Wypisz cechy „Procesu” jako powieści-paraboli.
Definicja
Parabola to dzieło, w którym przedstawione postacie i zdarzenia nie są ważne ze względu na ich cechy jednostkowe, lecz jako przykłady praw rządzących ludzką egzystencją, postaw wobec życia, losu i śmierci. Świat przedstawiony paraboli stanowi zbiór wykładników prawdy filozoficznej czy moralnej. Takie dzieła powinniśmy więc odczytywać na dwóch płaszczyznach: dosłownej (to rozumie się samo przez się) i przenośnej, metafizycznej – ukrytej przed czytelnikiem i wymagającej rozszyfrowania. Trzeba starać się dotrzeć do tej ukrytej, niedosłownej warstwy, bo tylko wtedy możemy właściwie zrozumieć dzieło. Elementy paraboli znajdziemy w wielu powieściach XX wieku, takich jak: Mały Książę Antoine’a Saint-Exupérego, Zamek Franza Kafki, Czarodziejska Góra Tomasza Manna, Dżuma Alberta Camusa czy Stary człowiek i morze Ernesta Hemingwaya.
Zbierz dowody na to, że Proces to powieść-parabola.
- Bohater powieści (Józef K.) jest narzędziem służącym do ukazania uniwersalnej prawdy o życiu każdego człowieka, np. takiej, że przychodzimy na świat z wyrokiem śmierci w zawieszeniu. Data wykonania wyroku (śmierci) jest nam nieznana.
- W tym celu bohater został pozbawiony tożsamości – znamy tylko jego imię i pierwszą literę nazwiska. Oprócz tego wiemy, że za dzień skończy 31 lat, jest prokurentem bankowym, skromnym, nierzucającym się w oczy, nie za ładnym człowiekiem. Zauważ, że w przypowieściach zawartych w Nowym Testamencie opowiadane przez Jezusa przypowieści także są wykładnikami pewnych prawd, pewnej etyki. Stąd bardzo ogólne wiadomości o występujących w nich postaciach typu „pewien człowiek miał dwóch synów” czy „pewien rolnik wyszedł na pole siać”.
- Już sama kompozycja powieści i sposób prowadzenia narracji wymagają od czytelnika odejścia od dosłownych sensów.
- Akcja rozgrywa się w anonimowym mieście, poza czasem i historią – najpewniej w XX wieku, o czym świadczą niektóre realia, ale trudno podać choćby przybliżoną datę. Jest to sygnał: to może zdarzyć się zawsze i wszędzie.
- Zdystansowana, pozbawiona objaśnień narracja.
- Powieść możemy odczytywać na kilka co najmniej sposobów, np. jako obraz bezradności człowieka wobec machiny biurokracji, problem funkcjonowania jednostki w systemie totalitarnym, świadectwo samotności w tłumie, czyli osamotnienia człowieka w społeczeństwie, zgodnie z myślą egzystencjalistów – skazany na życie człowiek oczekuje wyroku, przykład dążenia do samoświadomości, poznania samego siebie.
- Koronny dowód to obecność paraboli w paraboli. Przypomnij sobie historię opowiedzianą K., o której rozmawia z duchownym: pewien człowiek dość długo czekał przed bramą do prawa. Prosił strażnika o otwarcie jej, wypytywał, kiedy będzie mógł wejść itd. – daremnie. Strażnik był nieugięty. W końcu jednak, gdy biedak już rezygnuje, strażnik oznajmia, że teraz zamknie bramę na zawsze, bowiem mógł przez nią przejść tylko jeden, jedyny człowiek – ten biedak właśnie!
Uwaga – zacznij tradycyjnie, trochę banalnie (ale bezpiecznie) od przypomnienia, co to jest parabola. Pozwoli Ci to uporządkować myśli. Skorzystaj np. ze Słownika terminów literackich pod redakcją Janusza Sławińskiego.
Zobacz: