Interpretując wiersz Juliana Tuwima Do krytyków oraz powołując się na swoją wiedzę na temat poezji dwudziestolecia międzywojennego, określ, na czym polega zerwanie z tradycyjnym pojmowaniem roli poezji i poety w twórczości skamandrytów.

Interpretując wiersz Juliana Tuwima Do krytyków oraz powołując się na swoją wiedzę na temat poezji dwudziestolecia międzywojennego, określ, na czym polega zerwanie z tradycyjnym pojmowaniem roli poezji i poety w twórczości skamandrytów.

Julian Tuwim

Do krytyków

A w maju
Zwykłem jeździć, szanowni panowie,
Na przedniej platformie tramwaju!
Miasto na wskroś mnie przeszywa!
Co się tam dzieje w mej głowie:
Pędy, zapędy, ognie, ogniwa,
Wesoło w czubie i w piętach,
A najweselej na skrętach!
Na skrętach – koliście
Zagarniam zachwytem ramienia,
A drzewa w porywie natchnienia
Szaleją wiosenną wonią,
Z radości pęka pąkowie,
Ulice na alarm dzwonią,
Maju, maju!
Tak to jadę na przedniej platformie tramwaju,
Wielce szanowni panowie!…

Komentarz

Julian Tuwim, podobnie jak inni młodzi poeci dwudziestolecia międzywojennego, należał do pierwszego pokolenia twórców debiutujących we wskrzeszonej, niepodległej Polsce. W ukazujących się po 1918 roku wierszach skamandrytów czy futurystów przeważał radosny ton głoszący zerwanie raz na zawsze z powagą i patriotycznymi ideami, jakie przyświecały twórcom piszącym w zniewolonym kraju. Pełni entuzjazmu z powodu niedawno odzyskanej państwowości i zafascynowani niesamowitym tempem przemian otaczającego ich świata młodzi poeci czuli, że muszą porzucić stare formy wyrazu i stworzyć kulturę i sztukę na miarę nowych czasów.

Pochodzący z wydanego w 1920 roku tomiku Sokrates tańczący wiersz Do krytyków Tuwima jest nie tylko znakomitym przykładem stylu nazywanego poetyką skamandrytów, ale także bardzo dobrze oddaje nastroje panujące wówczas wśród debiutujących twórców. Tuwim był i pozostaje do dziś jednym z najpopularniejszych i najbardziej lubianych polskich poetów i jego twórczość może pojawić się w tematach maturalnych. Geniusz Tuwima objawia się między innymi w przenikliwym, pieszczotliwie-ironicznym spojrzeniu na rzeczywistość i w prostocie jego wierszy. Przeżywa on to co inni i pisząc o tym, posługuje się on tym samym co wszyscy językiem. To sprawia, że jego utwory łatwo się czyta i przyjemnie interpretuje (co, jak wiadomo, jest niezwykłą zaletą, jeśli chodzi o temat maturalny).

Przy okazji tego tematu warto wspomnieć

• O sytuacji w Europie i w Polsce w 1918 roku.
• O wpływie I wojny światowej na kształtowanie się myślenia o kulturze i sztuce w dwudziestoleciu międzywojennym.
• O manifestach artystycznych i wystąpieniach programowych twórców w innych epokach literackich.

Wyjaśnienie zadania

W tej pracy powinieneś przede wszystkim zastanowić się, na czym polegała owa tradycja poetycka, przeciwko której występowali skamandryci. Jaką rolę odrywała poezja oraz artysta w zniewolonej Polsce i jak się ona zmieniła po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku? Zauważ, jak wielkie znaczenie dla kształtowania się nowego myślenia o sztuce miała I wojna światowa i towarzyszący jej niezwykły skok cywilizacyjny, który przyniósł liczne odkrycia i wynalazki, takie jak: samolot, telegraf, kino czy radio.
Zwróć uwagę, w jaki sposób powszechna wówczas w Europie fascynacja nowoczesnością objawia się w wierszach Tuwima.

Przy okazji tego tematu warto wspomnieć

• O sytuacji w Europie i w Polsce w 1918 roku.
• O wpływie I wojny światowej na kształtowanie się myślenia o kulturze i sztuce w dwudziestoleciu międzywojennym.
• O manifestach artystycznych i wystąpieniach programowych twórców w innych epokach literackich.

