Jakie mogą być tematy?

  • Na podstawie przytoczonego fragmentu (na przykład ważna nauka Sędziego o grzeczności, księga pierwsza) i na podstawie znajomości całego utworu omów obyczajowość szlachty polskiej i rolę obyczaju w dziejach narodu.
  • Porównaj, jak został ukazany obyczaj wspólnego zasiadania do stołu w „Panu Tadeuszu” i w „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza.
  • Porównaj dydaktykę dotyczącą stołu zawartą w „Panu Tadeuszu” i w średniowiecznym utworze Słoty „Wierszu o chlebowym stole”.
  • Mickiewiczowskie Soplicowo stało się symbolem i oazą polskości oraz ładu ziemiańskiego. Centrum przestrzeni stanowi dworek Sędziego – dom o pobielanych ścianach.
  • Literackie portrety polskiego domu – na podstawie Pana Tadeusza (wybrany fragment, np. znany z księgi pierwszej – „Wśród takich pól przed laty nad brzegiem ruczaju” plus cała lektura) opisz dwór polski. Jakie znaczenie nadaje mu Mickiewicz? Z jakimi wybranymi literackimi portretami polskiego domu możesz porównać Soplicowo?
  • Soplicowo Mickiewiczowskie jako przykład idylli szlacheckiej. Zestaw ze swoją wiedzą o literaturze XVII i XVIII wieku, porównaj.
  • Portret szlachty polskiej, jaki wyłania się z lektury „Pana Tadeusza” – na podstawie znajomości całego utworu i na podstawie danego fragmentu. Możliwość porównania z literackim portretem, jaki stworzył Ignacy Krasicki i Henryk Sienkiewicz.
  • Rola natury w „Panu Tadeuszu” – zanalizuj fragmenty rozmów o malarstwie i niedostatkach polskiego pejzażu: Hrabiego i Tadeusza („Pan Tadeusz”) oraz Zygmunta i jego matki („Nad Niemnem”); zwróć szczególną uwagę na argumenty rozmówców. Rola muzyki w dziele Mickiewicza (tu możliwe przywołania innych ważnych lektur, w których muzyka lub taniec odegrały ważną rolę: „Fortepian Szopena”, „Wesele”, „Tango”). Fragment z „Pana Tadeusza”, który może zostać przytoczony: gra Wojskiego na rogu, koncert Jankiela na cymbałach, wreszcie słynny polonez z ostatniej księgi dzieła.

 

Co trzeba wiedzieć?

  • Ogólne wiadomości o Panu Tadeuszu – usytuowanie w czasie, geneza, rola w polskiej literaturze (zajrzyj do tabeli epok).
  • Rekwizyty szlacheckiego dworu – domostwo szlacheckie o typowej architekturze: kolumny, ganek, pobielane ściany. Na ścianach wiszą obrazy przedstawiające bohaterów narodowych, Kościuszkę i Rejtana, stary zegar kurantowy wygrywa Mazurka Dąbrowskiego, a serwis rodowy używany od święta przedstawia historię polskich sejmików. Do elementów składających się na portret szlacheckiego domu dochodzą:
    • polskie tradycyjne potrawy szlacheckiej kuchni: rosół, bigos, chłodnik,
    • strój sędziego: typowy sarmacki kontusz przepasany pasem słuckim,
    • przeciwstawienie cudzoziemskim obyczajom: angielskim, które reprezentuje Hrabia, lub rosyjskim, które reprezentuje Telimena.
  • Pisząc o arkadii, czyli wyidealizowanej, szczęśliwej krainie, trzeba umieć wskazać elementy, które kreują arkadyjską rzeczywistość. Są to rekwizyty o arkadyjskim charakterze – ruczaj, wzgórze, gaj, pola, ich dopełnieniem jest dworek, którego wnętrze wypełnione jest znakami polskości. Świat Soplicowa określony jest przez odwieczny ład, porządek, który nigdy nie ulega zmianie, najmniejszemu bodaj zachwianiu, albowiem wyznaczony jest przede wszystkim przez rytm natury, wschody i zachody słońca określające czas rannego wstawania i wieczornego odpoczynku. Arkadii Soplicowa nic nie jest w stanie zakłócić, albowiem jej gwarantem staje się harmonia trzech porządków – rytmu natury, świata ludzki i świata historycznego.
  • Jaka naprawdę jest ta Mickiewiczowska szlachta?
    • Z pewnością wyidealizowana. Mimo licznych wad i przywar portret szlachty zawarty w Panu Tadeuszu jest jednak sielankowy. Trudno znaleźć wśród szeregu świetnie zindywidualizowanych osób postać wyraźnie negatywną, antypatyczną lub odpychającą.

