Obyczaje szlachty polskiej utrwalone w Panu Tadeuszu. Zaprezentuj na podstawie przywołanego fragmentu i znajomości całej lektury.
Księga I.
Gospodarstwo
Goście weszli w porządku i stanęli kołem;
Podkomorzy najwyższe brał miejsce za stołem;
Z wieku mu i z urzędu ten zaszczyt należy.
Idąc, kłaniał się damom, starcom i młodzieży.
Przy nim stał kwestarz, Sędzia tuż przy Bernardynie.
Bernardyn zmówił krótki pacierz po łacinie.
Mężczyznom dano wódkę; wtenczas wszyscy siedli
I chołodziec litewski, milcząc, żwawo jedli.
Pan Tadeusz, choć młodzik, ale prawem gościa
Wysoko siadł przy damach obok Jegomościa;
Między nim i stryjaszkiem jedno pozostało
Puste miejsce, jak gdyby na kogoś czekało.
Stryj nieraz na to miejsce i na drzwi poglądał,
Jakby czyjegoś przyjścia był pewny i żądał.
I Tadeusz wzrok stryja ku drzwiom odprowadzał,
I z nim na miejscu pustem oczy swe osadzał.
Dziwna rzecz! Miejsca wkoło są siedzeniem dziewic,
Na które mógłby spojrzeć bez wstydu królewic,
Wszystkie zacnie zrodzone, każda młoda, ładna;
Tadeusz tam pogląda, gdzie nie siedzi żadna.
To miejsce jest zagadką, młódź lubi zagadki;
Roztargniony, do swojej nadobnej sąsiadki
Ledwo słów kilka wyrzekł, do Podkomorzanki;
Nie zmienia jej talerzów, nie nalewa szklanki
I panien nie zabawia przez rozmowy grzeczne,
Z których by wychowanie poznano stołeczne;
To jedno puste miejsce nęci go i mami…
Już nie puste, bo on je napełnił myślami.
Po tem miejscu biegało domysłów tysiące,
Jak po deszczu żabki na samotnej łące;
Śród nich jedna króluje postać, jak w pogodę
Lilia jezior skroń białą wznosząca nad wodę.
Dano trzecią potrawę. Wtem pan Podkomorzy,
Wlawszy kropelkę wina w szklankę panny Róży,
A młodszej przysunąwszy z talerzem ogórki,
Rzekł: „Muszę ja wam służyć, moje panny córki,
Choć stary i niezgrabny”. Zatem się rzuciło
Kilku młodych do stołu i pannom służyło.
.
1. Usytuuj dzieło w czasie i epoce
Pan Tadeusz to jedna z najważniejszych lektur. Nie możesz mieć wątpliwości co do jej daty powstania czy wymowy. Oprócz tego, że dzieło powstało w romantyzmie, warto pamiętać, że na emigracji, że jest wyrazem tęsknoty Mickiewicza za Polską, że jest też hołdem złożonym Polsce minionej, bo przecież akcja rozgrywa się w roku 1812, a wskrzesza Polskę wolną, sprzed zaborów. Mickiewicz postawił sobie za cel utrwalić jej obraz i piękno, i ten cel jest już ważny przy temacie o obyczajowości.
.
2. Co możesz wyczytać z przytoczonego fragmentu?
W przypadku takiego tematu najlepiej zacząć od fragmentu, ponieważ to typowa praca wyliczeniowa. Należy wypisać obyczaje przywołane, potem te, które pamiętasz z utworu, podkreślić ich cel – i w ten oto sposób zdobyć maksymalną liczbę punktów.
Usytuuj scenę w utworze; jest to początek epopei; Księga I, scena przy stole. Młody Tadeusz dopiero przybył ze szkół, zdążył zaledwie zajechać do domu, ujrzał Zosię w swoim dawnym pokoju, wyszedł naprzeciw wracającemu ze spaceru towarzystwu i przywitał się ze stryjem. Mieszkańcy Soplicowa – jego gospodarze i goście – zasiedli do obiadu.
Oto obyczaje:
- Sposób zasiadania za stołem – najwyższe miejsce zajmuje Podkomorzy ze względu na wiek i urząd, obok ksiądz, potem Sędzia, czyli gospodarz. Również Tadeusz otrzymuje ważne miejsce – przy stryju i przy damach (choć młody), jest bowiem gościem. Obyczaj ściśle określa sposób zasiadania przy stole – wyróżnia urząd i wiek gości. To ostatnie podkreśla staropolską gościnność.
- Podkomorzy zajmując miejsce, kłania się wszystkim.
- Kolejność działań: modlitwa na stojąco, mężczyźni piją wódkę, dopiero wszyscy siadają.
- Jako pierwsze danie podano chołodziec litewski, czyli chłodnik, dania są co najmniej trzy – bo wspomina się potem trzecią potrawę.
- Obowiązkiem młodzieńca jest zajmować się damą obok – zmieniać jej talerze i nalewać napoje, zabawiać rozmową. Ponieważ Tadeusz zaniedbuje ten obowiązek, Podkomorzy czyni krytyczną uwagę o wychowaniu młodzieży.
