Pytania
Dlaczego Polały się łzy… bywa nazywany wierszem-płaczem?
Warto przytoczyć ten krótki utwór:
Polały się łzy me czyste, rzęsiste
Na me dzieciństwo sielskie, anielskie,
Na moją młodość górną i durną,
Na mój wiek męski, wiek klęski;
Polały się łzy me czyste, rzęsiste…
Zwróć uwagę na budowę: pierwszy i ostatni wers ujmują utwór w klamrę kompozycyjną i stanowią wyznanie poety. Każdy ze środkowych wersów opisuje celnie i skrótowo kolejny etap jego życia. Prosty, lapidarny wręcz utwór jest olbrzymią kondensacją uczuć, a nie są to uczucia pozytywne: chodzi o gorycz i smutek wynikające z rozrachunku z samym sobą. Całe życie bohatera warte jest łez: zarówno dzieciństwo, jak i młodość (ta młodość, którą tak opiewał w Odzie…) i dorosłość. Dlaczego taki ponury bilans wyszedł poecie? – Tego nie wiemy, ale liryzm wiersza wzrusza czytelnika. Może się wydawać, że każdy miewa czasem podobnie czarne myśli, ale zawrzeć je w tak piękny sposób w tak krótkim wyznaniu malo kto potrafi… Ten nastrój wiersza zbudowany oszczędnymi środkami wyrazu artystycznego powoduje, że nazywany bywa wierszem-płaczem.
Co to jest orientalizm? Podaj przykłady orientalnego słownictwa z Sonetów krymskich.
Orientalizm to ważna cecha literatury romantycznej, jedna z fascynacji romantycznych twórców, obok ludowości i gotycyzmu. Orientalizm to to, co wschodnie, charakterystyczne dla ludzi Wschodu, ich kultury, obyczajów, to również fascynacja kulturą wschodnią.
Leksyka (słownictwo) związana z Orientem to wyrazy pochodzenia obcego, nazwy własne, określenia przedmiotów i ludzi, głównie rzeczowniki.
Przykłady: Ajudah, Czatyrdah, basza, dżamid, farys, kalif, ałuszta.
Wyjaśnij pojęcie „synkretyzm rodzajowy” i wymień romantyczne gatunki synkretyczne.
Według słownika języka polskiego synkretyzm to zespolenie się, skrzyżowanie jakichkolwiek elementów. W literaturoznawstwie oznacza to łączenie w jednym utworze cech właściwych różnym rodzajom i gatunkom. Romantyczne gatunki synkretyczne (tj. łączące elementy liryki, epiki i dramatu) to:
- dramat romantyczny,
- powieść poetycka,
- ballada.
Wypracowania
Moralność ludowa na podstawie Dziadów i ballad Adama Mickiewicza.
Kluczową rolę w takiej pracy powinny odegrać prawdy moralne zawarte w Dziadach i balladach:
- „Bo kto przysięgę naruszy,/ Ach, biada jemu, za życia biada!/ I biada jego złej duszy!”
- „Bo kto nie był ni razu człowiekiem,/ Temu człowiek nic nie pomoże”.
- „Kto nie zaznał goryczy ni razu,/ Ten nigdy nie zazna słodyczy w niebie”.
- „Kto nie dotknął ziemi ni razu,/ Ten nigdy nie może być w niebie”.
- „Kto za życia choć raz był w niebie,/ Ten po śmierci nie trafi od razu”.
- Nie masz zbrodni bez kary”.
Wszystkie te sformułowania wywodzą się z ludowej moralności i na ich podstawie oraz na podstawie kar, jakie spotkały bohaterów II cz. Dziadów i ballad, należy dokonać uogólnienia. A jakie są te prawdy? Obiektywne, proste, surowe – takie jak cała kultura ludowa. Zwróć uwagę na to, że są one również uniwersalne, niezależnie od tego, w jakich czasach i miejscu się żyje. Historie zawarte w balladach i Dziadach stanowią przestrogi dla żyjących przed losem, jaki spotkał Mickiewiczowskich bohaterów. Moralność ludowa wyraża też wiarę w nieuchronną sprawiedliwość na świecie, która „za dobro wynagradza, a za zło karze” (skojarz to z moralnością chrześcijańską).
