Obrazy miłości w utworach średniowiecznych.

Komentarz

Można się domyślać, że chodzi o miłość łączącą kobietę i mężczyznę, nie zaś miłość człowieka do Boga, władcy do narodu czy matki do dziecka.
Takich dzieł nie będzie wiele – możemy bazować właściwie tylko na historii wielkiego uczucia Tristana i Izoldy, najsłynniejszej pary kochanków w literaturze średniowiecznej. Nic dziwnego, skoro małżeństwa zawierane były często z rozsądku (małżeństwa dynastyczne), wola młodych ludzi wstępujących w związki małżeńskie nie miała większego znaczenia. To rodzice wybierali żony i mężów dla swoich dzieci; często kontrakty małżeńskie były zawierane, gdy przyszli małżonkowie mieli po kilka lat.
Dlatego średniowieczna historia miłosna to często tragiczne dzieje rozłączonych kochanków. Bohaterowie nie mogą najczęściej (choć nie zawsze) połączyć się węzłem małżeńskim.

Zastanów się, które uczucie przemawia do ciebie silniej: czy jest to miłość Tristana, która zrodziła się w nim za sprawą wypitego przez pomyłkę czarodziejskiego napoju (uczucie nadnaturalne, niezwykle silne), czy miłość, którą czuje do Izoldy król Marek (uczucie zwyczajne, płynące wprost z serca, niemające nic wspólnego z magią).

Zastanów się także nad historią związku Aleksego i Famijany. Porzucona przez męża w noc poślubną dziewczyna dochowuje wierności mężowi. Spotyka ją za to nagroda: to właśnie jej udaje się wyjąć list z zaciśniętej dłoni Aleksego. Zastanów się, co mogło kierować takim wyborem Famijany: wielkie uczucie do ukochanego czy może, podobnie jak jej mężem, kobietą kierowało pragnienie osiągnięcia życia wiecznego.

Najbardziej znana historia miłosna średniowiecza

To historia Abelarda i Heloizy. Pierre Abelard, filozof i uczony, był nauczycielem sporo młodszej od siebie Heloizy, niezwykle inteligentnej, a przy tym pięknej dziewczyny. Gdy wuj dziewczyny odkrył romans tych dwojga, najął płatnych zbirów, którzy pozbawili nieszczęśliwego kochanka męskości. Oboje wstępują do klasztorów, stamtąd przez długi czas ślą do siebie listy. Historia tej miłości była natchnieniem dla Jeana Jacques’a Rousseau, autora Nowej Heloizy.

Słynne pary kochanków w literaturze

• Tristan i Izolda oraz mąż Izoldy, król Marek (słynny tragiczny trójkąt)
• Roland i jego narzeczona Oda – która kona z rozpaczy na wieść o śmierci ukochanego
• Lancelot i Ginewra
• św. Aleksy i Famijana

Uwaga!
Epika rycerska ulegała przemianom. Czytelnicy coraz chętniej śledzili nie tylko wielkie czyny rycerzy, ale i historie nieszczęśliwych miłości, perypetie niemogących się połączyć kochanków. Popularne były historie trójkątów miłosnych i miłości, której nie może przerwać nawet śmierć.
Zauważ, że w dziejach Rolanda miłości łączącej jego i Odę poświęcono niewiele uwagi. Natomiast w Opowieści o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu wątek miłosny, uczucie, które połączyło Ginewrę i Lancelota, to bardzo ważny wątek tej legendy.

Famijana
Zastanów się także nad historią związku Aleksego i Famijany. Porzucona przez męża w noc poślubną dziewczyna dochowuje wierności mężowi. Spotyka ją za to nagroda: to właśnie jej udaje się wyjąć list z zaciśniętej dłoni Aleksego. Zastanów się, co mogło kierować takim wyborem Famijany: wielkie uczucie do ukochanego czy może, podobnie jak jej mężem, kobietą kierowało pragnienie osiągnięcia życia wiecznego.

Jak zacząć?

Refleksją na temat miłości dziś i miłości średniowiecznej.

Przykład

Dziś trudno byłoby nam sobie wyobrazić, że partnerów wybierają dla nas rodzice. Wiem, że na pewno kierowaliby się moim dobrem, staraliby się wybrać dla mnie uczciwego, dobrego człowieka, który zapewniłby mi spokojną przyszłość. Nie umiałabym jednak chyba być szczęśliwa w takim związku. Z drugiej zaś strony – choć dzisiejsze związki oparte na partnerstwie uważam za idealny model relacji między kochającymi się ludźmi, marzę czasem o czci i uwielbieniu, jakie okazywałby mi na każdym kroku mój wybranek, a nawet trochę zazdroszczę damom serca dzielnych rycerzy…

Co w rozwinięciu?

Przeanalizuj miłość w ujęciu poezji dworskiej i miłość jako siłę niszczącą, niemożliwą do pokonania (na przykładzie Dziejów Tristana i Izoldy).