 

Warianty wstępu

Wariant 1

Zacznij od zaznaczenia, że rok 1918 był datą zakończenia trwającej od 1914 roku I wojny światowej. Wydarzenia tej wojny przyniosły znaczne zmiany na mapie Europy i wywarły ogromny wpływ na jej gospodarkę, a także na rozwój życia intelektualnego i sztuki. Wojna, jak każdy kataklizm, brutalnie burzy stary porządek świata, ale jednocześnie zmusza do odbudowania go od nowa. Uczucie grozy i przerażenia ogromnymi zniszczeniami mieszało się w tamtym czasie z radością tworzenia nowego, powojennego świata, nowej kultury i sztuki. Zauważ, że w Polsce roku 1918 nastroje te były dodatkowo zwielokrotnione entuzjazmem z powodu odzyskania niepodległości. Lata powojenne to w Polsce prawdziwa epoka młodości, nowych wizji, wyzwań i marzeń o przyszłości odrodzonego kraju.

Wariant 2

Zauważ, że dla Polski rok 1918 był nie tylko datą zakończenia krwawej wojny, ale przede wszystkim przyniósł ze sobą upragnioną od wielu lat niepodległość. W odrodzonym państwie wszystko należało stworzyć od nowa, także sztukę i kulturę. Poeci debiutujący w latach powojennych, tacy jak Tuwim, Lechoń, Iwaszkiewicz, Pawlikowska-Jasnorzewska, Jasieński czy Wat należeli do pierwszego pokolenia twórców niepodległej Polski. Młodzi artyści wolni od przestarzałych koncepcji estetycznych i dylematów ideowych odrzucali tradycję w imię zwrotu ku przyszłości. Wierząc w potrzebę poezji dla wskrzeszonego kraju i w społeczną misję artysty, stawali się oni współtwórcami nowego stylu kultury, w obrębie którego sztuka zbliżała się do codzienności.

Wariant 3

Zaznacz, że w niniejszej pracy pragniesz skupić się na dokładnej interpretacji tekstu źródłowego. Zauważ, że w epoce dwudziestolecia międzywojennego, w której debiutował Julian Tuwim, w kulturze i sztuce nastąpiło zerwanie z modernistyczną melancholią i pesymizmem na rzecz fascynacji współczesnością i przyszłością. Możesz też zaznaczyć, że ową fascynację nowoczesnością, chwilą teraźniejszą widać doskonale w wierszu Do krytyków.

 

Warianty rozwinięcia

Wariant 1

Artyści należący do literackiej grupy Skamander, a wśród nich także i Tuwim, mówią o sobie, że są programowo bezprogramowi i chcą tworzyć poezję dnia codziennego, wolną od powinności ideowych i ciężaru tradycji. Zauważ, że jedną z najważniejszych zmian w podejściu do poezji i sztuki w ogóle było odarcie jej z patosu i powagi. Przekonanie, że poezja nie musi koniecznie opisywać rzeczy wzniosłych, a powaga może iść w parze z żartem, ironią i kpiną, widać wyraźnie w omawianym wierszu Tuwima. Wyśmiewając się jawnie z autorytetu krytyków literackich, opisuje on beztrosko wiosenną przejażdżkę tramwajem.

Zabawa i miasto wraz z jego rozrywkami, kinami, parkami i kawiarniami stają się głównym tematem wierszy młodych poetów. Nie muszą już oni pisać poważnych i smutnych utworów ku pokrzepieniu serc zniewolonych Polaków, są weseli i chcą zarażać swą radością życia innych. A co ich zachwyca? Przede wszystkim ruch, dynamizm, zmiana, pęd miasta i piękno przyrody.

Zagarniam zachwytem ramienia,
A drzewa w porywie natchnienia
Szaleją wiosenną wonią,
Z radości pęka pąkowie,
Ulice na alarm dzwonią,
Maju, maju!

– w tym fragmencie wiersza Do krytyków widać wyraźnie, że radosny nastrój poety przekłada się na jego postrzeganie świata. Drzewa, ulice – wszystko ogarnia majowa euforia.
Wiersze Tuwima przepełnia pochwała witalizmu, czyli bujności życia, wraz z całym jego biologizmem.

