Jakie cechy wskazują, że Pan Tadeusz jest eposem?
- Epos to utwór, który kreśli panoramiczną wizję społeczeństwa w przełomowym dla niego momencie historycznym.
Dzieło Mickiewicza niewątpliwie tę definicję spełnia. Wprawdzie przedstawia tylko społeczność szlachecką, ale pamiętajmy, że w dawnej Polsce jedynie szlachta pretendowała do miana narodu.
Obserwujemy formy życia polskiego, które wkrótce ulegną dekompozycji, dlatego też autor próbuje utrwalić w pamięci, ocalić od zapomnienia dawny kształt. Stąd częsty zabieg hiperbolizacji, idealizacji postaci, które w rzeczywistości ze względu na swój wybujały temperament, skłonności do pieniactwa i warcholstwa wcale na nobilitację nie zasługują.
- Momentem przełomowym dla społeczności szlacheckiej jest kampania napoleońska 1812 roku, ale nie tylko. Wydarzeniem, które w sposób ewidentny zapowiada zmierzch sarmackiej Rzeczypospolitej, jest decyzja Tadeusza i Zosi o zniesieniu pańszczyzny. Z tego też powodu Tadeusz – postać wcale nie pierwszoplanowa – został umieszczony w tytule dla zaakcentowania, że nowy kształt Polski związany jest właśnie z postępowaniem najmłodszego pokolenia. Tadeusz otrzymał ponadto imię po Kościuszce – przywódcy powstania chłopskiego, wyznawcy demokratycznych haseł.
Pan Tadeusz jako epos
Pod względem formalnym utwór Mickiewicza również spełnia wymogi epopei.
- Epos rozpoczyna się inwokacją: „Litwo, ojczyzno moja” Mickiewicza. Poeta zwraca się do odległej ojczyzny i Matki Boskiej, prosząc, jak to w inwokacji być powinno, o pomoc w tworzeniu dzieła.
- Napisany został trzynastozgłoskowcem, a więc metrum, które w literaturze przypisane jest dziełom poważnym.
- Narrator – jest tu w przeważającej części trzecioosobowy, zdystansowany, przedstawia odbiorcy osoby i wydarzenia, sam zaś swoje uczucia ujawnia tylko w Inwokacji.
Uwaga!
W toku narracji Pana Tadeusza zauważamy obecność jeszcze jednego narratora – głosu, który wyraża opinie lub poglądy ogółu, nie wszystko wie do końca, często przedstawia domysły, używa słów podobno, mówiono – tak jak w przypadku opowieści o Księdzu Robaku.
- W sferze języka występuje:
- rozlewność epicka;
- poetyka detalu;
- różnorodność form wypowiedzi, dynamizacja tekstu oraz typowy dla dzieł epickich zabieg retardacji.
- porównania homeryckie – są obecne w eposie Mickiewicza w opisach przyrody, drzew, chmur, burzy czy sadu, np. Chmury.
- realizm szczegółu – czyli metoda opisywania rzeczy z taką dokładnością, tak, że na podstawie tego opisu można by odmalować daną rzecz. Tak opisywane są: słynny serwis rodowy, strój zaręczynowy Zosi, rodzaje grzybów i drzew litewskich itd.
- Epizodyczność akcji – wiele jest w Panu Tadeuszu epizodów – opisy przyrody, spór Rejenta i Asesora o psy, gra Jankiela – nie stanowią przecież głównej osi wydarzeń, a spełniają ważną rolę w utworze.
- Bohater zbiorowy – ta cecha eposu jest tu także realizowana. Bohaterem jest szlachta – zróżnicowana wewnętrznie, czasem nieco idealizowana, lecz szlachta polska doby napoleońskiej – dlatego właśnie utwór nazywany jest epopeją szlachecką.
Uwaga!
Wszystkie te elementy odnajdziemy w eposach starożytnych mistrzów. Nie spełnia Pan Tadeusz jedynie zasady decorum, mnóstwo w nim efektów komicznych, styl podniosły często ustępuje narracji mniej poważnej, nacechowanej elementami humoru.
Zobacz:
Wskaz cechy eposu w Panu Tadeuszu
Odwołując się do lektury, wskaż podobieństwa i różnice eposu polskiego Pana Tadeusza i Iliady
Udowodnij, że Pan Tadeusz Mickiewicza spełnia wymagania gatunku, jakim jest epos
Jakie cechy eposu homeryckiego kontynuuje Mickiewicz w Panu Tadeuszu, a co różni oba eposy?
Udowodnij, że Pana Tadeusza Adama Mickiewicza można określić mianem epopei narodowej.
Jakie cechy eposu homeryckiego kontynuuje Mickiewicz w Panu Tadeuszu, a co różni oba eposy?