Miłość dworska

To miłość konwencjonalna, czasem tylko oparta na prawdziwym uczuciu. Jednym z elementów „wzorowej biografii” średniowiecznego rycerza było posiadanie damy serca, szlachetnej i pięknej, którą wysławia się za jej urodę i najrozmaitsze cnoty. Rycerze bronili jej czci, pojedynkowali się dla niej, jej dedykowali zwycięstwa w turniejach rycerskich. Kanon miłości dworskiej został sformułowany przez poezję prowansalską. Mężczyzna oddaje kobiecie cześć niemal boską; uwielbiana dama jest niepodzielną władczynią jego serca.

Mechanizmy miłości dworskiej odsłania Henryk Sienkiewicz w Krzyżakach. Damą serca Zbyszka jest eteryczna Danusia. Oczarowany jej anielską urodą i niewinnością Zbyszko lekceważy zakochaną w nim Jagienkę. Życie ma jednak swoje prawa – to właś­nie z tak różną od Danusi Jagienką (silną, zaradną, „przyziemną”) stworzy udany związek.

Miłość jako niebezpieczna, wszechogarniająca siła

Tak jest ukazana w historii Tristana i Izoldy. To nieszczęśliwy trójkąt miłosny. Ofiarami są tutaj nie tylko kochankowie, ale i mąż Izoldy, król Marek, który stara się pogodzić z uczuciem łączącym jego małżonkę oraz jego podopiecznego i przyjaciela. Wielkie uczucie nie daje im szczęścia: Izolda martwi się, że rani męża, o którym wie, że jest szlachetnym i dobrym człowiekiem. Tristan nie może sobie wybaczyć, że oszukując przyjaciela (którego darzy wielkim szacunkiem), łamie kodeks rycerski. Przyczynę zgryzot króla Marka nietrudno odgadnąć – cierpi z powodu zdrady przyjaciela (i siostrzeńca) oraz odtrącenia przez kobietę, którą kocha.

Miłość została ukazana jako siła niszcząca. Wypity przez pomyłkę napój miłosny łączy Izoldę i Tristana nierozerwalnym uczuciem.
To miłość mocniejsza od nich samych, od zdrowego rozsądku, od wszystkich przeszkód i niebezpieczeństw. Mimo iż Izolda zmuszona była poślubić króla Marka, a i Tristan po jakimś czasie poślubia Izoldę o Białych Dłoniach, ich uczucie trwa. Finał tej historii jest tragiczny: Tristan umiera z ran i żalu za ukochaną, Izoldzie pęka serce z rozpaczy. Miłość triumfuje po śmierci kochanków, za pozwoleniem króla Marka pochowanych obok siebie. Z grobu Tristana wyrasta głóg i wnika do grobu Izoldy; jest to symbol wiecznej, niezniszczalnej miłości.

Miłość skazująca na postępowanie wbrew sobie nie mogła dać szczęścia. Tristan, wychowany w duchu prawdy i czystości oraz zasad kodeksu rycerskiego, przeżywa prawdziwe katusze, gdy miłość do Izoldy sprawia, że zaczyna się kierować kłamstwem i zdradą. Ta miłość sprowadziła na niego hańbę: uderzyła w kodeks rycerski, który nakazywał wierność seniorowi (a nim był przecież dla Tristana król Marek!). Do postępowania wbrew sobie została zmuszona także Izolda. Parokrotnie ryzykuje życiem, by spotkać się z kochankiem, znosi niewygody i trudy życia w lesie (tam uciekają kochankowie, by nareszcie być razem).

Zupełnie inaczej ukazuje miłość François Villon w Wielkim testamencie.

Wspomina swoje kochanki, które nie mają nic wspólnego ze szlachetnymi damami serca obdarzonymi nie tylko zaletami duszy, ale i zniewalającą urodą. Kochanki Villona to zwyczajne, niekiedy nawet wulgarne kobiety, np. gruba Małgośka. Mamy wrażenie, że dla poety miłość ma znaczenie także… praktyczne. Czas spędzony w domu kochanki to nie tylko seks i poczucie bliskości, ale przede wszystkim wygodne łóżko, ciepły posiłek, dach nad głową, wytchnienie, przerwa w tułaczo-więziennym życiu.

Jak zakończyć?

Własną opinią – czy podoba Ci się model miłości ukazywanej w średniowiecznych.

Przykład

Choć historia miłości Tristana i Izoldy urzeka pięknem i liryzmem, nie chciałabym, by dane mi było przeżyć tego typu uczucie. Podobnie jak wiele młodych kobiet, marzę o szczęśliwej, trwałej miłości, opartej na partnerstwie i zaufaniu. Dylematy, nieustanna szarpanina, przeszkody, które napotykają na swej drodze kochankowie – to nie dla mnie. Myślę, że mogłyby one zniszczyć nawet najsilniejsze uczucie. Historię Tristana i Izoldy warto poznać, lecz przeżycie czegoś podobnego byłoby ponad moje siły.

Zobacz:

Dzieje Tristana i Izoldy

O czym jest najsłynniejszy romans średniowiecza Dzieje Tristana i Izoldy?

https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/sredniowiecze/c416-sredniowiecze-w-polsce-2/jakie-znasz-inne-niz-dzieje-tristana-i-izoldy-sredniowieczne-utwory-milosne