Zinterpretuj dowolnie wybrany opis przyrody, posługując się terminologią teoretycznoliteracką.

Wybór fragmentu tekstu w zależności od upodobań – może być opis sadu, ogrodu, gaju itp. Dla przykładu weźmy opis sadu i ogrodu:

Był sad. –
Drzewa owocne, zasadzone w grzędy,
Ocieniały szerokie pole; spodem grzędy,
Tu kapusta, sędziwie schylając łysiny,
Siedzi i zda się dumać o losach jarzyny;
Tam, plącząc strąki w marchwi zielonym warkoczu
Wysmukły bób obraca na nią tysiąc oczu;
Owdzie podnosi złotą kitę kukuruza;
Gdzieniegdzie otyłego widać brzuch harbuza,
Którego od swej łodygi aż w daleką stronę
Wtoczył się jak gość między buraki czerwone.

Grzędy rozdęte miedzą; na każdym przykopie
Stoją jakby na straży w szeregach konopie,
Cyprysy jarzyn; ciche, proste i zielone.
Ich liście i woń służą grzędom za obronę,
Bo przez ich liście nie śmie przecisnąć się źmija,
A ich woń gąsienice i owad zabija.
Na nich myślisz, iż rojem usiadły motyle
Trzepocąc skrzydełkami, na których się mieni
Z rozmaitością tęczy blask drogich kamieni;
Tylą farb żywych, różnych, mak źrenicę mami.
W środku kwiatów, jak pełnia pomiędzy gwiazdami,
Krągły słonecznik licem wielkiem, gorejącym
Od wschodu do zachodu kręci słońcem.
( ks. II w. 404 – 426)

Interpretując fragment tekstu, zwróć uwagę na niesamowite bogactwo środków poetyckich. Wyjaśniaj od razu ich funkcję w tekście. Oto przykłady:

  • antropomorfizacji: kapusta ma łysinę, marchew warkocze, bób oczy, harbuz ogromny brzuch – funkcja: uduchowienie przyrody, zatarcie granicy pomiędzy światem natury a światem człowieka;
  • personifikacji: kapusta duma, bób obraca oczyma, arbuz wtacza się między buraki, mak „ źrenicę mami”, słonecznik kręci słońcem, konopie stoją na straży itp. – funkcja: dynamizacja opisu, ożywienie przyrody, efekt większej obrazowości, sugestywności;
  • metafory – cyprysy jarzyn, tęcza blasków– funkcja: ubarwienie opisu, podkreślenie urody natury;
  • bogactwo epitetów (w tym epitetów kolorystycznych) – zielony warkocz, złota kita, wysmukły bób, otyły arbuz, ciche, proste cyprysy jarzyn, białawe badyle, krągły słonecznik, gorejące lico – funkcja; ukazanie bogactwa kształtów i kolorów, uwydatnienie urody natury poprzez detal;
  • porównania – konopie stoją „jakby na straży”, arbuz wtoczył się „ jak gość”, kwiaty jak gwiazdy, słonecznik wśród kwiatów jest jak „ pełnia pomiędzy gwiazdami” – funkcja: obrazowość opisu, oddziaływanie na wyobraźnię, nadanie symbolicznych znaczeń ogród przypomina kosmos;
  • onomatopeje – np. Bo przez ich liście nie śmie przecisnąć się źmija, trzepocąc skrzydełkami – funkcja: ożywienie natury, oddziaływanie na zmysł słuchu;
  • efekty zapachowe – woń liści – funkcja; oddziaływanie na zmysł smaku

Wniosek:
Poeta tworzy spektakl natury, jego przyroda żyje, ma duszę, poraża urodą.
Dodaj uwagę, jeśli dostrzegłeś to w tekście: mimo bogactwa środków poetyckich brak poetyzmów, rzadkich wyrazów jak np. w sonetach krymskich, słownictwo rodzime, swojskie a więc tym większy podziw dla kunsztu poety, że przy użyciu niewyszukanych słów potrafił wykreować taki koncert natury.

 

Wypisz z tekstu Pana Tadeusza w formie cytatów przykłady antropomorfizacji przyrody i wskaż ich funkcję:

Słońce ostatnich kresów nieba dochodziło,
( …)
Całe zaczerwienione, jak zdrowe oblicze
Gospodarza, gdy skończywszy prace rolnicze
Na spoczynek powraca…
Ks. I w. 186 – 190

Jeden staw, co toń jasną i brzeg miał piaszczysty,
Modrą piersią jęk wydał cichy, uroczysty;
Ks. VIII w.41 – 42

Nareszcie księżyc srebrną pochodnię zaśniecił,
Wyszedł z boru i niebo, i ziemię oświecił.
Ks. VIII w. 55 – 56

Jarzębina ze świeżym pasterskim rumieńcem
Ks. III w. 551

A niżej dziatwa leśna: głóg w objęciu kalin,
Ożyna czarne usta tuląca do malin.
Ks. III w. 554 – 555

Wysmukłością kibici i barwy powabem,
Brzoza biała, kochanka, z małżonkiem swym grabem.
Ks. III w. 562 – 562

Tu kapusta, sędziwie schylając łysiny,
Siedzi i zda się dumać o losach jarzyny;
Ks. II w. 406 – 407

Tam, plącząc strąki w marchwi zielonej warkoczu
Wysmukły bób obraca na nią tysiąc oczu;
Ks. II w. 408 – 409

Poeta poprzez zabieg antropomorfizacji przyrody chce ożywić opis, zdynamizować, zatrzeć granicę pomiędzy światem ludzkim a światem natury.

Funkcja – przyroda wyznacza rytm życia mieszkańców Soplicowa, symbolizuje ich stany psychiczne, zapowiada przyszłe wydarzenia (nadejście armii Napoleona). Poprzez opisy natury Mickiewicz uwydatnia urodę dawnej Polski i wyraża tym samym miłość do utraconej ojczyzny.

 

Wskaż w tekście przykłady indywidualizacji postaci poprzez przypisanie im charakterystycznej skłonności, rekwizytu, powiedzonka.

  • Sędzia – prawi nauki o grzeczności
  • Gerwazy – zwraca się do innych, używając zwrotu „mopanku”
  • Podkomorzy – używa złotej tabakiery
  • Telimena – zachwyca się Petersburgiem, różne przedmioty trzyma w biurku
  • Hrabia – ma charakterystyczny strój: biały surdut i dżokeje
  • Wojski – jest strażnikiem myśliwskiej etykiety, stąd jego nieodłącznym rekwizytem jest bawoli róg, którego używa podczas polowania
  • Maciej Dobrzyński – zwany jest Kurkiem na kościele.

 

Analizując podany fragment, odpowiedz, w czym wyraża się idylliczny wymiar soplicowskiej rzeczywistości?

„Śród takich pól przed laty, nad brzegiem ruczaju,

Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju,
Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany;
Świeciły się z daleka pobielane ściany,
[…]
Właśnie z lasu wracał towarzystwo całe,
Wesoło, lecz w porządku; naprzód dzieci małe
Z dozorcą, potem Sędzia szedł z Podkomorzyną,
Obok pan Podkomorzy otoczon rodziną;
Panny tuż za starszymi, a młodzież na boku;
Panny szły przed młodzieżą o jakie pół kroku
(Tak każe przyzwoitość); nikt tam nie rozprawiał
O porządku, nikt z mężczyzn i dam nie ustawiał,
A każdy mimowolnie porządku pilnował.
Bo Sędzia w domu dawne obyczaje chował
I nigdy nie dozwalał, by chybiono względu
Dla wieku, urodzenia, rozumu, urzędu;
< Tym ładem, mawiał, domy i narody słyną,
Z jego upadkiem domy i narody giną>.”

Odpowiedź:

Kreacja przestrzeni – wzgórze, pola, ruczaj, gaj to elementy typowo arkadyjskie, w ich centrum dwór o tradycyjnie pobielanych ścianach.

Przestrzeganie etykiety, ceremoniału towarzyskiego, kultywowanie obyczajów i obrzędów według odwiecznych scenariuszy: np., ustalony porządek podczas spaceru .
Wniosek:
To wszystko daje poczucie bezpieczeństwa, ładu, wspólnoty. Każdy element rzeczywistości ma swoje miejsce, czas, przeznaczenie, nic nie dzieje się przypadkiem. Mieszkańcy Soplicowa tworzą określoną zbiorowość, nikt nie czuje się samotny ani wyobcowany.

 

Wypisz i krótko scharakteryzuj najważniejsze obyczaje, obrzędy, rytuały, jakie przedstawia Mickiewicz w Panu Tadeuszu:

  • Rytuał picia kawy – parzeniem kawy zajmowała się we dworze osobna służąca, która przywoziła z miasta ziarno najlepszego gatunku, rano szła do mleczarni z imbrykami, by zebrać najlepszą śmietanę. Serwowała kawę w filiżankach a śmietankę podawała w specjalnych garnuszkach.
  • Zasiadanie do stołu podczas obiadu –na początku podawano wódkę, następnie domownicy siadali za stołem w ustalonym porządku. Najwyższe miejsce przypadało Podkomorzemu. Ksiądz Robak odmawiał modlitwę po łacinie i dopiero wówczas podawano potrawy np. chołodziec litewski.
  • Wieczerza – odbyła się w zamku Horeszków, goście wchodzili w odpowiednim porządku i stawali kołem, witał ich Podkomorzy a Sędzia wskazywał miejsce, błogosławiąc stół znakiem krzyża. Rozpoczynano od chłodnika, a następnie podawano raki, kurczęta, szparagi, nie zapominając o dobrych trunkach. Słychać było pękanie korków i brzęk talerzy.
  • Grzybobranie – miało miejsce zawsze w porze przedobiedniej, towarzystwo ruszało do lasu za Sędzią ubrane na wzór wiejski w słomiane kapelusze i płócienne opończe, które osłaniały kontusze. Zbiór grzybów odbywał się w skupieniu i zadumie stosownej „do miejsca i czasu” dopóki nie odezwał się dzwon dworski wzywający grzybiarzy na obiad. Wówczas uroczysty nastrój ustępował okrzykom i hałasom. Z lasu wychodziła wesoła gromada, niosąc koszyki pełne grzybów.
  • Polowanie – to kolejny rytuał, którego strzegł Wojski – strażnik myśliwskiej etykiety. Uczestnicy polowania ustawiali się w szyku, czekając aż ogary nagonią zwierza. Wojski przykładał ucho do ziemi, nasłuchując kroków zbliżającej się zwierzyny. Gdy rozległ się ryk niedźwiedzia, urządzano obławę. Po upolowaniu zwierza Wojski brał róg i rozpoczynał wspaniały koncert gry. Dźwięki wydobywane z rogu opowiadały historię łowów i naśladowały odgłosy dzikich zwierząt. Zamknięciem rytuału polowania było rozpalenie ogniska i warzenie bigosu według specjalnej staropolskiej receptury. W międzyczasie towarzystwo popijało wódkę gdańską a gdy bigos był gotowy częstowano nim i zjadano pośpiesznie.

 

Wypunktuj główne wydarzenia z życia Jacka Soplicy – księdza Robaka:

  • Burzliwa młodość Jacka, zdobycie posłuchu u szlachty w powiecie Nowogródzkim.
  • Wizyty w zamku Stolnika, zapewnienia magnata o wielkiej przyjaźni.
  • Miłość Soplicy do Ewy Horeszkówny – córki Stolnika.
  • Odmowa małżeństwa poprzez podanie Jackowi czarnej polewki.
  • Przekonanie Jacka o fałszywej przyjaźni Stolnika, który chciał jedynie wykorzystać wpływy Soplicy wśród okolicznej szlachty dla zapewnienia sobie poparcia w sejmie.
  • Zabójstwo Stolnika przez Jacka w trakcie najazdu Moskali na zamek.
  • Podejrzenia o zmowę z Moskalami, hańba w oczach szlachty.
  • Małżeństwo z pierwszą napotkaną szlachcianką, narodziny syna Tadeusza.
  • Ucieczka w pijaństwo, hulaszczy tryb życia.
  • Śmierć żony.
  • Postanowienie odkupienia win.
  • Ucieczka z kraju, wstąpienie do zakonu, przybranie imienia księdza Robaka.
  • Tułaczka Jacka po Europie, ciężka praca w pruskiej fortecy, więzienie w lochach, wreszcie walka w armii Napoleona.
  • Powrót do kraju i działalność emisariusza przygotowująca powstanie ogólnonarodowe.
  • Śmierć w wyniku rany odniesionej w bitwie z Moskalami.

 

Wyjaśnij, dlaczego Jacek Soplica jest nowym typem bohatera romantycznego?

Jacek Soplica stanowi przykład bohatera ukształtowanego już według nowych wzorców poetyki romantycznej aczkolwiek w pewnej mierze przypomina postacie znane z wcześniejszych dzieł romantycznych, chociażby utworów Byrona.

Cechy osobowości, które łączą Jacka Soplicę z bohaterami pierwszych utworów romantycznych to:

  • romantyczna, niespełniona miłość, która naznacza życie Jacka piętnem tragizmu;
  • skłócenie ze światem, niezgoda na rzeczywistość, gdzie o wartości i losie człowieka przesądza status majątkowy;
  • głębokie życie wewnętrzne;
  • uleganie emocjom, gwałtowność charakteru;
  • tajemniczość postaci zwłaszcza w planie czasu teraźniejszego – mieszkańcy dworu nie wiedzą, kim jest tajemniczy ksiądz Robak;
  • patriotyzm, gotowość poświęcenia za ojczyznę.

Nowe rysy osobowości romantycznej Jacka Soplicy:

  • nie jest naznaczony indywidualizmem w takim stopniu jak jego poprzednicy;
  • jest bardziej realistyczny, wiarygodny;
  • jest postacią dynamiczną, realizuje się w działaniu;
  • jest działaczem demokratycznym, szansę dla Polski widzi w ogólnonarodowym powstaniu a nie w poświęceniu jednostki za naród.

 

Wskaż historyczne treści Pana Tadeusza:

Historia w Panu Tadeuszu funkcjonuje w dwóch planach czasowych; w przeszłości i teraźniejszości.

Przeszłość przywołują w utworze:

  • Znaki materialne, przedmioty stanowiące wystrój wnętrza soplicowskiego dworu: portrety narodowych bohaterów (Kościuszki, Rejtana, Jasińskiego), zegar wybijający rytm Mazurka Dąbrowskiego, odświętny serwis przedstawiający historię polskich sejmików. Ślady potopu szwedzkiego na podwórzu Maćka Dobrzyńskiego.
  • Rozmowy bohaterów np. Gerwazy opowiadając o historii rodu Horeszków wspomina tło historyczne – nawiązuje do Kościuszki i Konstytucji 3 maja ( ks. II ), Ksiądz Robak mówi w karczmie o Księstwie Warszawskim i jego armii.
  • Koncert Jankiela – muzyczny obraz dziejów Rzeczypospolitej, w którym pojawiają się echa Konstytucji 3 maja, Targowicy, Rzezi Pragi i powstania legionów we Włoszech.

Teraźniejszość to przemarsz wojsk Napoleona i legionów polskich na Moskwę w roku 1812 i związane z tym nadzieje na odzyskanie wolnej Polski.

 

Jakie wydarzenia historyczne przywołał Jankiel w koncercie nad koncertami w Panu Tadeuszu?

To pytanie wymaga pracy z lekturą.
Prześledź fragment utworu krok po kroku i spróbuj się zorientować, o jakim wydarzeniu historycznym jest mowa.

Buchnął dźwięk, jakby cała janczarska kapela
Ozwała się z dzwonkami, z zelami, z bębenki
Brzmi „Polonez Trzeciego Maja!” – Skoczne dźwięki
Radością oddychają, radością słuch poją,
Dziewki chcą tańczyć, chłopcy w miejscu nie dostoją –
Lecz starców myśli z dźwiękiem w przeszłość się uniosły,
W owe lata szczęśliwe, gdy senat i posły
Po dniu Trzeciego Maja w ratuszowej sali
Zgodnego z narodem króla fetowali;
Gdy przy tańcu śpiewano: „Wiwat Król kochany!
Wiwat Sejm, wiwat Naród, wiwat wszystkie Stany!”

To fragment skomponowany dla uczczenia uchwalenia Konstytucji 3 maja. Radosna muzyka oddaje nastrój tamtych lat, czas radości i nadziei, kiedy to w sprawach państwowych głos miały zabierać wszystkie stany, nie tylko magnaci.

W koncert Jankiela szybko jednak wkrada się fałszywa nuta – to konfederacja targowicka, którą zawiązali niezadowoleni z reform Sejmu Czteroletniego magnaci.

A wtem puścił fałszywy akord jak syk węża,
Jak zgrzyt żelaza po szkle – przejął wszystkich dreszczem
I wesołość pomięszał poczuciem złowieszczem. (…)
Aż Klucznik pojął mistrza, zakrył ręką lica
I krzyknął: „Znam! znam głos ten!/ to jest T a r g o w i c a!”

Jankiel przywołuje następny obraz: rzeź Pragi – bezlitosny szturm wojsk rosyjskich na prawobrzeżną Warszawę.

Słychać tysiące coraz głośniejszych hałasów,
Takt marszu, wojna, atak, szturm, słychać wystrzały,
Jęk dzieci, płacze matek. – Tak mistrz doskonały
Wydał okropność szturmu, że wieśniaczki drżały,
Przypominając sobie ze łzami boleści
R z e ź Pragi, którą znały z pieśni i powieści (…)

I następne wydarzenie historyczne, które Jankiel utrwalił w swoim koncercie – tułaczka polskich żołnierzy i powstanie we Włoszech Polskich Legionów.

(…) Łączą się i akordów wiążą legijony
I już w takt postępują zgodzonymi dźwięki,
Tworząc nutę żałosną tej sławnej piosenki:
O żołnierzu tułaczu, który borem, lasem
Idzie, z biedy i głodu przymierając czasem (…)

I wreszcie ostatnie akordy koncertu – to fragment Mazurka Dąbrowskiego (Pieśni Legionów Polskich we Włoszech), który wywołuje w słuchaczach wielką radość.

(…) I z trąb znana piosenka ku niebu wionęła,
Marsz tryumfalny; „Jeszcze Polska nie zginęła!…
Marsz, Dąbrowski, do Polski!” – I wszyscy klasnęli,
I wszyscy „Marsz Dąbrowski” chórem okrzyknęli!

 

Pan Tadeusz utworem o historii Polski.

 

Soplicowo jako arkadia romantyków

Postaw tezę

Istotnie Pan Tadeusz kreśli wizję świata wyidealizowanego, dominują w nim realia typowe dla sielanki.

Przywołaj argumenty

  • arkadyjskie usytuowanie dworu – pola, ruczaj, gaj, wzgórze
  • odwiecznie kultywowane obyczaje i rytuały
  • rola etykiety w zachowaniu ładu
  • przyjazny, niemal ojcowski stosunek Sędziego do chłopów
  • sprzężenie życia mieszkańców dworu z rytmem przyrody
  • liczne obrazy natury dające poczucie bytowania w świecie – wielkim, uporządkowanym ogrodzie, dającym poczucie bezpieczeństwa
  • idealizacja postaci

Postaw problem

Czy jest w poemacie coś, co nie przystaje do realiów sielanki? Co z mroczną historią księdza Robaka – zabójcy Stolnika? A zajazd na Sopliców zorganizowany przez Gerwazego? Bitwa z Moskalami? Przemarsz wojsk Napoleona? Czy te wydarzenia nie burzą spokoju soplicowskiej arkadii? Zauważ, że nie. Zajazd na Sopliców prowadzi do zgody skłóconych stron i wspólnej walki przeciwko Moskalom, Jacek Soplica dzięki kampanii napoleońskiej otrzymuje szansę ekspiacji, nadejście armii Napoleona wiąże się z perspektywą odzyskania wolności a więc tym bardziej stwarza szansę na umocnienie arkadii.

Sformułuj wniosek

Idylla Soplicowa zostaje zachwiana tylko na krótką chwilę przez szlachecki zajazd. W efekcie świat ten powraca do równowagi, pielęgnuje swój niepowtarzalny klimat, dający mieszkańcom poczucie bezpieczeństwa, harmonii, ładu życia we wspólnocie.

 

Napisz charakterystykę porównawczą Jacka Soplicy i Giaura.

Wskazówki

W charakterystyce postaci powinieneś uwzględnić następujące elementy:

  • wstępną prezentację obydwu postaci
  • wygląd zewnętrzny
  • cechy charakteru
  • stosunek do świata
  • podsumowanie zawierające własną opinię

Prezentacja

Przedstaw bohaterów. Zwróć uwagę na podobny sposób przedstawienia postaci w tekście – Jacka i Giaura poznajemy poprzez autoprezentację: spowiedź na łożu śmierci umiejscowioną na końcu utworu stąd też następna cecha – tajemniczość, zagadkowość obydwu bohaterów, cecha typowo romantyczna.

Zastanów się, co wiesz o postaciach? Kim byli?

  • Wskaż podobieństwa: obydwaj przeżyli nieszczęśliwą miłość, obydwaj potrafili dla miłości zabić, obydwaj przywdzieli zakonne habity.
  • Różnice: Giaur to Wenecjanin, chociaż nie ma co do tego pewności, miał burzliwą przeszłość, był człowiekiem wyjętym spod prawa, przewodził bandzie korsarzy, zdobył wielki majątek; Jacek – szlachcic z okolic Nowogródka niezbyt zamożny, miał duży posłuch wśród okolicznej szlachty, zaprzyjaźnił się ze Stolnikiem Horeszko, zakochał w jego córce.

Wygląd zewnętrzny

  • Giaur; wyjątkowa uroda, smagłe czoło, ciemne oczy, ubrany w strój albański.
  • Jacek: ; „wąsal”, wygląd typowo szlachecki.

Cechy charakteru

  • Podobieństwa; gwałtowność , porywczość, zdolność do wielkiej miłości i zemsty, odwaga, waleczność, umiłowanie wolności, cechy przywódcze, samotność, pycha.
  • Różnice; Giaur bardziej wyobcowany, wyniosły, stanowczy, nie zmienia swego zdania do końca.

Stosunek do świata

  • Podobieństwa; w imię miłości negują zasady i reguły świata, potrafią wpływać na otoczenie – Giaur przewodził bandzie korsarzy, łupił i zabijał, Jacek „ trząsł całym powiatem”, był warchołem, hulaką.
  • Różnice; Giaur nie ma wyrzutów sumienia, po zbrodni nie zależy mu na odkupieniu win , nie żałuje tego, co zrobił, pozostaje wyniosły, gardzi światem i odwraca się od niego. Jacek – ma potrzebę oczyszczenia z popełnionej zbrodni, odrzuca szlachecką dumę, wyraża skruchę, na znak pokory przybiera imię Robaka, chce odkupić winy poprzez służbę ojczyźnie, dlatego walczy przy boku armii napoleońskiej, zostaje emisariuszem.

Podsumowanie

To już Twoja opinia. Oceń bohaterów, zwracając uwagę na to, co najbardziej w ich postępowaniu niejednoznaczne np. mściwość Giaura, niezdolność do wyrażenia żalu, pycha Jacka, która prowadzi do zbrodni itp.

 

Matura

Pan Tadeusz to utwór, którego możesz wykorzystać przy realizacji następujących tematów:

  • obraz raju utraconego
  • motyw arkadii w literaturze
  • obyczaje i obrzędy
  • obraz Polski szlacheckiej
  • obraz życia kresowego w literaturze
  • motyw polskiego dworu
  • motyw sztuki kulinarnej w literaturze
  • natura jako temat literacki
  • motyw pokory i skruchy
  • 1motyw winy i ekspiacji
  • 1zbrodniarze i pokutnicy w literaturze
  • 1miłość w literaturze
  • 1wątki komiczne w literaturze
  • 1historia jako temat literacki
  • 1spory i kłótnie tematem literackim
  • postacie Rosjan w literaturze
  • 1epopeje w literaturze
  • postacie historyczne w literaturze
  • motyw walki narodowowyzwoleńczej
  • motyw i rola tańca w literaturze

 

Motyw polskiego dworu

Na podstawie wybranych utworów przedstaw motyw dworu szlacheckiego w literaturze w konwencji serio i parodystycznie.

Podpowiadamy:

Świetny temat do porównania. Zestaw ze sobą na przykład trzy różne wizerunki dworu, zwracając uwagę na konwencję artystyczną. Weź na przykład dwór w Soplicowie z Pana Tadeusza, Korczynie z Nad Niemnem i Bolimowie z Ferdydurke. Zauważ, to trzy różne konwencje; pierwsza idealizująca, druga realistyczno – satyryczna, trzecia groteskowa. Przedstawiając poszczególne obrazy, podkreśl różnice w sposobie kreacji postaci, zdarzeń, sytuacji.

Zauważ, wszystkie trzy utwory mają ze sobą wyraźny związek, zarówno Nad Niemnem jak i Ferdydurke nawiązują bezpośrednio do dzieła Mickiewicza:

  • Dwór Korczyńskich samym usytuowaniem pośród dzikiej puszczy, bezkresnych pól i łąk przypomina mickiewiczowskie Soplicowo. Co więcej, bujna przyroda letnich miesięcy emanująca grą barw, zapachów i dźwięków urodą nie ustępuje tej z Soplicowa i sprawia wrażenie, że tak jak w poemacie Mickiewicza ziemska Arkadia trwa nadal. Wyraźnie podkreśl tę analogię, zwracając jednocześnie uwagę na podstawową różnicę: dwór soplicowski oglądamy w pełnym rozkwicie, jego mieszkańcy chociaż mają swoje słabości, przedstawieni są ciepło, budzą sympatię. Dwór Korczyńskich chyli się ku upadkowi, do stopniowej utraty jego świetności przyczyniają się sami jego mieszkańcy i zaprzyjaźnieni sąsiedzi, wiodąc próżniaczy, beztroski żywot. Dlatego przedstawieni są w karykaturalnym świetle. Dopiero najmłodszy dziedzic Witold sprawi, że dwór zacznie spełniać funkcję edukacyjną wobec zaścianka, zniknie patriarchalizm dziedzica i władza jego przywileju.
  • Zwróć również uwagę na bezpośrednie aluzyjne nawiązanie Ferdydurke do Pana Tadeusza: panienka z dworu Hurleckich ma na imię tak jak Mickiewiczowska Zosia a panicz czyli Gombrowiczowski Józio przypomina Tadeusza tyle że w wersji mocno groteskowej. Znów musi pojawić się pojęcie w prezentacji pojęcie idealizacji czy mitologizacji w przypadku dworu w Soplicowie i groteski, deformacji, parodii w opisie dworu Hurleckich w Bolimowie. Przedstawiając dwór W Bolimowie musisz nawiązać również do filozofii Gombrowicza, jego interpretacji kultury jako rekwizytorni gotowych wzorców. Zauważ dwór dla Gombrowicza to pewien symbol – znak dawnego konserwatyzmu, przestrzeń, w której funkcjonują gotowe kostiumy kulturowe: panicza i panienki, pana i chama, cioteczki i wujaszka itp. Gombrowicz nie bawi się w realizm szczegółu, ale demaskuje mity kulturowe, obnażając tym samym ich nieautentyczność. Stąd biorą się groteska, parodia, absurd.

 

Motyw i rola tańca w literaturze

Omów różne ujęcia motywu tańca, odwołując się do wybranych tekstów kultury.

Podpowiadamy:

Temat niezwykle wdzięczny a zarazem oryginalny. Porównaj ze sobą trzy obrazy: np. poloneza z Pana Tadeusza, chocholi taniec z Wesela i tango z dramatu Mrożka (Tango). Zauważ, jest wspólna cecha, która je łączy: wszystkie trzy motywy występują w scenach finalnych utworów, stanowiąc mocny, końcowy akord. Możesz ten fakt zaznaczyć w swojej prezentacji, przedstawiając komisji kryterium doboru tekstów. Ponadto wszystkie trzy obrazy nie są jedynie elementem uatrakcyjnienia akcji ale nośnikiem głębszych symbolicznych treści:

  • Polonez – to symbol zgody narodowej, pojednania, wspólnoty ideałów. Otwiera optymistyczną perspektywę odzyskania niepodległości. Zwróć uwagę na tytuł ostatniej księgi Pana Tadeusza – Kochajmy się! – to coś znaczy!
  • Chocholi taniec – lunatyczny taniec niewoli w rytm muzyki chochoła. Sygnalizuje niemoc polskiej inteligencji, niezdolność do czynu, pesymizm, inercję. Koło symbolizuje powtarzalność i zamknięcie – w kręgu polskich mitów, kompleksów, przywar, ograniczeń. Sugeruje niemożność zerwania z przeszłością, daje nikłą perspektywę na odzyskanie wolności.
  • Tango – również symbol niemocy polskiej inteligencji, która po rewolucji 1956 roku nie potrafi się pozbierać . Taniec zwiastuje tutaj nadejście „rządów chama”, upadek wszelkich wartości. Etos inteligencki przegrywa przecież z prymitywną siłą. Zwróć również uwagę na powtarzalność figur w tangu. W tym także kryje się głębsza symbolika: parabolicznie ujęta powtarzalność mechanizmów historii, która od porządku demokratycznego przechodzi w stan chaosu porewolucyjnego a następnie dyktatury i … znów koło historii powtarza swój bieg. Tango w dramacie Mrożka to obraz niezwykle nośny znaczeniowo, nie zapomnij, że jest on w jakimś sensie również parodią tańca chocholego.

Temat dotyczy nie tylko literatury ale również innych tekstów kultury. Jeśli zdecydujesz się na te trzy obrazy, postaraj się, aby każdy z nich zestawić z jakimś przykładem pozaliterackim ale wyraźnie korespondującym tematyką bądź sposobem ujęcia, wówczas prezentacja będzie spójna. Ciekawie wyglądałoby porównanie na przykład chocholego tańca z obrazem J. Malczewskiego Błędne koło, tanga z filmem Carlosa Saury Tango itp.

 

Dwa szlacheckie śniadania. Porównaj sposoby ich przedstawienia w świetle podanych fragmentów Pana Tadeusza i Przedwiośnia.

Pan Tadeusz ( fragm..)

„Jakoż po wszystkich izbach panował ruch wielki,
Roznoszono potrawy, sztućce i butelki,
Mężczyźni tak jak weszli, w swych zielonych strojach,
Z talerzami, z szklankami chodząc po pokojach,
Jedli, pili lub wsparcia okien uszakach
Rozprawiali o flintach, chartach i szarakach;
Podkomorstwo i Sędzia przy stole; a w kątku
Panny szeptały z sobą; nie było porządku,
Jaki się przy obiadach i wieczerzach chowa.
Przy śniadaniach pan Sędzia, choć nierad, pozwalał
Na taki nieporządek, lecz go nie pochwalał.

Różne też były dla dam i mężczyzn potrawy:
Tu roznoszono tace z całą służbą kawy,
Tace ogromne, w kwiaty śliczne malowane,
Na nich kurzące wonnie imbryki blaszane
I z porcelany saskiej złote filiżanki,
Przy każdej garnuszeczek mały do śmietanki.
Takiej kawy jak w Polszcze nie ma w żadnym kraju:
W Polszcze, w domu porządnym, z dawnego zwyczaju,
Jest do robienia kawy osobna niewiasta,
Nazywa się kawiarka; ta sprowadza z miasta
Lub z wicin Bierza ziarna w najlepszym gatunku,
I zna tajne sposoby gotowania trunku,
Zapach moki i gęstość miodowego płynu.
Wiadomo, czym dla kawy jest dobra śmietana;
Na wsi nie trudno o nię, bo kawiarka z rana,
Przystawiwszy imbryki, odwiedza mleczarnie
I sama lekko świeży nabiału kwiat garnie
Do każdej filiżanki w osobny garnuszek,
Aby każdy z nich ubrać w oddzielny kożuszek.

Panie starsze już wcześniej wstawszy piły kawę,
Teraz drugą dla siebie zrobiły potrawę
Z gorącego, śmietaną bielonego piwa,
W którym twaróg gruzłami posiekany pływa.

Zaś dla mężczyzn wędliny leżą do wyboru:
Półgęski tłuste, kumpia, skrzydliki ozoru,
Wszystkie wyborne, wszystkie sposobem domowym
Uwędzone w kominie dymem jałowcowym;
W końcu wniesiono zrazy na ostatnie danie:
Takie bywało w domu Sędziego śniadanie.”

 

Przedwiośnie (fragm..)

„Maciejunio, dostrzegłszy rannego gościa na sofie, zafrasował się, zmartwił, o mało co nie płakał. Jakże to! Jeszcze śniadania nie ma na stole, a gość, taki gość, paniczów największy przyjaciel, czeka! Zakrzątnął się , zabiegał jak fryga, aż podskakiwał w pośpiechu. Wnet napędził do tej sali bosych pokojówek, jakiś małych „podręcznych” piotrków i Florków. Nakryto stół i piorunem wniesiono koszyki z chlebem żytnim, bułkami własnego wypieku, z suchymi ciasteczkami i rogalikami. Maciejunio własnoręcznie naznosił słoików z miodem, konfiturami,, konserwami, sokami. Tu podstawił „masełko”, tam rogaliki. Pod siwym przystrzyżonym wąsem uśmiechał się spoglądając na pewien słoik, który nieznacznie wskazywał, i coś „ośmielał się” szeptać z cicha na jego wielką, bardzo wielką pochwałę. Cezary przysiągł mu oczyma, iż odwiąże opakowanie słoika i skosztuje, a nawet sięgnie dokumentnie do wnętrza. Od wczorajszych doświadczeń polegał na zdaniu Maciejunia. Wniesiono uroczyście tacę z kamiennymi imbrykami. W jednym była kawa, kawa jednym słowem – nie jakiś sobaczy ersatz niemiecki – „kawusia”, rozlewająca aromat swój na dom cały. W kamiennych także garnuszkach podsuwano porcje śmietanki. Z kożuszkami zagorzałymi od ognia uśmiechały się do gościa te kamienne garnuszki, przypiekane przez ogień wewnętrzny.
Cezary, nie czekając na domowników, zabrał się do „kawuńci”, kożuszków, „śmietaneczki”, , chleba, który płatał po żołniersku, rogalików, które chrustał od jednego zamachu, do ciastek, miodu konfitur. Maciejunio przewijał się kiedy niekiedy obok stołu i pochwalał oczyma, uśmiechem albo ruchem niepostrzeżonym zabiegi i czynności gościa. Na pytanie, czy nikt z domowników nie wstał jeszcze, stary sługa dał odpowiedź, iż śpią jeszcze wszyscy.”

Komentarz:

Przypomnij sobie, że nie bez powodu krytyka nazwała dwór w Nawłoci opisywany przez Żeromskiego „Soplicowem w karykaturze”, to powinno wyznaczyć kierunek interpretacji, w której zwrócisz przede wszystkim uwagę na różnice w sposobie ujęcia tematu: idealizująco w Panu Tadeuszu i satyrycznie, karykaturalnie w Przedwiośniu.

Zastanów się, w jakim stopniu sposób ujęcia tematu zależy od cech gatunkowych utworów? Konwencja epopei i miara trzynastozgłoskowca domagają się konwencji bardziej wzniosłej i dostojnej, z kolei powieść obyczajowa, jaką jest Przedwiośnie, nie ma tego rodzaju ograniczeń, stąd autor mógł sobie pozwolić na większą swobodę w doborze środków wyrazu.

Dokonaj analizy obydwu fragmentów:

  • we fragmencie Pana Tadeusza spróbuj wychwycić detale, które przesądzają o barwności obrazu: wykwintny serwis, rodzaje potraw, ich staropolski charakter, celebracje podczas posiłku – zwłaszcza picia kawy. itp. Zwróć uwagę na język tego opisu: obrazowy, żywy, oddziałujący na zmysły czytelnika (np. kawa o zapachu mokki, wędliny wędzone dymem jałowcowym, tłuste półgęski itp.) Podkreśl charakterystyczny podział ról wynikający z dworskiej etykiety: młodzież mogła zachowywać się bardziej swobodnie, chodziła z talerzami i rozprawiała o sztuce myśliwskiej, starsi siedzieli przy stole. Mężczyźni spożywali cięższe potrawy, starsze panie piły zabielane piwo, w którym pływały grudki twarogu itp.
  • analizując fragment Przedwiośnia, zwróć uwagę – Żeromski parodiuje obraz śniadania w Soplicowie! Wymienia rejestr spożywanych potraw przy użyciu wyrazów zdrobniałych w przesadnym zagęszczeniu, stosuje nacechowane emocjonalnie słownictwo, intonację wykrzyknikowa i pytającą, co powoduje efekt satyryczno – karykaturalny: czytamy zatem, że były tam ciasteczka, rogaliki i masełko, nie zapominano też o kawusi, którą podawał służący Maciejunio. Wnosił uroczyście tacę z kamiennymi imbrykami i garnuszkami wypełnionymi śmietanką, by uzyskać odpowiedni „kożuszek”. Do tego słoiki z miodem i konfiturami, soki i inne tego typu delicje. Przy domownikach uwijał się cały tabun pokojówek i „podręcznych”, by w każdej chwili usługiwać „ jaśnie państwu”. Zwłaszcza motyw rytuału picia kawy aluzyjnie nawiązuje do Pana Tadeusza. Zwróć uwagę na upadek obyczajów: wszyscy śpią, jeden Cezary wstaje na śniadanie o właściwej porze! W Soplicowie byłoby to nie do przyjęcia!

Sformułuj wnioski: motyw sztuki kulinarnej nie jest w tych utworach jedynie elementem ubarwiającym fabułę, ale spełnia ważne funkcje:

  • w przypadku Pana Tadeusza – przede wszystkim poznawczą, ukazuje biesiadę jako część kultury, obyczaju, tradycji, daje pojęcie o życiu ludzi w Polsce szlacheckiej;
  • w przypadku Przedwiośnia – demaskatorską, bo fakt, jak i co się jada w Nawłoci, stanowi przedmiot satyry, krytyki, obnaża pewne cechy charakteru, mentalność, nawyki, przyzwyczajenia, odsłania obraz świata w krzywym zwierciadle.

Zastanów się, co sprawia, że obydwa opisy tak się od siebie różnią, mimo pokrewieństwa tematu? W jakiej mierze na sposób ujęcia tematu wpłynął czas, w którym dzieje się akcja utworów? Zauważ, te dwie biesiady dzieli czasowo ponad sto lat. Czy w latach dwudziestych, o których pisze Żeromski, można było z takim samym podziwem i czułością pisać o szlacheckich rytuałach jak prawie sto lat wcześniej?

Zobacz:

 

Pan Tadeusz Adama Mickiewicza

Pan Tadeusz na maturze

Obyczaje szlachty polskiej utrwalone w Panu Tadeuszu.

Jakie cechy wskazują, że Pan Tadeusz Mickiewicza jest eposem?

Pan Tadeusz jako epopeja narodowa

Pan Tadeusz – pytania i odpowiedzi