    Na przykład Stolnik Horeszko – niby pyszny, zadufany w sobie magnat, a jednak patriota, wróg zaborcy. Podobnie mściwy Gerwazy – okrutny, lecz wierny swojemu panu, także patriota, waleczny i odważny. Asesor i Rejent – dwa okazy kłótliwości – są jednak w swoich afektach sympatyczni i nieszkodliwi. Telimena – kokietka z manią petersburską jest oryginalna, kobieca i bawi towarzystwo. Dziwak Hrabia – jest także romantykiem z manierą – budzi pobłażliwe współczucie i sympatię. W ostatecznym rozrachunku wychodzi na to, że dwie najlepsze postacie: Tadeusz i Zosia, w swojej doskonałości są po prostu najnudniejsze! Trzeba jednak pamiętać, że Mickiewicz nie pisał dokumentu historycznego, lecz literacki pomnik ukochanej, utraconej ojczyzny.Mickiewicz uczynił szlachtę głównym bohaterem dzieła! Jest nim niby tytułowy Tadeusz Soplica – reprezentant całego szlacheckiego stanu. Tadeusz Soplica nie jest indywidualnością – nosi cechy całej grupy społecznej. Dlatego najważniejszy bohater eposu to zbiorowość – szlachta polska początku wieku XIX. Szlachta nie jest monolitem. Jest wewnętrznie zróżnicowana, można ją podzielić na określone grupy:

    • magnateria (ród Horeszków),
    • arystokracja (Hrabia),
    • szlachta ziemiańska (Soplicowie),
    • szlachta urzędnicza (Asesor, Rejent, Wojski, Gerwazy, Protazy),
    • szlachta zaściankowa (Dobrzyńscy).

Wszystkie wyżej wymienione warstwy mają wady, lecz wszystkie mogą poszczycić się wieloma zaletami i miłością ojczyzny.

Ważne pojęcie: sarmatyzm – jako kultura szlachty polskiej, uformowana w XVII wieku. W opiniach oświecenia nie było pochwałą – eksponowano szlacheckie wady, pychę, konserwatyzm, nietolerancję. W Panu Tadeuszu oglądamy inne oblicze sarmatyzmu: patriotyzm szlachty, jej przywiązanie do tradycji i obyczaju polskiego, prawość, waleczność. Mickiewicz pisze z sentymentem o szlachcie sarmackiej – takie ujęcie będzie kontynuował Henryk Sienkiewicz.

  • Natura odgrywa ważną rolę w utworze – jest nie tylko tłem, jest istotą ojczyzny, pięknem rodzinnego kraju przeciwstawionym jasno zachwytom nad obcymi stronami. W rozmowie Tadeusza z Hrabią prosty młodzian opiewa urodę własnej ziemi, Hrabia zaś lazuru włoskiego nieba. Sympatia autora jasno plasuje się po stronie Tadeusza. Przyroda współgra z rozwojem akcji, obraz przyrody dokładnie odpowiada stanom psychicznym postaci, np. gwałtowność ludzkich emocji w trakcie bitwy zderzona została z obrazem rozszalałej burzy, tajemnicze knowania Gerwazego harmonizują z mglistym poniedziałkowym porankiem, atmosfera pochmurnego, posępnego dnia oddaje apatię mieszkańców Soplicowa po odbytej kłótni.
  • Obyczaje – dlaczego takie ważne? Bo obok natury gwarantem porządku jest również etykieta, ceremoniał towarzyski, który bynajmniej nie przybiera sztucznej, teatralnej formy, ale jest czymś naturalnym. W odpowiednio ustalonym porządku mieszkańcy idą na spacer czy też zasiadają przy stole, o tej samej porze spożywa się śniadanie, a zawsze po południu pije kawę. Zwyczaje szlacheckie, takie jak grzybobranie czy polowanie, mają swój odwieczny scenariusz. Nad jego porządkiem czuwa Wojski – strażnik myśliwskiej etykiety. Wierność tradycji daje gwarancję ciągłości narodu, co staje się szczególnie ważne w dobie niewoli. Obyczajowość szlachecka w Panu Tadeuszu to nie tylko urokliwa atmosfera dawnych czasów, to symbol trwa­łości państwa, kultury, to swoista walka o zachowanie pol­skości.

Staropolska obyczajowość w Panu Tadeuszu

Możliwe zestawienia

Żywot człowieka poczciwego Mikołaja Reja – wyidealizowany portret szlachcica ziemianina. Z dziełem Mickiewicza łączy ten utwór przedstawienie rozrywek, tu ukazanych w zależności od pory roku.

Satyry Ignacego Krasickiego. Obraz ukazujący szlacheckie wady, kontrastuje z wizją sielankową.

Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej – ze względu na podobne umiłowanie litewskiego pejzażu, portretowanie szlachty, soplicowską atmosferę utworu, spór jako rdzeń akcji, zestawienie dworu i zaścianka. Orzeszkowa mniej sielankowo przedstawia szlachtę polską – ale za to idealizuje Bohatyrowiczów, czyli zaścianek.

Potop Henryka Sienkiewicza – podobieństwo Kmicica do Soplicy, pozytywna prezentacja sarmatyzmu; a nade wszystko portret szlachty, jaki wyłania się z powieści. Jest to ujęcie podobne do Mickiewiczowskiego: pełne sentymentu, wybaczające szlacheckie wady i wszelkie przewinienia za jedną, nadrzędną wartość; miłość ojczyzny.

Ferdydurke Witolda Gombrowicza – poddaje parodii polską wizję dworu na wzór Soplicowa, schemat miłości Zosi i Tadeusza oraz szlacheckich typów. Dla Gombrowicza szlachecki dwór, miłość, romantyzm – to zużyta rekwizytornia Form, chce obnażyć jej sztuczność i poddaje ją parodii.

Jakie inne tematy maturalne mogą zaistnieć?

  • Zestawienie i porównanie bohaterów – przyjrzyj się dwóm bohaterom, np. Jackowi Soplicy i Andrzejowi Kmicicowi, Jackowi i Kordianowi.
  • Uzasadnienie, dlaczego „Pan Tadeusz” nazywany jest epopeją narodową.
  • Humor w „Panu Tadeuszu” – jak, gdzie go znajdujesz, na czym polega, jakie funkcje spełnia.
  • Portret romantycznego poety na przykładzie Hrabiego.
  • O polskości i cudzoziemszczyźnie – w modzie, obyczajach, ocenie krajobrazów.
  • Analiza koncertu Jankiela – znaczenie tego fragmentu dla odczytania całości dzieła. Tu możliwe zestawienie z innym fragmentem, w którym muzyka odgrywa kluczową rolę (taniec Chochoła w Weselu Wyspiańskiego, Walc Miłosza, Tango Mrożka, Fortepian Szopena Norwida)
  • Epilog – jego przesłanie i znaczenie dla odczytania całości dzieła.

 

Co trzeba wiedzieć o eposie?

Akurat w przypadku tej lektury konieczna jest znajomość kompozycyjnych cech eposu, nawet na poziom podstawowy. Struktura dzieła to jeden z argumentów, iż mamy do czynienia z epopeją – a tego z tekstu nie wyczytasz.

Pamiętaj!

  • Rozpoczyna się inwokacją – do Litwy i Matki Boskiej (Homer zwracał się do muzy o pomoc w tworzeniu).
  • Przedstawia społeczność w przełomowej chwili dziejowej – wojna napoleońska, wielkie nadzieje na odzyskanie niepodległości.
  • Występują w nim liczne porównania homeryckie (np. porównanie nagonki na niedźwiedzia do powoli narastającej kłótni).
  • Występują bardzo dokładne opisy, np. opis stroju zaręczynowego Zosi, serwisu, grzybów – to realizm szczegółu (Homer w Iliadzie użył go na przykład przy opisie tarczy Achillesa).
  • Mickiewicz stosuje retardacje – czyli zatrzymania akcji, spowolnienie poprzez opis lub dygresję.
  • Sceną batalistyczną jest scena zajazdu szlachty.
  • Dzieło, tak jak np. Odyseja, podzielone jest na księgi.

Omówienie kompozycji wystarczy, by dowieść, że Pan Tadeusz to epos. A dlaczego narodowy?

Nie ma w naszej literaturze drugiej księgi tak bardzo eksponującej polską tradycję, urodę kraju, polski dom, obyczaj. W dziele Mickiewicza te elementy polskości zyskują niezwykłą rangę – stają się gwarantem przetrwania narodu. Mówi się też epopeja szlachecka – bo dla Mickiewicza i ówczesnych Polaków to szlachta była rdzeniem i reprezentantem narodu, klasą zobowiązaną do walki o wolność ojczyzny. Twórczość Mickiewicza z Panem Tadeuszem na czele stała się biblią polskości dla późniejszych pokoleń.

Oto, jak wielcy twórcy docenili rolę dzieł Mickiewiczowskich dla polskiej kultury:

  • Henryk Sienkiewicz w Latarniku – pokazuje, jak może zostać odebrana lektura Pana Tadeusza (zestawienie z utworem Sienkiewicza otwiera drogę do dyskusji o roli literatury w dziejach narodu, o tęsknocie tułacza za ojczyzną).
  • Czesław Miłosz w cyklu esejów Ziemia Ulro wiele miejsca poświęca samemu Mickiewiczowi – Dziadom i Panu Tadeuszowi, którego sytuuje w tradycji polskiej literatury religijnej, nazywając go pieśnią o błogosławieństwach ziemi.
  • Poezję Mickiewicza inny wielki poeta, Tadeusz Różewicz, nazwał chlebem, który „karmi nas już ponad 100 lat”.

 

Bohater główny

Wiążąca dla wymowy dzieła jest postać Jacka Soplicy (Księdza Robaka)

Powinieneś znać jego dzieje (zwróć szczególną uwagę na spowiedź Soplicy!) i umieć porównać je ze schematem biografii bohatera romantycznego oraz zestawić z Kmicicem.

Ważna scena – spowiedź Jacka Soplicy na łożu śmierci. To jest moment, w którym wszystko się wyjaśnia, odsłania się całe życie bohatera, a co więcej dochodzi do wybaczenia i odkupienia starych win. O to przebaczenie Jacek prosi – to także wyraz jego przemiany i pokory.

Skrót dziejów: Jacek starał się niegdyś o rękę córki Stolnika Horeszki. Zasugerowano mu jednak czarną polewką. Mszcząc się za to, zrozpaczony Jacek zabił magnata. Ponieważ w chwili zabójstwa Stolnik bronił właśnie zamku przed wspomagającym targowiczan wojskiem rosyjskim, morderca został uznany za zdrajcę narodowego. Musiał opuścić kraj, winę zaś odpokutował jako zakonnik, żołnierz i emisariusz napoleoński. Powróciwszy do Soplicowa, nierozpoznany przez nikogo, zamierzał położyć kres kłótni rodowej Horeszków i Sopliców przez małżeństwo Tadeusza ze zubożałą wnuczką Stolnika – Zosią. Uratował życie Hrabiemu i Gerwazemu. Po śmierci bohatera została ogłoszona jego rehabilitacja, dawne winy Jacka zostały wymazane, a bohater został odznaczony Krzyżem Legii Honorowej.

Uwaga!
Dzieje Jacka stały się wzorcowym modelem przemiany duchowej bohatera ze złego (hardego awanturnika i pijaka) w dobrego (patriotę, który odkupił własne winy).