A jaka idea przyświeca ludowej moralności? Za co tak naprawdę grozi człowiekowi kara?
Zauważ, nie tylko za złe czyny, ale także za brak człowieczeństwa. Z wypowiedzi duchów w Dziadach wynika, że pełne człowieczeństwo może osiągnąć tylko ten, kto nie unikał cierpień i trudów życia, kto zna ludzkie uczucia: litość i współczucie, i zrozumienie dla innych, i kto potrafi kochać. Bo to wszystko składa się na pełne człowieczeństwo.
Na podstawie lektury całego cyklu Sonetów krymskich określ, kim jest podmiot liryczny tych utworów.
Z poszczególnych utworów cyklu wyłania się bohater: Pielgrzym. To samotny podróżnik, wędrowiec tęskniący za ojczyzną. Taki typ bohatera jest charakterystyczny dla epoki: zarówno samotników, jak i emigrantów – wygnańców z ojczyzny – można znaleźć w romantyzmie bez liku. Pielgrzym jest jednocześnie poetą, a więc w jego postaci Mickiewicz skupił najważniejsze tematy literackie epoki. W ten sposób można bohatera Sonetów krymskich uznać za typowego reprezentanta epoki. Pielgrzym scala cały cykl, dzięki jego postaci kolejne utwory układają się w liryczny pamiętnik z podróży. A jakie jest znaczenie podróży? Pozwala ona poznać świat, ale też siebie samego oraz znikomość człowieka wobec potęgi przyrody. Zwróć uwagę, że w cyklu występuje jeszcze jeden bohater – przewodnik Mirza. Wprowadzenie tej postaci pozwoliło na ukazanie Pielgrzyma w dodatkowym wymiarze, z innej perspektywy. Mirza potwierdza na przykład wyjątkową uczuciowość swojego towarzysza.
Wypisz romantyczne i klasyczne cechy Ody do młodości.
Kluczową cechą wiersza jest łączenie w sobie dwóch poetyk: klasycznej (oświeceniowej) i romantycznej. Jest to więc utwór z pogranicza epok.
Klasyczne cechy Ody do młodości:
- Gatunek: oda .
- Odwołania do mitologii greckiej i kultury antycznej, np. Herakles.
- Oświeceniowa wiara w postęp i możliwość przebudowy świata.
- Pochwała wspólnego działania i potępienie indywidualizmu.
- Nawiązanie do klasycystycznego motywu lotu (Horacy, Kochanowski).
- Kult nauki i wiedzy.
Romantyczne cechy Ody do młodości:
- Romantyczna kreacja podmiotu lirycznego, stawianie się „ponad światem”.
Silne zaangażowanie emocjonalne. - Kult młodości, pogarda dla starości i słabości.
- Irracjonalna wiara w możliwość działania, entuzjazm.
- Propagowanie buntu jako sposobu naprawy świata.
- Łamanie zasady decorum.
Napisz notatkę na temat sporu romantyków z klasykami.
Spór ten miał charakter programowy, toczył się w latach 1818–1830, głównie na łamach prasy warszawskiej, a także w salonach i kawiarniach literackich. Zapoczątkowała go rozprawa Kazimierza Brodzińskiego (profesora literatury na Uniwersytecie Warszawskim) O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej, opublikowana w 1818 roku w Pamiętniku Warszawskim. Naśladowczej klasyczności przeciwstawił Brodziński twórczość oryginalną, eksponującą romantyczne czucie, będącą wyrazem narodowego ducha prostoty, łagodności i sielskości. Głosem polemicznym była rozprawa O pismach klasycznych i romantycznych zamieszczona w 1819 roku na łamach Dziennika Wileńskiego przez Jana Śniadeckiego (znakomitego matematyka i astronoma), w której zwalczał on romantyzm jako „szkołę zdrady i zarazy”. Poetyckim głosem w tym sporze stał się pierwszy tom Poezji Mickiewicza wydany w 1822 roku. Datę tę uznaje się za początek romantyzmu. Ballada Romantyczność stanowiła pokoleniowy manifest ideowy, a pod postacią starca Mickiewicz ukazał Śniadeckiego jako przedstawiciela klasyków. Poezje te spotkały się z ostrą krytyką, na którą Mickiewicz odpowiedział w przedmowie do Poezji wydanych w 1829 roku O krytykach i recenzentach warszawskich. Ostatnim etapem sporu stało się wystąpienie w prasie Maurycego Mochnackiego (znakomitego krytyka literackiego) z tekstem Niektóre uwagi nad poezją romantyczną, w którym rozprawił się zarówno z ortodoksyjnym klasycyzmem Śniadeckiego, jak i z idyllą Brodzińskiego. Romantyzm odniósł niezaprzeczalne zwycięstwo i stał się dominującym prądem literackim.
Znajdź informacje na temat Towarzystwa Filomatów i Zgromadzenia Filaretów.
Podaj źródło, z którego korzystałeś.
- Przynależność do Towarzystwa Filomatów i Zgromadzenia Filaretów była bardzo ważnym punktem biografii Adama Mickiewicza i miała ogromny wpływ na jego twórczość. Ale taka praca domowa ma też sprawdzić Twoją sprawność w posługiwaniu się słownikami, podręcznikami, encyklopediami.
- W 1817 roku powstało Towarzystwo Filomatów (filomata oznacza: miłośnik wiedzy), którego członkowie stawiali sobie za cel szerzenie nauki i samokształcenie, a także działania wolnościowe. Ze względu na to, że zaborcy nie pozwalali na takie działania, był to związek tajny. Oprócz Mickiewicza należeli do niego również: Tomasz Zan, Józef Jeżowski, Onufry Pietraszkiewicz oraz Józef Czeczot i Franciszek Malewski.
- W 1820 roku zawiązało się legalne Koło Promienistych z inicjatywy Tomasza Zana. Ale ponieważ Promieniści wysuwali hasła niepodległościowe, koło zostało rozwiązane, a Zan powołał na jego miejsce Zgromadzenie Filaretów (czyli miłośników cnoty). Za działalność w nielegalnych związkach Mickiewicz i jego towarzysze byli aresztowani, przeszli proces oraz zesłano ich w głąb Rosji. Ten ważny epizod został przez Mickiewicza opisany w III cz. Dziadów, a poetyckim efektem zesłania stały się Sonety krymskie.
Na podstawie lektury całego cyklu Sonetów krymskich określ, kim jest podmiot liryczny tych utworów.
Z poszczególnych utworów cyklu wyłania się bohater: Pielgrzym. To samotny podróżnik, wędrowiec tęskniący za ojczyzną. Taki typ bohatera jest charakterystyczny dla epoki: zarówno samotników, jak i emigrantów – wygnańców z ojczyzny – można znaleźć w romantyzmie bez liku. Pielgrzym jest jednocześnie poetą, a więc w jego postaci Mickiewicz skupił najważniejsze tematy literackie epoki. W ten sposób można bohatera Sonetów krymskich uznać za typowego reprezentanta epoki. Pielgrzym scala cały cykl, dzięki jego postaci kolejne utwory układają się w liryczny pamiętnik z podróży. A jakie jest znaczenie podróży? Pozwala ona poznać świat, ale też siebie samego oraz znikomość człowieka wobec potęgi przyrody. Zwróć uwagę, że w cyklu występuje jeszcze jeden bohater – przewodnik Mirza. Wprowadzenie tej postaci pozwoliło na ukazanie Pielgrzyma w dodatkowym wymiarze, z innej perspektywy. Mirza potwierdza na przykład wyjątkową uczuciowość swojego towarzysza.
Wypisz romantyczne i klasyczne cechy Ody do młodości.
Kluczową cechą wiersza jest łączenie w sobie dwóch poetyk: klasycznej (oświeceniowej) i romantycznej. Jest to więc utwór z pogranicza epok.
