Podpowiedzi
- Zwróć uwagę na heroiczność decyzji Aleksego: wyrzeka się bogactwa, rozdaje majątek, porzuca rodzinę, ślubuje czystość, dobrowolnie cierpi głód, nędzę, ukrywa swe imię (anonimowość), znosi upokorzenia i niewygody.
- Poszukaj motywacji działań Aleksego (ewangeliczny nakaz ubóstwa, chęć doskonalenia duszy przez cierpienia ciała, chęć zbliżenia się do Boga i doznania łaski).
- Określ system wartości Aleksego, zgodny z hierarchią ludzi średniowiecza: pogarda dla ciała, rozwój wewnętrzny pojmowany jako skrajna asceza, czystość warta więcej niż życie małżeńskie, świętość równoznaczna z czystością – ludzie średniowiecza nie wyobrażali sobie świętego normalnie realizującego się w rodzinie, krzywda bliskich nieważna w obliczu tak wielkich spraw, jak asceza, kontemplacja, oddanie się Bogu.
- Podkreśl niezwykłość postaci Aleksego, udział sił nadprzyrodzonych w tej historii (cuda).
- Zwróć uwagę na schematyczność bohatera (nie przeżywa on rozterek, nie ma wątpliwości, a przynajmniej nie są one eksponowane, nie ma żadnych słabości, jest po prostu przykładem do naśladowania).
- Użyj sformułowań: wzorzec parenetyczny, hagiografia. Aleksy jest wzorem świętego, ascety.
- Podkreśl, że elementy jego biografii wpisują się w następujący schemat: prolog, opis narodzin świętego, cudowne dzieciństwo, młodość świętego, małżeństwo (często związane ze ślubem czystości: ucieczka ascety z domu), cuda czynione za życia, prześladowanie, śmierć (czasem męczeńska), cuda czynione po śmierci.
- Spróbuj ocenić bohatera, ale nie czyń tego pochopnie. Zwróć uwagę na realia epoki i wartości w niej cenione, na konwencję literacką. A jeśli oceniasz Aleksego z punktu widzenia człowieka współczesnego, zaznacz to.
Możesz porównać Aleksego do innych postaci świętych, których życie znane jest z rozmaitych przekazów. Święta Kinga na przykład, podobnie jak Aleksy hołdowała ascezie i umartwiała swe ciało, ale już na przykład królowa Jadwiga, choć głęboko pobożna, inaczej rozumiała praktyki religijne. Również Franciszek z Asyżu znany jest jako radosny święty, bardziej niż Aleksy otwarty na świat.
Dziś inaczej rozumiemy świętość, na zakończenie charakterystyki bohatera można zapytać o jej istotę.
Biografia Aleksego
Legenda o świętym Aleksym to przykład klasycznego żywotu świętego spisanego w języku polskim. Utwór prezentuje parenetyczny wzorzec ascety. Aleksy pochodził z bogatego rodu, był dzieckiem długo oczekiwanym, „wyproszonym” modlitwami u Boga, a więc zapewne ukochanym. Cóż takiego czyni? W dniu swego wesela pozostawia świeżo poślubioną małżonkę Famijanę i wyrusza w świat na tułaczkę, by całkowicie poświęcić swą myśl i osobę Bogu. Rozdaje, co posiada, nędzarzom, i sam przez wiele lat żebrze u bramy kościoła. Z wyroków Boskich powraca do rodzinnego miasta i tu pokutuje lat szesnaście pod schodami domu swego ojca. Znosi liczne niewygody i upokorzenia, a w końcu spisuje swoje dzieje. Kiedy umrze, w jego dłoni tkwić będzie list wyjaśniający – i tak tajemnica zniknięcia Aleksego przestanie być tajemnicą. Zgon świętego nie kończy jednak opowieści o nim. Narrator prezentuje jeszcze cudowne zdarzenia, które miały miejsce po jego śmierci. Jest tu mowa o samoistnym biciu dzwonów, uzdrawiającej woni ciała zmarłego.
Bohater – święty średniowiecza
Na czym polegała „świętość” Aleksego? Przyjęta przez niego postawa życiowa zgadza się z postulatami filozofii świętego Augustyna. Teoria wielkiego filozofa mówi o odrzuceniu dóbr ziemskich, kontemplacji i modlitwie, doskonaleniu duszy i zupełnym ignorowaniu potrzeb ciała. To Augustyn głosił, iż rzeczy doczesne dążą do nicości i przechodzą w nicość; że pragnie kochać Boga – i nic więcej. Aleksy przyjmuje bierną postawę wobec świata, wybiera pustelniczą drogę do świętości – rezygnuje z małżeństwa, dziedzictwa i miłości rodziny.