Przemiana duchowa była bardzo ważnym elementem biografii bohatera romantycznego; najbardziej znana to oczywiście przemiana Gustawa, nieszczęśliwego kochanka (IV cz. Dziadów), w Konrada, buntownika i bojownika (III cz. Dziadów). Jacka Soplicę uznaje się za pewną modyfikację bohatera romantycznego. Ważny jest tragizm postaci, zmiana imienia, przeżycie osobiste – nieszczęśliwa miłość, działanie w ukryciu (jak choćby Wallenrod). Ale też odbiega od wzorca ustalonego w Dziadach – jego biografia zostaje wyjaśniona, nie jest poetą, działa wśród ludzi w zupełnie realny sposób jako emisariusz. Jego literackim spadkobiercą będzie Kmicic z Potopu Sienkiewicza i na porównanie tych bohaterów trzeba zwrócić uwagę.

Co w pracy porównawczej o tych bohaterach powinno się znaleźć?

• uwaga o dynamicznej kreacji obu bohaterów
• wskazanie podobieństwa charakterów
• znajomość tła historycznego obydwu utworów
• opisanie przemiany i motywacji obu postaci
• służba ojczyźnie jako wartość rehabilitująca obu bohaterów
• publiczne oczyszczenie z win wobec ojczyzny
• kluczowe w biografiach obu bohaterów przybranie nowych nazwisk

Pan Tadeusz

  • wzajemna miłość Jacka i Ewy
  • wykorzystywanie Jacka przez Stolnika Horeszkę
  • zabójstwo Stolnika przez Jacka w odruchu zemsty
  • oskarżenie o zdradę i konszachty z Moskalami
  • małżeństwo z niekochaną dziewczyną
  • opieka nad córką Ewy – Zosią
  • działalność patriotyczna (udział w poszczególnych bitwach, funkcja politycznego emisariusza Napoleona, przygotowywanie powstania na Litwie)
  • dwukrotne uratowanie życia Hrabiemu – ostatniemu z Horeszków oraz Gerwazemu
  • spowiedź przedśmiertna
  • pośmiertne odznaczenie Krzyżem Legii Honorowej

Potop

  • otrzymanie ręki Oleńki w testamencie jej dziadka Billewicza
  • napaść na Wołmontowicze
  • porwanie Oleńki
  • służba żołnierska u Radziwiłła, która kończy się nieplanowaną zdradą ojczyzny
  • obrona Jasnej Góry i wysadzenie kolubryny
  • obrona króla Jana Kazimierza w górach
  • publiczna rehabilitacja w kościele
  • odzyskanie Oleńki

Dlaczego w tematach o tęsknocie emigranta za utraconą ojczyzną, roli Epilogu ważne są okoliczności powstawania dzieła?
Ponieważ w dużej mierze one wpłynęły na wagę tego właśnie tematu. Pan Tadeusz powstaje przecież na emigracji, dyktuje go tęsknota do kraju i poczucie klęski w kolejnej próbie odzyskania niepodległości.

Po części zawarł je Mickiewicz w Epilogu Pana Tadeusza. W atmosferze waśni emigracyjnych, wzajemnych oskarżeń o odpowiedzialność za klęskę powstania listopadowego autor pragnął powrócić do mitologii dzieciństwa, wskrzesić czasy, kiedy Polska szlachecka żyła nadzieją odzyskania niepodległości u boku armii napoleońskiej. W czasach burzliwej historii, która nie przyniosła wolności, Mickiewicz miał wewnętrzną potrzebę stworzenia przynajmniej fikcyjnej rzeczywistości określonej przez ład i porządek. Badacze literatury odnajdują tragizm właśnie w zestawieniu bolesnego Epilogu wieńczącego dzieło Mickiewicza z optymistyczną, pełną nadziei wymową utworu. Po latach już wiadomo, że nadzieje związane z Napoleonem się nie spełniły, że Polacy rozrzuceni po emigracji nie odzyskali ojczyzny za sprawą powstania listopadowego, że idylla ojczyzny dzieciństwa to przeszłość.

Bardzo ważny jest cytat:

Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie
Święty i czysty, jak pierwsze kochanie,
(…)
Ten kraj szczęśliwy, ubogi i ciasny!
Jak świat jest boży, tak on był nasz własny.
i drugi ważny cytat z Epilogu:
O gdybym kiedy dożył tej pociechy,
Żeby te księgi zbłądziły pod strzechy.

Oba marzenia Mickiewicza się spełniły, choć nie za jego życia, Polska po latach odzyskała suwerenność, a jego księgi stały się dobrem narodowym.

Zapamiętaj o Epilogu
– to końcowy fragment utworu, niedotyczący już akcji ani bohaterów utworu. Zawiera refleksje poety – o sobie, o sytuacji polskich emigrantów, wspomnienie ojczyzny i marzenie, by jego utwory „trafiły pod strzechy”, by przemówiły także do prostego ludu.

 

Humor w Panu Tadeuszu

Jedno z zadań utworu to rozbawić czytelnika, wywołać uśmiech sentymentalny, sprawić, by dobrze się poczuł w realiach dawnej Polski. Co bawi?

Śmieszyć mogą miłosne perypetie młodego Tadeusza, który z przerażeniem odkrywa zbyt grubą warstwę pudru na twarzy sporo starszej od siebie Telimeny i zwraca się ku Zosi, adorowanej z kolei przez Hrabiego. Niedługo potem sytuacja się odwraca – Telimena snuje plany małżeńskie z Hrabim w roli głównej, ten jednak „kocha” bardziej romantycznie i żenić się bynajmniej nie ma zamiaru. W rezultacie więc praktyczna Telimena wydaje się za Rejenta, a Tadeusz oświadcza się Zosi. W doborze postaci autor zastosował typowy dla komedii zabieg – kontrast charakterów. Młoda, niewinna Zosia o duszy prowincjuszki zostaje przeciwstawiona starszej, doświadczonej Telimenie, osobie o światowych manierach, za jaką uważa się sama bohaterka.

Również poza wątkiem miłosnym odnajdziemy w Panu Tadeuszu wiele komicznych momentów, chociażby w sporze między Asesorem a Rejentem o to, który z chartów w czasie polowania schwytał zająca, bądź też w epizodzie o Domeyce i Doweyce.

Komizm jest także obecny w kreowaniu poszczególnych postaci wypełniających świat przedstawiony Pana Tadeusza. Bawią petersburska obsesja Telimeny, złota tabakiera Podkomorzego, chimeryczne zachowania Gerwazego, wybujały romantyzm i egzaltacja Hrabiego.

 

Co pamiętać o polskości i cudzoziemszczyźnie w Panu Tadeuszu?

Mickiewicz wyraźnie staje po stronie uroków rodzinnego kraju. Temat przeciwstawienia polskości z zagranicą dotyczy obyczajów, strojów, zachowań i pejzażu. Można ująć przesłanie w znaną maksymę; cudze chwalicie, swego nie znacie! Rzecznikami pochwały polskości jest polska szlachta: Sędzia dbający o wierność obyczajom. Podkomorzy kpiący z francuskiej mody, Tadeusz dyskutujący z Hrabią o pięknie nieba – dowodzący, że polskie chmury piękniejsze są od włoskiego lazuru. Jasne jest, że autor popiera te właśnie postawy – cudzoziemszczyznę traktuje w najlepszym wypadku z pobłażaniem. Trzeba przy rozważaniu takiego tematu pamiętać o tym, że tradycjonalizm – niechęć do wpływów obcych, a kultywowanie dawnych obyczajów było podstawową cechą Sarmatów, krytykowaną jako konserwatyzm. Mickiewicz ukazuje z kolei wartości takiej postawy. Ważna scena to rozmowa o guście, sztuce i urodzie nieba, jaką wiodą w księdze III Tadeusz, Telimena i Hrabia. Tadeusz chwali polski krajobraz – a włoski nazywa nudnym. Opis polskiego nieba włożony w usta Tadeusza to prawdziwy popis poetycki Mickiewicza – pełen dynamiki, porównań (w tym homeryckich) i bardzo plastyczny – a ideowo spełnia funkcję wyrazu uczuć patriotycznych, docenia piękno własnego kraju.

 

Jaki portret artysty zawarł w Panu Tadeuszu Mickiewicz?

Obojętnie, który z fragmentów zostałby przytoczony – prawdopodobnie będzie w nim występował Hrabia. Potomek świetnego rodu Horeszków, bywalec świata, natura wrażliwa, uczuciowa, malarz… Wielkie wrażenie robi na nim opowieść Gerwazego o dziejach zamku – zwłaszcza że zgodna z modą epoki, atmosferą ruin… Ale wyraźnie odbiorca czuje, że nie jest to postać poważnie traktowana przez autora. Mickiewicz kpi lekko z Hrabiego, a jego kosmopolitycznym postawom przeciwstawia proste, patriotyczne i wcale nie wzniosłe poglądy Tadeusza. Hrabia jest trochę… parodią romantycznego poety – wyniesionego ponad tłumy, nadwrażliwego, nieszczęśliwego. Hrabia jest po prostu egzaltowany, a chwilami sztuczny i napuszony! To dość istotna konstrukcja i zagadnienie w utworze – bo jest to odejście od wcześniejszej koncepcji samego Mickiewicza. Świadczy to o zdystansowaniu się poety wobec dawnych poglądów, przemianie, która zaszła w nim samym. Ale też Hrabia jest postacią sympatyczną – w zestawieniu na przykład z podobnym bohaterem – Zygmuntem z Nad Niemnem Orzeszkowej – wypada korzystnie. Egzaltacja i poza nie są tak negatywne jak fałsz i pogarda wobec innych, jakie reprezentuje Zygmunt.

 

Koncert Jankiela na cymbałach – dlaczego to ważny punkt dzieła?

W Księdze XII, na zaręczynach Zosi, na jej prośbę Jankiel odgrywa znamienny koncert na cymbałach. To ważna scena, śmiało może zostać przywołana na maturze i to w kilku kontekstach.

Przy realizacji takiego tematu trzeba pamiętać

  • O pojęciu poezji tyrtejskiej. Pieśń i poezja mają za cel wzniecić w słuchaczach wolę walki, emocje i uczucia patriotyczne. Mickiewicz wykorzystuje tę tyrtejską moc poezji – na przykład w Konradzie Wallenrodzie. Ale też i koncert Jankiela odgrywa rolę podobną. Przy okazji uroczystości przypomina historię Polski – momenty pełne chwały i chwile klęski, w słuchaczach budzi wzruszenie i nadzieję na odzyskanie wolności.
  • O temacie muzyki i jej roli w utworach literackich. W polskiej literaturze kilka razy pojawi się ważny moment spotkania muzyki i poezji. Tak dzieje się w tym przypadku – koncert unaocznia polską historię – muzyka oddaje emocje, podkreśla atmosferę zdarzenia – jej wzniosłość lub tragizm. W analizie podobnych fragmentów należy wskazać związek opisu muzyki z emocjami – nie tylko same przywoływane fakty z dziejów Polski. Opis poetycki próbuje naśladować dźwięk muzyki, a przy tym oddaje uczucia. Podobnie przy innych dziełach, w których ważny okazuje się motyw muzyki. W tańcu Chochoła w Weselu Wyspiańskiego muzyka wyraża marazm, klęskę, niepowodzenie planowanego zrywu – uśpienie w letargu. Ważne jest też to, że w koncert Jankiela wpisane są utwory mające rangę hymnów narodowych – Polonez trzeciego maja i Mazurek Dąbrowskiego.
  • O temacie żydowskim w literaturze. Wiąże się z tym fragmentem zagadnienie postaci żydowskich w polskiej kulturze – Jankiel to „Żyd poczciwy, ojczyznę jako Polak kochał”.
  • O temacie historii Polski przywoływanej w literaturze. Tu pojawia się Konstytucja 3 maja, targowica, rzeź Pragi, tworzenie legionów polskich – tu, uwaga, Mazurek Dąbrowskiego jawi się jako symbol nadziei związanej z walką Polaków przy boku Napoleona.

 

Zobacz:

Pan Tadeusz Adama Mickiewicza

Pan Tadeusz Adama Mickiewicza jako portret szlachty polskiej.

Pan Tadeusz utworem o historii Polski.

Pan Tadeusz – praca domowa

Pan Tadeusz na maturze

Jakie cechy wskazują, że Pan Tadeusz jest eposem?