Analizując i interpretując fragment wiersza Bolesława Leśmiana W malinowym chruśniaku, przedstaw relację między człowiekiem a światem natury oraz sposób kreacji poetyckiej rzeczywistości.
Bolesław Leśmian, W malinowym chruśniaku (fragment)
***
W malinowym chruśniaku, przed ciekawych wzrokiem
Zapodziani po głowy, przez długie godziny
Zrywaliśmy przybyłe tej nocy maliny.
Palce miałaś na oślep skrwawione ich sokiem.
Bąk złośnik huczał basem, jakby straszył kwiaty,
Rdzawe guzy na słońcu wygrzewał liść chory,
Złachmaniałych pajęczyn skrzyły się wisiory,
I szedł tyłem na grzbiecie jakiś żuk kosmaty.
Duszno było od malin, któreś, szepcząc rwała,
A szept nasz tylko wówczas zacichał w ich woni,
Gdym wargami wygarniał z podanej mi dłoni
Owoce, przepojone wonią twego ciała.
I stały się maliny narzędziem pieszczoty
Tej pierwszej, tej zdziwionej, która w całym niebie
Nie zna innych upojeń, oprócz samej siebie,
I chce się wciąż powtarzać dla własnej dziwoty.
I nie wiem, jak się stało, w którym okamgnieniu,
Żeś dotknęła mi wargą spoconego czoła,
Porwałem twoje dłonie – oddałaś w skupieniu,
A chruśniak malinowy trwał wciąż dookoła.
tom Łąka, 1920
Komentarz do pracy:
Jeśli idzie o warstwę znaczeniową, poezja autora Łąki nie należy do najłatwiejszych, mimo iż pod względem formy nie jest specjalnie skomplikowana. Potwierdza to choćby zapis graficzny wiersza. Analiza ukształtowania poetyckiej wypowiedzi nie sprawi więc większej trudności i to już pierwsze ułatwienie. Drugim jest fakt, że utwór nie powinien być licealiście absolutnie nieznany, zazwyczaj omawia się go na lekcjach polskiego obok innych utworów, takich jak Dziewczyna, Dusiołek, Pan Błyszczyński. Jeśli znasz i pamiętasz te teksty, to tym samym wiesz coś na temat specyfiki poezji Leśmiana, jej oryginalności i niepowtarzalności na tle twórczości epoki dwudziestolecia. Przypomnij sobie upodobanie poety do tworzenia wszelkiego rodzaju bezczasów, bezświatów, do kreowania natury, ale nie takiej, która ma „zachwycać swym pięknem”, jak to zazwyczaj w wierszach bywa, ale żyje, oddycha, a nade wszystko nieustająco trwa jako odrębny byt.
Analiza tekstu daje ogromne możliwości popisania się erudycją. Wierszy z motywem miłości i natury jest wręcz niepoliczalna ilość. Możesz kilka z nich wykorzystać jako kontekst interpretacyjny. W przypadku tematu miłości zasadnym byłoby odnieść się do innych konwencji stylistycznych np. sentymentalnej lub wzniosłej i uduchowionej jak w poezji romantycznej, czy śmiałej, prowokacyjnej rodem z młodopolskich wierszy Tetmajera.
Podobnie rzecz się przedstawia, jeśli chodzi o koncepcję natury. Tutaj warte uwagi mogłyby być konteksty nie tylko literackie, ale i filozoficzne. Rousseau, Camus, Sartre mieli na ten temat wiele do powiedzenia i możesz swoją analizę efektownie obudować, odwołując się do rozważań któregoś z nich. Pamiętaj tylko o zachowaniu właściwych proporcji. Sprawą nadrzędną jest tu analiza i interpretacja tekstu. Nie pozwól, by wiersz „utonął” we wszelkiego rodzaju odwołaniach, a interpretacja pozostała powierzchowna.
W trakcie analizy:
- Zacznij od określenia sytuacji lirycznej! To ważne. Jeśli rozpoznasz, że wiersz jest przykładem liryki opisowej, wyznaczysz sobie automatycznie dalszy plan analizy: nie na zwierzeniach lirycznego „ja” będziesz się wówczas koncentrował, ale na zarysowanej w tekście sytuacji, zdarzeniowości, świecie przedstawionym.
- Przeanalizuj koniecznie formułę tytułu. Jeśli brzmi on W malinowym chruśniaku, to znaczy, że coś się w tym wierszu będzie działo. Weź to pod uwagę.
- Zwróć uwagę na technikę obrazowania i jej skutki: poeta wydobywa detale, operuje konkretem, oddziałuje na zmysły odbiorcy, uwydatnia sensualizm świata przedstawionego.
- Przyjrzyj się warstwie leksykalnej tekstu, zwłaszcza neologizmom. Zastanów się nad ich funkcją. W jakim stopniu współtworzą klimat wiersza, sprzyjają kreowaniu poetyckiej wizji?
- Posługuj się terminologią teoretycznoliteracką. Znajomość podstawowych tropów stylistycznych obowiązkowa! Jeszcze ważniejsze jest dostrzeżenie związku pomiędzy kreacją świata przedstawionego a główną ideą tekstu.
Za co można otrzymać punkty?
1. Wstępne rozpoznanie całości:
- tekst obrazujący relację człowiek – natura
- wiersz o tematyce erotycznej
- wiersz o tradycyjnej konstrukcji
2. Cechy wiersza:
- stroficzny
- zdyscyplinowany pod względem formalnym – argumenty:
a) pięć regularnych czterowersowych strof
b) napisany trzynastozgłoskowcem
c) rytmiczny, melodyjny (dokładnie sylabotoniczny – równozgłoskowy o regularnym rozłożeniu akcentów)
d) regularny układ rymów (żeńskie, okalające abba w strofach I – IV i krzyżowe w strofie ostatniej)
3. Typ liryki:
- opisowa (może być też narracyjna) – argumenty:
a) wiersz jest zapisem sytuacji, pewnego zdarzenia
b) są przerzutnie – wzmagają epickość tekstu
c) tytuł – W malinowym chruśniaku – wskazuje na zarys sytuacji
d) podmiot mówiący przyjmuje funkcję osoby relacjonującej pewne zdarzenie
e) nagromadzenie czasowników w czasie przeszłym wskazujących na swego rodzaju akcję: „zrywaliśmy”, „huczał”, „wygrzewał”, „skrzyły się”, „szedł tyłem” itp.
4. Świat przedstawiony i sposób jego kreowania:
czas:
– bezczas historyczny
– pora lata, dojrzewających malin
– czas natury
– wieczne trwanie – „dzianie się” bez określonego początku i końca
– czas ludzki, czas miłosnego przeżycia
przestrzeń:
– wypełniona naturą
– malinowy chruśniak
– ukazana z bliska poprzez operowanie konkretem, szczegółem: np. rdzawe guzy na malinowym liściu, wisiory pajęczyn, żuk kosmaty itp.
– uchwycona w grze efektów kolorystyczno-świetlnych (np. „rdzawe guzy na słońcu”), dźwiękowych („szept nacichał”, „bąk huczący basem”) i zapachowych: (np. „Duszno było od malin”, „ woń twego ciała”)
– zmysłowa
– witalna
bohaterowie:
– para młodych ludzi
– doświadczają pierwszej miłości
– są pochłonięci sobą, zatopieni w naturze
– ulegają nastrojowi otoczenia
– odbierają świat zmysłowo
wydarzenia:
– zbieranie malin, które przeobraża się w doświadczenie erotyczne
– rozgrywają się w subtelnym, eksponującym wzajemną bliskość kochanków klimacie
– środki służące tworzeniu klimatu to uszczegółowienie obrazu i neologizmy: np. „zapodziani po głowy”, „szept nacichał”
5. Relacja między człowiekiem a światem natury:
- natura nie jest w wierszu tylko elementem dekoracyjnym, tłem dla wydarzeń
- natura dominuje, zagarnia sobą inne byty
- zmysłowy świat miłosnego przeżycia stapia się z równie zmysłową i duszną od zapachu malin przyrodą – przykłady:
a) brzęczenie bąka łączy się z szeptem zakochanych
b) woń malin miesza się z zapachem ciała dziewczyny
c) maliny stają się „narzędziem pieszczoty” - miłość jest integralną częścią trwania, życia przyrody
- bohaterowie zostają przez naturę wchłonięci, włączeni do nieustającego procesu „dziania się” jako takiego
- natura jako porządek całkowicie niezależny od ludzkiego świata
6. Wykorzystanie kontekstów:
- literackich – krótkie odwołanie do wierszy o tematyce miłosnej np. Kochanowskiego, Karpińskiego, Mickiewicza, Słowackiego, Tetmajera… dla podkreślenia odmienności ujęcia tematu przez Leśmiana
- filozoficznych – można odwołać się np. do starożytnej koncepcji natury jako boskiej, harmonijnej przestrzeni lub oświeceniowej refleksji Rousseau, romantycznych wyobrażeń o przyrodzie jako przestrzeni, przez którą przemawia Bóg lub bardziej współczesnych poglądów egzystencjalistów mówiących o obcości i wrogości natury wobec człowieka
7. Podsumowanie:
- pełne, np.: wskazanie wielości znaczeń utworu wynikających z kreacji świata przedstawionego – na przykład pytania natury filozoficznej (o status człowieka w świecie, o hierarchię bytów, o to, na ile człowiek jest bytem odrębnym, a na ile częścią istnienia i trwania natury) umiejscowione w odpowiednim kontekście
- częściowe, np.: odczytanie głównej idei tekstu i dostrzeżenie związku z kreacją świata przedstawionego
- próba podsumowania, np.: odczytanie głównej myśli tekstu
8. Ponadto standardowo punkty za:
- spójną, przejrzystą kompozycję
- swobodny, lekki, żywy, obrazowy styl (w tym bogate słownictwo)
- poprawny, urozmaicony język
- poprawny, bezbłędny zapis
Zobacz: