Pan Tadeusz Adama Mickiewicza jako portret szlachty polskiej.
Wstęp I
„Pan Tadeusz” nazywany jest bardzo często epopeją szlachecką. Zawiera on wyidealizowany, nostalgiczny portret szlachty. To dzieło to narodowy mit – szlachecka idylla uzmysławiająca ogrom ofiary powstańców i emigracyjnych cierpień. A Soplicowo? To przecież syntetyczny obraz polskości i szlacheckości, arkadyjska kraina i swego rodzaju arka Noego – bo to przecież świat skazany na zagładę.
Wstęp II
W „Panu Tadeuszu” mamy do czynienia z wyidealizowanym opisem sarmackiej szlachty – jej zwyczajów, mentalności, stylu życia. Wiemy, że w oświeceniu ośmieszano te wartości. W dziele Mickiewicza oglądamy zupełnie inne oblicze sarmatyzmu! Podziwiamy patriotyzm szlachty, jej przywiązanie do najpiękniejszych polskich tradycji i obyczajów, prawość, szacunek młodzieży dla starszych. To ujęcie sentymentalno-nostalgiczne.
Rozwinięcie
Portret szlachty polskiej zawarty w Panu Tadeuszu sprawia wrażenie sielankowego, choć bohaterowie epopei nie są wcale ludźmi bez wad, np. Gerwazy Rębajło jest uparty, mściwy i nieustępliwy, Asesor – kłótliwy i zapalczywy, Maciek Dobrzyński – również krewki, w gorącej wodzie kąpany. Długo można by wymieniać wady i słabostki bohaterów…
Tadeusz i Zosia to zdecydowanie postacie najnudniejsze! Jednak to nie Jacek Soplica ani tytułowy Tadeusz są głównymi bohaterami dzieła! Bohaterem zbiorowym jest cała szlachta polska, a umieszczenie w tytule Tadeusza jest zwodnicze, jest swego rodzaju grą z czytelnikiem. Jak inaczej wytłumaczyć, że raczej bezbarwny, czasem tępawy młody Soplica jest tytułowym bohaterem dzieła? Tadeusz nie jest tu wcale pierwszoplanową personą – jest reprezentantem całej szlachty polskiej i dlatego nosi tak mało cech indywidualnych.
Tadeusz Soplica, choć to człowiek uczciwy, patriota, nie jest wielką indywidualnością. Jacek Soplica nie mógł jednak być głównym bohaterem dzieła, choć to ciekawa postać – bo jego dzieje są przeszłością, dawną historią przytoczoną dla wyjaśnienia wypadków.
Mickiewicz prezentuje przekrój przez różne warstwy szlachty polskiej (bowiem to środowisko wcale nie było jednolite). Mamy więc reprezentantów magnaterii (ród Horeszków), arystokracji (Hrabia), szlachty ziemiańskiej (Soplicowie), szlachty urzędniczej (Rejent, Asesor, Wojski) i szlachty zaściankowej (Dobrzyńscy).
Pan Tadeusz jest swego rodzaju hołdem oddanym odchodzącym już w przeszłość czasom i dawnej, wspaniałej, pełnej uczuć patriotycznych szlachcie. Jest on swoistym zamknięciem epoki przedrozbiorowej. Autor niejednokrotnie podkreślał, że te czasy już odchodzą do przeszłości – w podtytule czytamy o ostatnim zajeździe na Litwie, śledzimy losy ostatniego woźnego trybunału, podziwiamy Podkomorzego – ostatniego, „co tak poloneza wodzi”. Uczucie tęsknoty za dawną Polską i poczuciem wspólnoty ze szlachecką bracią potęguje Epilog – początkowo niewłączony do dzieła.
Mickiewicz przedstawił bardzo dokładnie obyczajowość szlachty. Tradycja to jedna z fundamentalnych warstw Pana Tadeusza. W tym dziele mnóstwo jest opisów zajęć i rozrywek szlachty: polowania, prac w ogrodzie, uczt, sejmików, zajazdu. Ważne epizody obyczajowe to np. porządek ustawienia gości na spacerze, kolejność i hierarchia zasiadania przy stole, grzybobranie i polowanie, obyczaje szlachty zaściankowej, czarna polewka jako symbol odmowy ręki panny, obyczaj zaręczyn, w końcu polonez – staropolski taniec.
Zygmunt Krasiński pisał o tym dziele w liście do ojca:
„To jedyne dzieło w swoim rodzaju, (…) komiczne, pełne życia narodowego polskiego, dzieło polskie całą gębą. (…) Wszystko się tam znajdzie: wady i zalety Polski, natura polska, uczucia nasze wzniosłe i śmieszności bez liku – rewolucje nasze, sejmiki, szlachta stara i młode generacje (…) – wszystko z taką prawdą oddane, z taką prostotą, że aż strach bierze”
Zakończenie
„Pan Tadeusz” jest poematem o przemijaniu dawnego świata szlacheckich wartości, dworków i zaścianków z ich rytmem życia wyznaczanym przez przyrodę. Świat Soplicowa przestanie istnieć. Przypomina o tym narrator, używając takich wyrażeń, jak „ostatni z Horeszków”, „ostatni Stolnik” czy „ostatni Klucznik”..
Zobacz:
Indywidualizacja języka postaci literackich w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza
Udowodnij, że Pan Tadeusz Mickiewicza spełnia wymagania gatunku, jakim jest epos