Wariant 2

Zacznij od zastanowienia się, czym była owa tradycja poetycka, przeciwko której buntowali się w swych utworach poeci dwudziestolecia międzywojennego. W wyniku rozbiorów Polska na niemal dwieście lat znikła z mapy Europy. Poezję i literaturę powstającą w zajętym przez trzy mocarstwa kraju zajmowały przede wszystkim tematy dotyczące sytuacji Polski. Twórcy czuli się w obowiązku nauczać, krzepić i dodawać otuchy zniewolonemu narodowi. Kultywowanie narodowych mitów i ciągłe zagrzewanie do walki o odzyskanie utraconej niepodległości było najważniejszym zadaniem artystów. Przez długie lata uwznioślona poezja i jej twórca – wieszcz służyli sprawie, czyli Polsce.

Możesz zaznaczyć, że w ostatnim dziesięcioleciu XIX wieku popularne stało się hasło „sztuki dla sztuki”, kultywowania piękna bezużytecznego dla samej jego urody. Poezja straciła swą rolę wychowawczą, lecz dalej pozostała na piedestale. Wszechobecny pesymizm, melancholia i poczucie bezradności towarzyszące artystom przełomu wieku kazało im wiedzieć w sztuce i jej pięknie jedyny ratunek przed narastającym lękiem i smutkiem.

W 1918 roku wraz z odzyskaniem upragnionej niepodległości sytuacja kultury i sztuki uległa diametralnej zmianie. Warto, abyś w tym miejscu przywołał kilka słynnych cytatów z utworów młodych poetów debiutujących po 1918 roku. Antoni Słonimski w swym poemacie z 1919 roku zatytułowanym Czarna wiosna pisał:

Ojczyzna moja wolna, wolna…
Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada.
Ojczyzna w więzach już nie biada,
Dźwiga się, wznosi, wstaje wolna.

Jan Lechoń zaś wołał w wierszu Herostrates z 1920 roku:

A wiosną niechaj wiosnę, nie Polskę, zobaczę.

Symboliczny gest „zrzucania z ramion płaszcza Konrada”, o jakim pisze Słonimski, oraz widoczne u Lechonia domaganie się przywrócenia poezji prawa do pisania o codziennych, zwykłych sprawach i wzruszeniach są charakterystyczne dla całego pokolenia twórców debiutujących we wskrzeszonym kraju. W swych programach i manifestach artystycznych żądali oni strącenia poezji i poety z piedestału i włączenia jej w rytm ówczesnego życia. Bo to właśnie życie, z całą swoją żywotnością, brutalnością i żywiołowością, najbardziej interesowało młodych twórców dwudziestolecia. Zachwycali się oni nowoczesnością i jej wynalazkami, takimi jak samoloty, kino czy elektryczność. W swych wierszach opisywali zwykłych ludzi i zwykłe wzruszenia, parki, zatłoczone ulice i kawiarnie, demonstrując przy tym nieustannie radośnie swą aprobatę dla życia i odzyskanej ojczyzny. Zauważ, że takie podejście do poezji i poety widać wyraźnie w wierszu Tuwima. Opisuje on błahe wydarzenie – włóczęgę po mieście i jazdę tramwajem. W wyborze tematu, w pełnym werwy, wesołości i humoru opisie oraz w zrytmizowanym, prostym i pełnym kolokwializmów języku objawia się właśnie radosny entuzjazm poety dla miasta, człowieka i tworzenia.

Wiersz Do krytyków,

jak sam tytuł wskazuje jest skierowany do krytyków literackich zajmujących się ocenianiem i recenzowaniem debiutujących poetów, do których należy też Tuwim. Przekorny, a zarazem niefrasobliwy i zaczepny ton tego utworu sugeruje, że Tuwim ani trochę nie przejmował się krytyką swoich dzieł, a wręcz przeciwnie – kpił sobie ze wszelkich zarzutów. Bo właśnie kpiną i żartem było w wierszu adresowanym do krytyków opisywanie beztroskiej przejażdżki tramwajowej, cieszenie się pędem pojazdu i pięknem majowego dnia. Od poety oczekiwano jakiejś refleksji i dystansu do rzeczywistości, nie zaś zwyczajnego cieszenia się codziennością.

Możesz jednak zadać pytanie – czy Tuwimowi udało się do końca zerwać z tradycją? Zauważ, wiersz Do krytyków przypomina młodzieńcze manifesty artystyczne, w których twórcy ogłaszają swój nowatorski program. Przywołaj fragment słynnej Ody do młodości Adama Mickiewicza:

(…) Razem, młodzi przyjaciele!…
W szczęściu wszystkiego są wszystkich cele;
Jednością silni, rozumni szałem,
Razem młodzi przyjaciele!…
(…)
Dzieckiem w kolebce kto łeb urwał Hydrze,
Ten młody zdusi Centaury,
Piekłu ofiarę wydrze,
Do nieba pójdzie po laury.
Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga;
Łam, czego rozum nie złamie:
Młodości! orla twych lotów potęga,
Jak piorun twoje ramię.

Podobnie jak młodzieńcze wiersze Tuwima ten wczesny utwór Mickiewicza jest prawdziwym hymnem na cześć młodości. Młodość jest szczera, odważna, brzydzi się kompromisami, a poprzez swoją siłę może odnowić i zbawić stary świat.

Zauważ, że takie radosne i pełne młodzieńczej buty wiersze powstawały wielokrotnie w literaturze i poezji. W latach 70. XIX wieku Śwętochowski, nazywany później papieżem polskiego pozytywizmu, ogłosił w Przeglądzie Tygodniowym tekst pod tytułem My i wy. Rozliczał się on w nim z romantyzmem i ogłaszał nowy, pozytywistyczny program dla kultury i sztuki. Wraz z modą i epoką zmieniały się jednak poglądy na twórczość i w modernizmie przeciw pozytywistycznemu pragmatyzmowi buntował się Stanisław Przybyszewski, głosząc w swym słynnym manifeście artystycznym Confiteor hasło „sztuki dla sztuki”. Po 1918 roku zaś przeciw ukochanej przez Przybyszewskiego młodopolskiej melancholii i smutkowi występowali skamandryci i futuryści.

Wariant 3

Zacznij od rozwinięcia poruszonego we wstępie wątku fascynacji nowoczesnością widoczną u poetów pokolenia debiutującego po 1918 roku. Lata trwania I wojny światowej zbiegły się z wielkim postępem technicznym na świecie. Dokonano licznych znaczących odkryć, na niebie pojawiły się samoloty, ludzie podziwiali ruchome obrazy w kinie, wysyłali telegrafy i słuchali radia w oświetlanych elektryczną żarówką mieszkaniach. Samoloty, nazywane wówczas areoplanami, sprawiły, że transformacji uległa cała poetycka przestrzeń. Wraz ze spełnieniem się odwiecznego marzenia o lataniu dla bujnej wyobraźni poetyckiej otworzyły się nowe nieznane obszary. Dzięki samolotom i telegrafowi udało się człowiekowi ujarzmić przestrzeń i czas, a świat przestał wydawać się tak rozległy i nieznany. Zachwyt nad potęgą i siłą człowieka współczesnego widać wyraźnie w utworach Tuwima.

Dla tego poety tak samo dobrym tematem wiersza jest bieda i cierpienie, jak i przejażdżka tramwajem czy opisywanie wiosennej włóczęgi po gwarnych miejskich ulicach. Niefrasobliwość w wyborze tematów i kolokwializm języka wzbudzały największe protesty starych krytyków przyzwyczajonych do traktowania poezji i poety z powagą i namaszczeniem. Tutaj powinieneś zaznaczyć, że skamandryci uwielbiali szokować i wykorzystywali po mistrzowsku strategię skandalu. Udowodnij to na przykładzie tekstu źródłowego. Opisywanie beztroskiej i całkiem niepoważnej przejażdżki tramwajowej w wierszu zatytułowanym Do krytyków jest jawną prowokacją, podobnie jak przedstawianie szaleństwa i żarty są jednak tylko na pozór niepoważne, ponieważ właśnie w owej zabawie krył się program „programowo bezprogramowych” skamandrytów.

Warianty zakończenia

Wariant 1

Możesz zakończyć pracę stwierdzeniem, że skamandryci mimo że nazywali się „programowo bezprogramowymi”, to jednak mieli swój wyraźny program artystyczny. Lecz zamiast go pisać, wcielali go w życie.

Wariant 2

W zakończeniu możesz zaznaczyć, że w wierszach Do krytyków i Ranyjulek Tuwim mimowolnie wpisuje się w bardzo długą tradycję artystycznych manifestów. Aby twórczość artystyczna mogła się rozwijać, muszą powstawać wciąż nowe manifesty obalające stare porządki estetyczne.

Wariant 3

Na koniec podsumuj, na czym polegało zerwanie z tradycją w wierszach Tuwima. Nowe spojrzenie na poezję reprezentowane przez skamandrytów polegało na:

• odrzuceniu przeszłości i demaskowaniu narodowych mitów,
• zbliżeniu poezji do codzienności,
• spostrzeżeniu, że powaga może iść w parze z żartem, kpiną i zabawą,
• postulowaniu, że o poważnych sprawach można i należy pisać prostym językiem,
• podkreślaniu, że poeta jest zwykłym człowiekiem i nie należy traktować jego dzieła wzniośle i poważnie,
• przekonaniu, że należy zachwycać się życiem w całej jego bujności i brutalności.

 

Za to na pewno dostałbyś punkty

• osadzenie twórczości Juliana Tuwima w konkretnej epoce historyczno-literackiej
• określenie, na czym polegała owa tradycja, której przeciwstawiali się w swych w utworach poeci debiutujący po 1918 roku
• wymienienie głównych cech „skamandyckiego buntu” przeciwko tradycji i odnalezienie ich w tekstach źródłowych
• interesującą interpretację i analizę utworów Tuwima
• poprawny język i ciekawe sformułowania
• charakterystykę osoby mówiącej w wierszu
• określenie sytuacji lirycznej
• porównanie skamandryckiej wizji poezji i poety np. z wizją modernistyczną czy romantyczną

Konteksty

• Inne wiersze skamandrytów, np. Ranyjulek Juliana Tuwima, Zielono nam w głowie, Tyle jest we mnie bajecznej pogody Kazimierza Wierzyńskiego.
• Dzieła, w których ukazana jest zupełnie inna koncepcja poezji, np. Konrad Wallenrod i III część Dziadów Adama Mickiewicza, manifest Confiteor Stanisława Przybyszewskiego.

Julian Tuwim
Był jednym z założycieli grupy poetyckiej Skamander i jednym z najpopularniejszych poetów dwudziestolecia. Oprócz wierszy pisał także utwory satyryczne i kabaretowe. Błyskotliwie i dowcipnie komentował wszelkie absurdy otaczającej go rzeczywistości, był nawet autorem Polskiego słownika pijackiego.
Opublikował m.in. tomy wierszy: Czyhanie na Boga (1918), Sokrates tańczący (1920), Siódma jesień (1922), Rzecz czarnoleska (1929), Biblia cygańska (1933). Był też autorem katastroficzno-groteskowego poematu politycznego Bal w Operze (1936), a także świetnych bajek dla dzieci.

Zapamiętaj!
Poprzez zachowania i teksty sprzeczne z tym, co do tej pory uchodziło za normę poetycką Tuwim tworzy nowy styl kultury i sztuki, którego najważniejszym celem było zerwanie z tradycyjnym podniosłym stosunkiem do poezji i przywrócenie jej codzienności i zwykłych uczuć. Założenia te realizuje poeta poprzez dobór prostych tematów, poprzez przedstawianie swego zwyczajnego bohatera na tle normalnego, współczesnego miejskiego pejzażu i opisywaniu jego prostych wzruszeń i dylematów. Warto jeszcze, abyś w tym miejscu zwrócił uwagę na język, jakim napisane są wiersze Tuwima. Budowa tych utworów jest tradycyjna, stroficzna (Ranyjulek), charakteryzuje je melodyjność, wyraźny rytm i liczne kolokwializmy i wulgaryzmy („wesoło w czubie”, „pohukiwać na psiakrew i psiamać”, „podnieść łeb”).

Skamander
Grupa poetycka działająca w latach 1918 – 1939, formująca się wokół studenckiego pisma „Pro arte et studio” i kawiarni poetów „Pod Picadorem”. Od 1920 roku skupiona wokół pisma Skamander. Należeli do niej Julian Tuwim, Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Jarosław Iwaszkiewicz i Kazimierz Wierzyński. Do sympatyków Skamandra zalicza się m.in: Kazimierę Iłłakowiczównę i Marię Pawlikowską-Jasnorzewską. Poeci nie sformułowali żadnego programu artystycznego i mówili o sobie, że są „programowo bezprogramowi”. Chcieli tworzyć spontaniczną poezję dnia codziennego wolną od jakichkolwiek powinności ideowych.