Na podstawie wiersza O zachowaniu się przy stole Słoty omów i skomentuj średniowieczne obyczaje.
Wstęp I
Wydaje nam się często, że w średniowieczu powstawały głównie utwory pisane „ad maiorem Dei gloriam” (ku większej chwale Bożej) – tematy, które królowały, to sceny z życia świętych i Jezusa, dobra śmierć zapewniająca życie wieczne (sztuki dobrego umierania) – czyli twórczość religijna. Autorzy, których celem było umacnianie wiary, pokornie rezygnowali z podpisywania własnych utworów… Nic bardziej mylnego! W Polsce średniowiecznej, oprócz poezji religijnej, powstawała także poezja świecka.
Wstęp II
„Wiersz o zachowaniu się przy stole” (zwany także „Wierszem o chlebowym stole”) jest utworem świeckim. Jego autor poucza, jak należy zachowywać się przy stole podczas uczty. Człowiekowi „jeżdżałemu” – obytemu, dobrze wychowanemu, o dobrych manierach, światowemu – przeciwstawia prostaka, który razi biesiadników nie tylko paskudnym zachowaniem, nieznajomością reguł towarzyskich, ale również „grubą mową”, czyli nieprzyzwoitym, wulgarnym słownictwem. Takie zachowanie jest niedopuszczalne!
Rozwinięcie
Parenetyka biesiadna to gatunek popularny w całej Europie. Zaczęto wówczas zwracać coraz większą uwagę na kulturę bycia. Upominano biesiadników, by nie wycierać nosa w serwetę, nie dłubać palcem w nosie ani nożem w zębach… Utwór Słoty to nasz rodzimy przykład tego typu utworów. Zaczyna się, by tak rzec, standardowo – autor prosi Boga o pomoc przy napisaniu dzieła. Zwrot do Stwórcy oraz modlitewny zwrot „amen” zamyka również utwór, tworząc swego rodzaju klamrę.
Autor kładzie nacisk na dworskie maniery: rozmowę, sposób jedzenia, usługiwanie damom i zabawianie ich rozmową.
Co należy robić, aby nie wyjść na gbura?
Słota, by pokazać wzór biesiadnika, dobrze ułożonego człowieka o nienagannych manierach, zestawia ze sobą prostaka – (źle wychowanego, gburowatego) i człowieka obytego, (grzecznego dla wszystkich). Ten jest dla nas wzorem, a jego cnoty wydobywa ów jaskrawy kontrast. Dużym przewinieniem, według autora wiersza, jest milczenie przy stole i łapczywe obżeranie się: „A mnogi idzie za stoł, / Siędzie za nim jako woł”. Także dzisiaj – milczenie przy stole, łapczywe jedzenie i zupełne lekceważenie innych jest niemile widziane, czy to w restauracji, czy podczas uroczystości rodzinnych. Nie wolno wybierać najsmaczniejszych kąsków dla siebie – warto pomyśleć o innych, a atmosfera na uczcie będzie milsza – przestrzega Słota.
Dużo przestróg dotyczy kultury jedzenia – zanim zasiądzie się do stołu, trzeba koniecznie umyć ręce, nie wolno pchać się do wspólnej misy i nakładać sobie zbyt dużych porcji… „Ukrawaj często a mało” – czyli próbuj wielu potraw, lecz nakładaj ich sobie po trochu i jedz tyle, by zaspokoić głód, broń Boże nie opychać się.
Dłuższy fragment wiersza poświęcony jest miejscu zajmowanemu na uczcie, które zależały od stanowiska i pozycji. Ważniejsi są obsługiwani najpierw i otrzymują „lepsze misy”. Autor zwraca uwagę na to, by każdy zajmował wyznaczone mu miejsce. Owszem, ubogi człowiek z wysokiego rodu może zostać wywyższony przez szanujących go dostojników i dostać zaszczytne miejsce przy stole, lecz nie wolno mu samowolnie zajmować lepszej pozycji!
Słota daje dobre rady również damom:
„Panny, na to się trzymajcie, / Małe kęsy przed się krajcie!”. Kobietom należą się szczególne względy – panowie powinni im usługiwać, dbać o to, by ich talerze były pełne i by damy nie czuły się zaniedbywane. Usługiwanie damom to punkt honoru dla rycerza! Nawet książęta powinni być grzeczni dla dam, oddawać im cześć – mają one bowiem wielką moc łagodzenia obyczajów. Kobietą była przecież Maryja. Człowiek, który opiekuje się damami i darzy je czcią, może się spodziewać błogosławieństwa Matki Boskiej.
Zakończenie
Widzimy, że wiele porad Słoty nie straciło wcale na aktualności: nadal w dobrym tonie jest umyć ręce przed posiłkiem, dbać o samopoczucie innych biesiadników i nie zabierać im sprzed nosa najlepszych kąsków. Trzeba pamiętać, że spotkanie towarzyskie to nie tylko okazja do napełnienia brzucha, ale także (a może przede wszystkim) do kulturalnej rozmowy, poznania nowych ludzi. Ten średniowieczny savoir-vivre jest aktualny do dziś!
Warto wiedzieć
Utwory dydaktyczno-obyczajowe pojawiały się w wielu krajach. Sposoby postępowania obowiązujące na dworach i zamkach przybierały często postać ściśle określonych rytuałów (odmawianie modlitwy, zajmowanie odpowiedniego miejsca przy stole, sposób jedzenia różnych potraw, prowadzenie rozmów, dopuszczalne tematy, estetyczne zachowanie).
Zobacz:
Jakie tematy podejmuje Słota w utworze O zachowaniu się przy stole?