (Żańcia i Walerian Ziembiewiczowie)
bogaci ziemianie (Tczewscy)
mieszczaństwo (środowisko urzędniczo-inteligenckie – Zenon, Elżbieta, Kolichowska)
biedota – służba, mieszkańcy suteren, robotnicy, bezdomni, chłopi z Boleborzy

Świetnie hierarchię społeczną pokazała Nałkowska na przykładzie kamienicy należącej do pani Kolichowskiej, która stanowiła swoisty mikroświat z zachowaniem stosunków i zależności panujących w społeczeństwie. Tę hierarchię można przedstawić graficznie na planszy, a jej specyfikę świetnie oddają słowa Elżbiety: “Co dla jednych jest podłogą, dla innych staje się sufitem”.
Wszystkie warstwy społeczne zostały świetnie scharakteryzowane poprzez swoich powieściowych przedstawicieli. Nałkowska pokazała, że tak naprawdę ludzie izolują się w swoim środowisku od innych poglądami, obyczajami, dochodami. Rzeczywistość okazuje się okrutna, bo społeczeństwo jest tak zorganizowane, że mocniejsi stają się źródłem krzywd słabszych – taka jest społeczna wymowa utworu.

Jaki obraz życia dworu przedstawia autorka na przykładzie Boleborzy. Poprzyj notatkę trzema cytatami.

Nie jest to sielankowa wizja Soplicowa. W opisie Boleborzy i życia codziennego dworu dominuje raczej gorycz, Nałkowska zamieszcza w nim sporo krytyki środowiska ziemiańskiego – daleko natomiast temu opisowi do sentymentalnego czy pełnego podziwu dla tradycji obrazu. Życie ponad stan, brak pieniędzy, brak energii w prowadzeniu gospodarstwa, wielkopańskie pozy rządcy – to prawda o polskim dworze. Zenon konstatuje nagle, że jego ojciec nic nie robi! Polowania, romanse ze służącymi, wielkie ambicje – przy braku pracy, nawet rachunki prowadzi matka. Powracającego ze szkół Tadeusza w Soplicowie wita dom, tradycja, piękno. Powracającego ze szkół Zenona wita niesmak, bezmyślne życie, upokorzenie podwładnych:

Walerian Ziembiewicz – Wstaje o świtaniu, chodzi od rana po łąkach, po polu, pilnuje robót – zawsze z dubeltówką, o każdej porze roku strzela, co się zdarzy – choćby do wrony, choćby cudze koty i psy (…) Narzeka na nowe czasy i krępuje się już bardziej – ale młode dziewuchy, ale małych chłopców jednak bije. Gdy trzeba robić rachunki, wola do kancelarii matkę.

Całe życie boleborzańskie, widziane w tych nowych kategoriach, przyległe do ziemi i całkowicie niepojęte. (…) Na nic nie było pieniędzy, ale po brzydkim i zapuszczonym domu snuło się pełno służby, która przez swą obecność podtrzymywała jedynie owo trwanie i której zalegano z wypłatą pensji całe miesiące. Był na przykład osobny chłopak, Florek, tylko do czyszczenia pańskich butów, do nastawiania samowara o każdej porze dnia (…). Łazienka i kanalizacja stanowiły zbytek nieosiągalny, a tak zwane „srebra” oraz prześcieradła i obrusy z najcieńszego płótna dziesiątkami tuzinów zalegały szafy i kredensy.

Jedzenie było dużą pozycją w życiu Boleborzy. Pan Walerian powiedział: „Co, u Boga Ojca, nie mamy sobie na to pozwolić, żeby spróbować hrabskiej kuchni? A cóż to my gorszego, inne żołądki mamy, czy co?” I Bogutowa co dzień, o ile była zdrowa, przyrządzała dla rządcy Ziembiewicza dania godne wyższego stołu.

Wypisz kilka cytatów opisujących panią Kolichowską i jej przyjaciółki – wskazujących na refleksję autorki nad starością. Spróbuj nazwać ten typ opisu.

Pani Cecylia sama nosiła na szyi aksamitkę, przez którą przewieszały się z przodu dwa woreczki niepotrzebnej skóry, i nie miała do siebie żadnych złudzeń. Ale myśl, że i ona należy do tego „kongresu czarownic”, do tej „parady wiedźm”, że i ona jest jedną z nich, była dla niej bardzo nieprzyjemna.

Pani Cecylia Kolichowska zestarzała się źle. Zmarszczki na jej chudej twarzy powstały z samych min zirytowanych. Nawet fałdy po bokach ust, które się robią od śmiechu, były tak mocno ściągnięte w dół, że wyglądały jak wielkie rozgoryczenie.

Ich wielkie brzuchy wspierały się na cienkich nóżkach, jak beczki na zapałkach, podczas gdy inne znów nogi były grube i równe, pod wałkami czarnych pończoch wełnianych (…). Twarze siedziały ciężko na tłustych podgardlach, podpiętych w dole broszkami z granatów, lub chwiały się na szyjach wydłużonych, przewiązanych pośrodku aksamitką.

Jest to opis naturalistyczny.

Czy mógłbyś określić Zenona Ziembiewicza jako postać tragiczną? Swoją odpowiedź uzasadnij.

Warto rozpocząć od samego pojęcia tragizmu. Jasna definicja zawsze pomaga w ustosunkowaniu się do zagadnienia. Zadając Ci takie pytanie, nauczyciel:

sprawdza, czy znasz pojęcie tragizmu (a mówi się o nim od pierwszej klasy, i to gimnazjum)
weryfikuje Twoją znajomość dziejów Zenona Ziembiewicza
ma możliwość sprawdzenia, jak tam u Ciebie z kojarzeniem faktów, wyciąganiem wniosków i dojrzałością ocen

Tragizm w potocznym rozumieniu (za słownikiem języka polskiego) to splot nieszczęśliwych okoliczności stwarzających sytuację bez wyjścia, której grozi nieszczęśliwe zakończenie. W literaturze zaś to (według słownika terminów literackich) nierozwiązywalny konflikt między wartościami i koniecznościami określającymi życie bohatera pozbawionego możliwości dokonania wśród nich jakiegokolwiek pomyślnego dla siebie wyboru. Wszystkie bowiem działania prowadzą go do nieuchronnej katastrofy: śmierci lub ostatecznej klęski życiowej. Bohater sam – nieświadomie lub świadomie – sprowadza na siebie zgubę i niezależnie od siły charakteru, napięcia uczuć i woli, niezwykłości czynów i szlachetności intencji staje się zarazem ofiarą i winowajcą.

Czy można mówić w takim razie o tragizmie w odniesieniu do bohatera Granicy?
Zenon nieświadomie powielił znienawidzony schemat, z którym walczył w domu rodzinnym. Chciał żyć uczciwie, ale nie określił granic uczciwości, dlatego posuwał się coraz dalej. Uwikłał się w sieć zależności i wszystko wymknęło mu się spod kontroli. Zenon nie dokonał sam żadnego wyboru, jedynie dostosowywał się do tego, co niosło życie, czego wymagały okoliczności, a wszelkie próby zmiany czegoś na lepsze spełzały na niczym. Ale odcięcie się od układów oznaczało klęskę zawodową, kontynuacja ich oznaczała klęskę moralną, osobistą. Właściwie w pewnym momencie znalazł się w sytuacji bez wyjścia: zdawał sobie sprawę ze swojego postępowania, ale nie mógł się już wycofać z tej drogi. Dlatego wybrał śmierć. To była jego decyzja.

Ale czy był postacią tragiczną? Można stwierdzić, że jego wybory nie różniły się wcale od wyborów zwykłych, przeciętnych ludzi. Każdy z nas ma do wyboru wiele dróg, wiele sposobów osiągnięcia sukcesu, nikt nie musi godzić się na łatwe kompromisy. Czy jednak życie każdego człowieka można nazwać tragicznym? To już pytanie filozoficzne.

Wypracowania

Codzienność w zwierciadle pisarzy międzywojennych. Omów na wybranych przykładach.

To temat dość przekrojowy, nadaje się więc świetnie na klasówkę z dwudziestolecia. Nie masz w temacie ograniczenia do literatury wyłącznie polskiej, a więc możesz wykorzystać np. Mistrza i Małgorzatę. W dziele Bułhakowa znajdziesz obraz codziennego życia w Moskwie lat trzydziestych XX wieku. Ale, oczywiście, możesz, a nawet powinieneś, zająć się codziennością w Granicy – omów życie codzienne lokatorów poszczególnych pięter kamienicy pani Kolichowskiej oraz mieszkańców Boleborzy (dziwaczne obyczaje Waleriana Ziembiewicza). Oprócz tego obrazy codzienności odnajdziesz w prozie Żeromskiego, Dąbrowskiej, a nawet u Brunona Schulza i w twórczości poetów międzywojnia.

Przygotuj konspekt referatu na temat problematyki społecznej w Granicy Zofii Nałkowskiej.

Granica podejmuje problematykę społeczną. Pokazuje przekrój społeczeństwa polskiego po odzyskaniu niepodległości. Na panoramę społeczną składają się:

zubożałe ziemiaństwo w Boleborzy (Żańcia i Walerian Ziembiewiczowie)
bogaci ziemianie (Tczewscy)
mieszczaństwo (środowisko urzędniczo-inteligenckie – Zenon, Elżbieta, Kolichowska)
biedota – służba, mieszkańcy suteren, robotnicy, bezdomni, chłopi z Boleborzy

Wszystkie warstwy społeczne zostały świetnie scharakteryzowane poprzez swoich powieściowych przedstawicieli. Nałkowska pokazała, że tak naprawdę ludzie izolują się w swoim środowisku od innych poglądami, obyczajami, dochodami. Rzeczywistość okazuje się okrutna, bo społeczeństwo jest tak zorganizowane, że mocniejsi stają się źródłem krzywd słabszych – taka jest społeczna wymowa utworu.

Napisz notatkę na temat najważniejszych cech utworu Nałkowskiej: odnieś się do kompozycji, narracji i języka powieści.

To zadanie teoretycznoliterackie. Warto się do niego przyłożyć, bo nieraz będziesz miał za zadanie porównywać różne formy powieściowe.

Cechy kompozycji

Inwersja czasowa – ukształtowanie fabuły nierespektujące chronologii składających się na nią zdarzeń.
Kompozycja klamrowa – rozpoczęcie i zakończenie utworu tym samym wydarzeniem (samobójstwem Ziembiewicza).
Retrospekcja – przedstawianie wydarzeń wcześniejszych w stosunku do czasu akcji powieści, często w układzie niechronologicznym.
Wielopłaszczyznowa fabuła: obecność planu psychologicznego, społecznego, filozoficznego i politycznego.

Cechy narracji

Ograniczenie wszechwiedzy narratora.
Konfrontowanie wielu punktów widzenia, ocen wielu bohaterów.
Subiektywizacja narracji.
Narratorski komentarz.
Przewaga mowy zależnej (w komentowaniu zdarzeń).

Cechy języka

Wielość stylów językowych w zależności od bohatera.
Intelektualizacja języka.
Obecność słownictwa specjalistycznego, wielość definicji i sentencji oraz filozoficznych komentarzy.
Plastyczność opisu i dbałość o szczegóły.

Przygotuj się w domu do sądu nad Zenonem Ziembiewiczem. Zgromadź argumenty zarówno do obrony, jak i oskarżenia postępowania bohatera.

Musisz w domu przygotować się do lekcji, na której najprawdopodobniej będziecie dyskutować na temat postawy moralnej Ziembiewicza. Na lekcji może odbyć się również rozprawa sądowa z prokuratorem, sędzią i obrońcą, w której uczniowie będą świadkami zeznającymi na korzyść bądź na niekorzyść oskarżonego. Na końcu lekcji zostanie wydany wyrok.

Po co taka praca?
Umiejętność dyskusji i przygotowania się do dyskusji jest bardzo ważna. Przyda się z pewnością na studiach, ale nie tylko. Ważny jest sposób formułowania argumentów, ale też umiejętność ich uzasadniania i odpierania zarzutów.

Argumenty w obronie Zenona

Samodzielność bohatera: sam utrzymywał się na studiach, zarabiał na swoje utrzymanie.
Opiekował się Justyną razem z żoną Elżbietą.
Nie obiecywał niczego poważnego dziewczynom, z którymi się wiązał (Adeli i Justynie).
Jego kariera zawodowa potoczyła się tak, a nie inaczej, bo Zenon uwikłał się w sieć zależności z Czechlińskim, z której nie mógł się wyplątać (a od tego zależało skończenie studiów w Paryżu).
Jego życiowym credo było hasło: żyć uczciwie.
Wyremontował starą cegielnię, stworzył noclegownię dla bezdomnych, ale nie otrzymał obiecanej pożyczki i nie mógł spełnić dalszych planów wobec robotników.

Argumenty oskarżające bohatera

Pragnął być inny niż ojciec, ale szybko się do niego upodobnił.
Zgadzał się na oszustwa w Niwie i podpisywanie swoim nazwiskiem artykułów niezgodnych z jego poglądami.
Drukował to, o co go poproszono.
Szedł w życiu na coraz większe ustępstwa.
Jako prezydent nie walczył w interesie robotników.
Zgadzał się na postępowanie Czechlińskiego.
Był nieodpowiedzialnym egoistą, rozkochiwał w sobie kobiety i porzucał je.
Nie poczuwał się do odpowiedzialności w sprawie ciąży Justyny, sugerował jej usunięcie dziecka.
Nie był do końca w porządku wobec Elżbiety.

Czy uda obronić się Zenona?
Z pewnością nie jest to łatwe zadanie, bo sporo jest w nim negatywnych cech i zachowań, które można potępić. Ale sporo zależy od argumentów, które sam znajdziesz. W zabawie w oskarżyciela i obrońcę pamiętaj, że najważniejsza jest interpretacja faktów. Ziembiewicz to bohater wcale nie jednoznaczny.

Przygotuj konspekt referatu na temat problematyki społecznej w Granicy Zofii Nałkowskiej.

Granica podejmuje problematykę społeczną. Pokazuje przekrój społeczeństwa polskiego po odzyskaniu niepodległości. Na panoramę społeczną składają się:

zubożałe ziemiaństwo w Boleborzy (Żańcia i Walerian Ziembiewiczowie)
bogaci ziemianie (Tczewscy)
mieszczaństwo (środowisko urzędniczo-inteligenckie – Zenon, Elżbieta, Kolichowska)
biedota – służba, mieszkańcy suteren, robotnicy, bezdomni, chłopi z Boleborzy

Napisz notatkę na temat najważniejszych cech utworu Nałkowskiej: odnieś się do kompozycji, narracji i języka powieści.

To zadanie teoretycznoliterackie. Warto się do niego przyłożyć, bo nieraz będziesz miał za zadanie porównywać różne formy powieściowe.

Cechy kompozycji

Inwersja czasowa – ukształtowanie fabuły nierespektujące chronologii składających się na nią zdarzeń
Kompozycja klamrowa – rozpoczęcie i zakończenie utworu tym samym wydarzeniem (samobójstwem Ziembiewicza)
Retrospekcja – przedstawianie wydarzeń wcześniejszych w stosunku do czasu akcji powieści, często w układzie niechronologicznym
Wielopłaszczyznowa fabuła: obecność planu psychologicznego, społecznego, filozoficznego i politycznego

Cechy narracji

Ograniczenie wszechwiedzy narratora
Konfrontowanie wielu punktów widzenia, ocen wielu bohaterów
Subiektywizacja narracji
Narratorski komentarz
Przewaga mowy zależnej (w komentowaniu zdarzeń)

Cechy języka

Wielość stylów językowych w zależności od bohatera
Intelektualizacja języka
Obecność słownictwa specjalistycznego, wielość definicji i sentencji oraz filozoficznych komentarzy
Plastyczność opisu i dbałość o szczegóły

Przygotuj się w domu do sądu nad Zenonem Ziembiewiczem. Zgromadź argumenty zarówno do obrony, jak i oskarżenia postępowania bohatera.

Argumenty w obronie Zenona

Samodzielność bohatera: sam utrzymywał się na studiach, zarabiał na swoje utrzymanie.
Opiekował się Justyną razem z żoną Elżbietą.
Nie obiecywał niczego poważnego dziewczynom, z którymi się wiązał (Adeli i Justynie).
Jego kariera zawodowa potoczyła się tak, a nie inaczej, bo Zenon uwikłał się w sieć zależności z Czechlińskim, z której nie mógł się wyplątać (a od tego zależało skończenie studiów w Paryżu).
Jego życiowym credo było hasło: żyć uczciwie.
Wyremontował starą cegielnię, stworzył noclegownię dla bezdomnych, ale nie otrzymał obiecanej pożyczki i nie mógł spełnić dalszych planów wobec robotników.

Argumenty oskarżające bohatera

Pragnął być inny niż ojciec, ale szybko się do niego upodobnił.
Zgadzał się na oszustwa w Niwie i podpisywanie swoim nazwiskiem artykułów niezgodnych z jego poglądami.
Drukował to, o co go poproszono.
Szedł w życiu na coraz większe ustępstwa.
Jako prezydent nie walczył w interesie robotników.
Zgadzał się na postępowanie Czechlińskiego.
Był nieodpowiedzialnym egoistą, rozkochiwał w sobie kobiety i porzucał je.
Nie poczuwał się do odpowiedzialności w sprawie ciąży Justyny, sugerował jej usunięcie dziecka.
Nie był do końca w porządku wobec Elżbiety.

Granicę możesz wykorzystać pisząc prace na tematach:

Dziedzictwo – zapisana w genach powtarzalność zachowań, postaw, słabości – wskaż na przykładach literackich.
Przy takim temacie trzeba odwołać się do naturalizmu – nurtu w literaturze XIX wieku reprezentowanego przez Emila Zolę i Guy de Maupassanta we Francji. Naturaliści jako jedno ze swoich założeń głosili właśnie teorię dziedziczności – nie tylko cech fizycznych, ale psychicznych, szaleństwa, skłonności, zachowań. Z ich teorii wynika, że człowiek rodzi się skazany na pewien schemat, zapisany w genach i bardzo trudno mu się od niego uwolnić. Przykładem znakomitym jest Zenon Ziembiewicz – krytykujący postępki ojca, jego erotyczne skłonności do romansów, niewierność wobec żony styl życia – a za chwilę dokładnie ten schemat powiela. W polskiej literaturze można zestawić go ze Zbyszkiem Dulskim – Zapolska świadomie rozważała naturalistyczną teorię dziedziczności. W samej Granicy nie tylko on powiela schemat rodziców – dotyczy to także Justyny i Elżbiety. W powieściach Zoli – nade wszystko w cyklu Rugon-Macquartowie. Historia naturalna i społeczna rodziny za Drugiego Cesarstwa – przykładów podobnego dziedziczenia można wymienić wiele, choćby – Nana, Germinal.

Schematy romansów w literaturze – ich wykorzystanie i modyfikacja. Także zdrada małżeńska, niewierność, jej przyczyny.
Romans to ostoja literatury od początków jej istnienia – a trójkąt mąż, żona i ta trzecia to najpopularniejszy ze schematów. W prezentacji tego typu z powodzeniem można przywołać harlequiny – serie poczytnych romansów bardzo dobrze ukazują powyższy schemat i mogą być punktem wyjścia do pokazania modyfikacji schematu w literaturze z wyższej półki. Takim przykładem jest Granica – Nałkowska traktuje schemat jako materiał badawczy, który pozwala wysnuwać wnioski dotyczące ludzkiej psychiki. Zestawić można z Chłopami Reymonta i Anną Kareniną Lwa Tołstoja i Lalką Bolesława Prusa (zdrada Izabeli wobec Wokulskiego).

Karierowicze w literaturze
Jest ich kilku – Zenon Ziembiewicz nie jest przypadkiem odosobnionym. Czytelnicy Dickensa łatwo zestawią go z podłym Uriahem Heepem z powieści pt. Dawid Copperfield, czytelnicy Stendhala – z Julianem Sorelem, a czytelnicy Balzaka – z Rastignakiem z Ojca Goriota. Już ten zestaw wystarczyłby do literatury podmiotu – ale dla uatrakcyjnienia wywodu można przytoczyć przykład kariery Stanisława Wokulskiego z Lalki.

Bohaterka porzucona, uwiedziona – literackie przykłady
Już wiejska dziewczyna z Rybki – ballada Mickiewicza może śmiało zostać przywołana jako literacki przykład. W Granicy – oczywiście – chodzi o Justynę Bogutównę. Znów można zestawić tę lekturę z Moralnością pani Dulskiej – Zbyszek jest sprawcą ciąży służącej, chce się nawet z nią ożenić, ale nie jest w stanie przełamać schematu dulszczyzny. Inny, bardzo dobry przykład, choć bohaterka jest szlachcianką – porzuconą przez arystokratę – to Wierna rzeka Żeromskiego tragedia, Salomei też wynika z podziałów społecznych, dziewczyna też pozostaje sama z nieślubnym dzieckiem.

Aborcja, dzieciobójstwo jako temat literatury
Temat niejako naturalnie wynika z poprzedniego – o zdradzie i uwiedzeniu – dlatego przykłady mogą być podobne. Usunięcie ciąży lub zabicie nowonarodzonego dziecka pojawia się jako wynik uwiedzenia i porzucenia. Listę lektur możesz wzbogacić o Dziewczęta z Nowolipek Poli Gojawiczyńskiej, o Fausta Goethego (Małgorzata przecież topi swoje dziecko). Warto wspomnieć również o Ewie Pobratymskiej (bohaterce Dziejów grzechu Stefana Żeromskiego), która utopiła swoje. W pracy dobrze byłoby ukazać psychiczne konsekwencje takiej zbrodni – często obłęd, próby samobójcze – jak w przypadku Justyny Bogutówny.

Starość – portrety ludzi starych w literaturze i sztuce
Odwołać się można z powodzeniem do pani Kolichowskiej i jej przyjaciółek. Wprawdzie właścicielka kamienicy miała tylko pięćdziesiąt lat, ale czuła się staro i uważała, że ma już całe życie za sobą. Nałkowska umiejętnie i przekonująco ukazuje spustoszenie, jakie czyni czas w ludzkim ciele, zwłaszcza w przypadku kobiet i ich urody. Podobne ujęcie znaleźć można w nowelach Maupassanta – tam przyjmuje postać analizy naturalistycznej. Starość odrzuconą prezentuje los ojca Goriota z powieści Balzaca, z kolei niepogodzenie się ze starością aż po cyrograf z diabłem – Faust Goethego.

Dwór polski – różne portrety w polskiej literaturze
Boleborza wystąpi tu w doborowym towarzystwie – przywołaj Soplicowo z Pana Tadeusza Mickiewicza, Korczyn z Nad Niemnem Orzeszkowej, Serbinów z Nocy i dni Dąbrowskiej. Przy tym temacie zawsze pojawi się zagadnienie symbolicznej wartości dworu – polskiego domu, kwintesencji szlacheckiej kultury, patriotyzmu, który wyobraża polski dwór. Dla urozmaicenia możesz dodać dwa literackie ujęcia parodystyczne – mianowicie – upiorny dworek z utworu Witkiewicza W małym dworku i dwór Hurleckich z Ferdydurke Gombrowicza. Pamiętaj, że Walerian Ziembiewicz nie jest właścicielem, lecz zarządcą dworu w Boleborzy.

Kamienica jako przestrzeń życiowa człowieka. Omów na wybranych przykładach literackich.
Kamienica pani Kolichowskiej z Granicy powinna stać się jednym z ważniejszych punktów w pracy na taki temat. Opis jej pokazuje przekrój ówczesnego społeczeństwa i hierarchię społeczną w całej okazałości. Warto przywołać celne cytaty, na przykład: „Co dla jednych jest podłogą, dla innych staje się sufitem”. A inne kamienice, które można wykorzystać, pochodzą między innymi z Lalki Prusa, Ludzi bezdomnych Stefana Żeromskiego i Moralności Pani Dulskiej.
Warto zauważyć, że taka kamienica staje się swoistym mikrokosmosem – prezentuje małą społeczność, w której odzwierciedlają się prawa rządzące ogółem ludzkości.

Zobacz:

Granica – Zofia Nałkowska