Wniosek
Przytoczony fragment przybliża pewien wycinek obyczajowości – rytuał zasiadania do posiłku. Daje obraz polskiej gościnności oraz szacunku dla osób starszych i kobiet. Modlitwa to oznaka pobożności szlachty. Jest to jednak zaledwie mały przykład całej panoramy obyczajów zawartej w Panu Tadeuszu.
.
3. Co musisz pamiętać o lekturze?
- Przywitanie Tadeusza ze stryjem. Praca kończy się wraz z zachodem słońca. Towarzystwo wraca ze spaceru w określonej kolejności – najpierw dzieci z opiekunem, potem starsi w parach, za starszymi panny, za nimi młodzież.
- Cytat:
Bo Sędzia w domu dawne obyczaje chował
I nigdy nie dozwalał, by chybiano względu
Dla wieku, urodzenia, rozumu, urzędu.
- Na znak gościnności pozostaje cały czas otwarta brama Soplicowa.
- Uszanowanie dla tradycji – obrazy patriotów zawieszone w Soplicowie, imię nadane Tadeuszowi na cześć Kościuszki, wymowa gry Jankiela.
- Obyczaj polowania; rozpoczyna je msza, następnie dźwięk trąb – potem także polowanie miało swój scenariusz: nagonka, obława itp., brały w nim udział specjalnie szkolone psy. Wreszcie kończyło się grą na rogu i staropolskim bigosem.
- Obyczaje kulinarne – śniadanie, wieczerza, uczta, wymienione przez Mickiewicza zupy – chołodziec litewski, barszcz i rosół z perłą i monetą. Toasty wznoszono w odpowiedniej kolejności zazwyczaj wódką, ale też pito węgrzyn, wino, arkas. Do historii przeszedł bigos Wojskiego podawany po polowaniu. Choć jadano głównie mięsa, pojawiają się też desery – lody i owoce. Obyczaj dotyczy również zastawy – słynny serwis tak dokładnie opisany przez autora pochodzi jeszcze z XVII wieku.
- Obyczaj zaręczyn – ważna rola poloneza!
- Obyczaje dotyczące ślubu i małżeństwa – rola rodziców czy opiekunów w tej kwestii – najlepszy przykład to losy Jacka Soplicy i Ewy. Odmowa konkurentowi – to podanie czarnej polewki. Ślub poprzedzały zrękowiny, a bywało, że jeśli decyzja rodziców była nie po myśli młodych – wówczas ratowano się porwaniem.
- Rozrywki – mężczyźni grają w karty, damy z kart wróżą, w modzie są spacery, grzybobrania, polowania, rozmowy o poezji i sztuce.
- Obyczaj dotyczący strojów. Tu ścierają się dwie szkoły – mody preferowanej przez Telimenę, która nosi się na styl europejski, oraz tradycyjnego szlacheckiego stroju, któremu hołduje gospodarz oraz Zosia. Strój szlachecki to kontusz, pas słucki, szabla. Dla dziewcząt – szlachecka sukienka z serdaczkiem, fryzura to proste warkocze.
- Zajazd – jako przejaw pewnego obyczaju wieńczącego spory i kłótnie – wcale w szlacheckiej Polsce nierzadki.
Wniosek
Obyczajowość szlachty jest dla Mickiewicza i dla całego utworu czymś więcej niż barwnym opisem litewskiego folkloru. Wierność obyczajom i tradycji, o co dba tak bardzo Sędzia, to obrona dawnej Polski przed zapomnieniem, walka o jej przetrwanie choćby w świadomości narodu, to w końcu istota ojczyzny i ocalenie dawnych wartości.
.
Inne ważne tematy z Pana Tadeusza:
- Historia w Panu Tadeuszu. Może pojawić się takie pytanie na podstawie koncertu Jankiela.
- Obraz szlachty polskiej – jej wad i zalet. Tu nie zapomnij o terminie sarmatyzm.
- Różne typy miłości i postrzegania małżeństwa w Panu Tadeuszu – historia Jacka i Ewy, Tadeusza i Zosi, romansów, a wreszcie mariażu Telimeny.
- Jacek Soplica jako szczególny typ bohatera romantycznego. Tu zwróć uwagę na jego działalność, przemianę, jakiej doznał, i fakt, że nie miał nic wspólnego z poezją. Pamiętaj o podobieństwach z Kmicicem.
- Obraz ojczyzny w Panu Tadeuszu.
- Piękno natury w Panu Tadeuszu.
- Mickiewicz o sobie w Panu Tadeuszu – na podstawie inwokacji i Epilogu.
- Na czym polega patriotyzm Pana Tadeusza – na podstawie wybranego fragmentu – choćby historii Jacka Soplicy, gdy zostaje nazwany zdrajcą, lub koncertu Jankiela. Patriotyzm przejawia się nie tylko w losach postaci, wątku historii Polski, ale też w eksponowaniu piękna kraju, jego obyczajów, tęsknocie autora za ojczyzną i właśnie w jej idealizacji.
Zobacz: