Rola historii w Panu Tadeuszu.
Wstęp I
Wydarzenia w „Panu Tadeuszu” rozgrywają się w latach 1811-1812, czyli w dobie walk napoleońskich. Był to ważny okres dla Polaków, którzy pokładali w Napoleonie ogromne nadzieje. Główne wydarzenia historyczne tego utworu to ekspansja Napoleona na Rosję, z udziałem wojsk polskich. Do wojska wstąpili np. Tadeusz i romantyczny Hrabia, któremu w mundurze bardzo do twarzy. Dla Mickiewicza, który pracował nad dziełem w latach 1832 –1834, wydarzenia kampanii napoleońskiej były już przeszłością…
Wstęp II
„Pan Tadeusz” to dzieło, które odwołuje się do wartości patriotycznych, miłości do ojczyzny i tęsknoty za nią. Dlatego w tym wielkim dziele nie brak ważnych momentów historycznych czy postaci, które budowały historię narodu polskiego. Akcja rozgrywa się w latach 1811–1812, ale wiele tu odwołań do przeszłości. Wspominani są Tadeusz Kościuszko (to po nim otrzymał imię syn Jacka Soplicy!), Tadeusz Rejtan, książę Józef Poniatowski. Występują postacie historyczne – Jan Henryk Dąbrowski i Karol Kniaziewicz. Wcześniejsza historia Polski znajduje wyraz w koncercie Jankiela, Żyda, który kochał Polskę. Te wydarzenia to uchwalenie Konstytucji 3 maja, tragiczna targowica, rzeź Pragi w czasie powstania kościuszkowskiego oraz utworzenie Legionów Polskich we Włoszech.
Rozwinięcie
Historia wkracza do Soplicowa wiosną 1812 r. – wraz z wojskami Napoleona i polskimi legendarnymi dowódcami – generałami Janem Henrykiem Dąbrowskim i Karolem Kniaziewiczem. Wraz z nimi powracają bohaterowie epopei, którzy kilka miesięcy wcześniej, po nieszczęśliwych wypadkach zajazdu, musieli ratować się ucieczką. Opisująca te wydarzenia Księga XI rozpoczyna się lirycznym wstępem, w którym narrator poematu odwołuje się do własnych przeżyć:
Urodzony w niewoli, okuty w powiciu,
Ja tylko jedną taką wiosnę miałem w życiu.
Mickiewicz zastosował dwoistą perspektywę, z której pokazuje świat bohaterów epopei szlacheckiej. Ma pełną świadomość, że nastąpiły: klęska Napoleona, kongres wiedeński, wybuch powstania listopadowego i jego upadek, a w końcu Wielka Emigracja. W warstwie fabularnej utworu nie znajdziemy zapowiedzi przyszłej klęski armii napoleońskiej i cieszymy się razem z bohaterami. Czytelnicy, którzy w ogóle nie znają historii, mogliby się spodziewać, że bohaterów nie czekają wcale zawiedzione nadzieje i klęska…
Mickiewicz pokazuje, jak ważna dla Polaków była legenda napoleońska, jakie wielkie nadzieje wiązano z cesarzem. Odrodziła się ona po powstaniu listopadowym – może ze względu na niespełnione marzenia o wielkim wodzu, którego zabrakło powstańcom? Poza tym polscy emigranci polistopadowi zamieszkali we Francji, ojczyźnie Bonapartego. Mickiewicz powrócił do tej legendy w swoim dziele; pamiętał czasy, gdy w 1812 r. do Nowogródka dotarły wojska napoleońskie. Kilka miesięcy po tym wydarzeniu 14-letni Mickiewicz był świadkiem klęski wojsk, ich smutnego odwrotu. W poemacie ukazał Napoleona jako boga wojny: „gdy ów mąż, bóg wojny, / Otoczon chmurą pułków, tysiącem dział zbrojny”. Narrator Pana Tadeusza pokazuje siłę oddziaływania legendy napoleońskiej. Na młodzieży wielkie wrażenie robiły opowieści weteranów: mówili oni o generale Dąbrowskim, który z ziemi włoskiej stara się przyciągnąć do Polski.
Nie wolno nam zapominać o znaczeniu koncertu Jankiela – który doskonale czuł historię Polski. Ten utalentowany muzyk wzruszył słuchaczy poruszającym koncertem, w którym ukazał rozmaite momenty z dziejów Polski. I radosne, i wzniosłe, i tragiczne. Koncert Jankiela to bardzo ważny fragment poematu.
Zakończenie
Starałam się pokazać, że historia w „Panu Tadeuszu” jest silnie obecna. Nie jest to obecność krzykliwa i natrętna, ale jednak wyczuwalna. Obecność historii ważna była dla środowiska emigracyjnego, pogrążonego w bólu i zajadłych sporach. Również i my, współcześni czytelnicy poematu, powinniśmy docenić jej wartość.
Zobacz:
Pan Tadeusz Adama Mickiewicza jako portret szlachty polskiej.