Nawiązania do eposu homeryckiego w późniejszych epokach

  • Eposy były to zwykle rozbudowane, wierszowane utwory ukazujące dzieje bohaterów legendarnych lub historycznych na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności.
  • Cechami charakterystycznymi eposu są także: jednoczesność dwóch fabuł – jednej toczącej się w świecie ludzi i drugiej, toczącej się w świecie bogów, mającej wpływ na pierwszą.
  • W eposie występuje obiektywny i wszechwiedzący narrator.
  • Opisy cechuje realizm i szczegółowość. Bardzo bogate tło obyczajowe.

Średniowiecze – epos rycerski

Wśród literatury średniowiecznej możemy odnaleźć wiele eposów powstałych pod wpływem lokalnych podań różnych narodów.
Wymienić należy:

  • angielski epicki cykl Opowieści o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu,
  • francuskie pieś­ni o czynach – chansons de geste, w tym słynną Pieśń o Rolandzie,
  • hiszpański Poemat o Cydzie,
  • niemiecką Pieśń o Nibelungach,
  • ruskie Słowo o wyprawie Igora,
  • a także włoski epos narodowy – Boską Komedię Dantego Alighieri.

 

Renesans i barok

Epos renesansowy najpełniej rozwinął się w baroku. Nazywamy go eposem rycersko-fantastycznym. Czym różnił się od starożytnego? Dla eposu renesansowego było charakterystyczne ograniczenie roli świata pozaziemskiego (w starożytności stanowili go bogowie) i korzystanie z fantastyki, cudowności i awanturniczości czerpanej z romansu.

Najwybitniejszymi utworami tego typu są:

  • Orland szalony Ludovica Ariosta – prawdopodobnie najczęściej czytane dzieło renesansu włoskiego, opis wojen rycerskich z czasów karolińskich, ubarwiony wątkiem miłosnym – wielką, wręcz chorobliwą, nieodwzajemnioną miłością głównego bohatera do pięknej Angeliki.
  • Jerozolima wyzwolona Torquata Tassa. Tasso chciał napisać, wzorując się na Homerze, chrześcijański epos opowiadający o pierwszej wyprawie ­krzyżowej.
  • Należy także zwrócić uwagę na oparty na motywach biblijnych epos religijno-filozoficzny Johna Miltona Raj utracony.
  • W Polsce w tym czasie powstał epos heroiczny, nazywany eposem barokowym Transakcja wojny chocimskiej Wacława Potockiego. Jest to opis zwycięskiej wojny toczonej przez wojska polskie z armią turecką.

 

Oświecenie

Epos (poemat) heroikomiczny – czyli trawestację, parodię eposu heroicznego napisał Ignacy Krasicki. Pierwszym eposem heroikomicznym była starożytna (V wiek p.n.e.) Batrachomiomachia – poemat grecki opiewający wojnę żab z myszami, będący parodią Iliady Homera.

  • Myszeida, Monachomachia i Antymonachomachia Ignacego Krasickiego to eposy heroikomiczne, w których błaha treść – na przykład wojna myszy ze szczurami i kotami została ubrana w podniosłą formę eposu homeryckiego.

Charakterystyczną cechą tego gatunku jest komizm, osiągany najczęściej poprzez kontrast między rangą bohaterów a sposobem ich działań. A także naruszenie zasady decorum – czyli zgodności formy i treści, pisanie stylem wysokim, podniosłym o sprawach błahych i śmiesznych.

 

Romantyzm

Pan Tadeusz Adama Mickiewicza jest jedynym dziełem powstałym w wieku XIX zachowującym podstawowe, istotne właściwości eposu homeryckiego.

  • Nasza epopeja narodowa ukazuje bohaterskie czyny wybitnych postaci na tle wydarzeń przełomowych dla narodu polskiego.
  • Dzieje te opisuje wszechwiedzący, zachowujący dystans wobec świata przedstawionego i ujawniający swą obecność w inwokacji i bezpośrednich wypowiedziach do odbiorcy narrator.
  • W Panu Tadeuszu możemy dostrzec zarówno idealizację – patetyczny styl i porównania homeryckie, realizm i drobiazgowość opisu przedmiotów, ludzi, sytuacji, wyglądów, jak i fantastykę – nadawanie zjawiskom przyrody, roślinom, zwierzętom cech ludzkich.

Dodaj słowo o powieściach zwanych epopejami

Chociaż żadne dzieło powstałe po Panu Tadeuszu nie zasługuje w pełni na miano eposu, epopei, ponieważ nie spełnia formalnie wymagań gatunku, w wielu utworach powstałych w późniejszych epokach możemy dostrzec pojedyncze cechy właśnie tego gatunku.

  • Na przykład cechy epopei dostrzeżemy w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, Chłopach Władysława Stanisława Reymonta czy w Nocach i dniach Marii Dąbrowskiej. Choć są to utwory pisane prozą, o ich epopeiczności świadczą przede wszystkim: ukazanie dużej grupy społecznej (bohater zbiorowy) na tle ważnych wydarzeń społecznych i politycznych, a także epicka rozlewność opisów.
  • Na przykład w Chłopach typowo epicka jest też koncepcja powtarzalnego, powoli płynącego czasu, zbiorowy bohater – chłopi, wiejska gromada, która jest tłem do przedstawienia indywidualnych, ale także typowych dla swojej grupy społecznej jednostek; epizodyczność fabuły, wyeksponowanie roli przyrody w życiu bohaterów; szczegółowe opisy tradycji, obyczajów, strojów, przedmiotów – duchowej kultury wsi.