Klasyczne cechy Ody:
- Gatunek: oda
- Odwołania do mitologii greckiej i kultury antycznej, np. Herakles
- Oświeceniowa wiara w postęp i możliwość przebudowy świata
- Pochwała wspólnego działania i potępienie indywidualizmu
- Nawiązanie do klasycystycznego motywu lotu (Horacy, Kochanowski)
- Kult nauki i wiedzy
Romantyczne cechy Ody:
- Romantyczna kreacja podmiotu lirycznego, stawianie się „ponad światem”
- Silne zaangażowanie emocjonalne
- Kult młodości, pogarda dla starości i słabości
- Irracjonalna wiara w możliwość działania, entuzjazm
- Propagowanie buntu jako sposobu naprawy świata
- Łamanie zasady decorum
Napisz notatkę na temat sporu romantyków z klasykami.
Spór ten miał charakter programowy, toczył się w latach 1818–1830, głównie na łamach prasy warszawskiej, a także w salonach i kawiarniach literackich. Zapoczątkowała go rozprawa Kazimierza Brodzińskiego (profesora literatury na Uniwersytecie Warszawskim) O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej, opublikowana w 1818 roku w Pamiętniku Warszawskim. Naśladowczej klasyczności przeciwstawił Brodziński twórczość oryginalną, eksponującą romantyczne czucie, będącą wyrazem narodowego ducha prostoty, łagodności i sielskości. Głosem polemicznym była rozprawa O pismach klasycznych i romantycznych zamieszczona w 1819 roku na łamach Dziennika Wileńskiego przez Jana Śniadeckiego (znakomitego matematyka i astronoma), w której zwalczał on romantyzm jako „szkołę zdrady i zarazy”. Poetyckim głosem w tym sporze stał się pierwszy tom Poezji Mickiewicza wydany w 1822 roku. Datę tę uznaje się za początek romantyzmu. Ballada Romantyczność stanowiła pokoleniowy manifest ideowy, a pod postacią starca Mickiewicz ukazał Śniadeckiego jako przedstawiciela klasyków. Poezje te spotkały się z ostrą krytyką, na którą Mickiewicz odpowiedział w przedmowie do Poezji wydanych w 1829 roku O krytykach i recenzentach warszawskich. Ostatnim etapem sporu stało się wystąpienie w prasie Maurycego Mochnackiego (znakomitego krytyka literackiego) z tekstem Niektóre uwagi nad poezją romantyczną, w którym rozprawił się zarówno z ortodoksyjnym klasycyzmem Śniadeckiego, jak i z idyllą Brodzińskiego. Romantyzm odniósł niezaprzeczalne zwycięstwo i stał się dominującym prądem literackim.
Znajdź informacje na temat Towarzystwa Filomatów i Zgromadzenia Filaretów. Podaj źródło, z którego korzystałeś.
- Przynależność do Towarzystwa Filomatów i Zgromadzenia Filaretów była bardzo ważnym punktem biografii Adama Mickiewicza i miała ogromny wpływ na jego twórczość. Ale taka praca domowa ma też sprawdzić Twoją sprawność w posługiwaniu się słownikami, podręcznikami, encyklopediami.
- Możesz skorzystać z podręcznika do nauki literatury, polecamy też Encyklopedię. Język polski. Liceum z Wydawnictwa Zielona Sowa oraz np. bardzo ciekawą książkę Mickiewicz. Encyklopedia autorstwa Jarosława Marka Rymkiewicza.
- W 1817 roku powstało Towarzystwo Filomatów (filomata oznacza: miłośnik wiedzy), którego członkowie stawiali sobie za cel szerzenie nauki i samokształcenie, a także działania wolnościowe. Ze względu na to, że zaborcy nie pozwalali na takie działania, był to związek tajny. Oprócz Mickiewicza należeli do niego również: Tomasz Zan, Józef Jeżowski, Onufry Pietraszkiewicz oraz Józef Czeczot i Franciszek Malewski.
- W 1820 roku zawiązało się legalne Koło Promienistych z inicjatywy Tomasza Zana. Ale ponieważ Promieniści wysuwali hasła niepodległościowe, koło zostało rozwiązane, a Zan powołał na jego miejsce Zgromadzenie Filaretów (czyli miłośników cnoty). Za działalność w nielegalnych związkach Mickiewicz i jego towarzysze byli aresztowani, przeszli proces oraz zesłano ich w głąb Rosji. Ten ważny epizod został przez Mickiewicza opisany w III cz. Dziadów, a poetyckim efektem zesłania stały się Sonety krymskie.
Zobacz: