WYPRACOWANIE

„Nasz naród jak lawa…” Analizując fragment III części „Dziadów” Adama Mickiewicza, wyjaśnij, w jaki sposób wypowiedź Piotra Wysockiego charakteryzuje postawy Polaków wobec zaborcy. Wykorzystaj w pracy znajomość całości utworu.

Dziady

(fragment)

SCENA VII

SALON WARSZAWSKI
Kilku wielkich urzędników, kilku wielkich LITERATÓW, kilka DAM wielkiego tonu, kilku JENERAŁÓW I sztabsoficerów; wszyscy incognito piją herbatę przy stoliku. – Bliżej drzwi kilku MŁODYCH LUDZI i dwóch STARYCH POLAKÓW. Stojący rozmawiają z żywością. – Towarzystwo stolikowe mówi po francusku, przy drzwiach po polsku.

Przy drzwiach

ZENON NIEMOJEWSKI
do Adolfa

To i u was na Litwie toż samo się dzieje?

ADOLF
Ach u nas gorzej jeszcze, u nas krew się leje!

NIEMOJEWSKI
Krew?

ADOLF
Nie na polu bitwy, lecz pod ręką kata,
Nie od miecza, lecz tylko od pałki i bata.

rozmawiają ciszej

Przy stoliku
[…]
DAMA I
W sali tańców zgoła nic nie ugrupowano,
Jak na raucie angielskim, po nogach deptano.

DAMA II
Bo to był tylko jeden z prywatnych wieczorów.

SZAMBELAN
Przepraszam, bal proszony – mam dotąd bilety.
wyjmuje inwitacje i pokazuje, wszyscy przekonywają się

DAMA I
Tym gorzej; pomieszano grupy, toalety,
Nie można było zgoła ocenić ubiorów.

DAMA II
Odtąd jak Nowosilcow wyjechał z Warszawy,
Nikt nie umie gustownie urządzić zabawy:
Nie widziałam pięknego balu ani razu.
On umiał ugrupować bal na kształt obrazu.
słychać między mężczyznami śmiech

DAMA I
Śmiejcie się , Państwo, mówcie, co wam się podoba,
A była to potrzebna w Warszawie osoba.

Przy stoliku
[…]

LITERAT
Damy? – a! – to literatki.
Więcej wierszy francuskich na pamięć umieją
Niźli ja.

JENERAŁ
idzie mówić z damami
Tylko niechaj Panie się nie śmieją.

DAMA
Macie robić lekturę? – przepraszam – choć umiem
Po polsku, ale polskich wierszy nie rozumiem.

JENERAŁ
do Oficera
Ma rację po części, bo nudne po trochu
pokazuje Literata
Opiewa tysiąc wierszy o sadzeniu grochu
[…]

MŁODA DAMA
oddzielając się od grupy młodszej, ode drzwi, do stolika
A to jest rzecz okropna – słuchajcie , Panowie!
do Adolfa
Niechaj Pan tym Ichmościom o Cichowskim powie.

ADOLF
[…]
Nie wiedzieć, kto szerzył w Warszawie powieści,
Że on żyje, że męczą, że przyznać się wzbrania
I że dotąd nie złożył żadnego wyznania;
Że mu przez wiele nocy spać nie dozwalano,
Że karmiono śledziami i pić nie dawano;
Że pojono opijum, nasyłano strachy,
Larwy; że łaskotano w podeszwy, pod pachy –
[…]
Utył, ale to była okropna otyłość:
Wydęła go zła strawa i powietrza zgniłość;
Policzki mu nabrzmiały, pożółkły i zbladły,
W czole zmarszczki pół wieku, włosy wszystkie spadły.
[…]

DAMA MŁODA
do Literata
Czemu to o tym pisać nie chcecie Panowie?

LITERAT I
Takich dziejów słuchają, lecz kto je przeczyta?
I proszę, jak opiewać spółczesne wypadki;
Zamiast mitologiji są naoczne świadki.
Potem, jest to wyraźny, święty przepis sztuki,
Że należy potem czekać – aż – aż

JEDEN Z MŁODZIEŻY
Póki? –
Wieleż lat trzeba czekać, nim się przedmiot świeży
Jak figa ucukruje, jak tytoń uleży?
[…]

LITERAT IV
A mnie by się zdało,
Że to wcale nie szkodzi, że przedmiot jest nowy;
Szkoda tylko, że nie jest polski, narodowy.
Nasz naród się prostotą, gościnnością chlubi,
Nasz naród scen okropnych, gwałtownych nie lubi;
Śpiewać, na przykład, wiejskich chłopców zalecanki,
Trzody, cienie – Słowianie, my lubim sielanki.
[…]

HRABIA
cicho do Mistrza
Gdybyś Namiestnikowi wyrzekł za mną słówko,
Moja żona byłaby pierwszą pokojówką.
[…]

NIEMOJEWSKI
Patrzcie, cóż my tu poczniem, patrzcie, przyjaciele,
Otóż to jacy stoją na narodu czele.

WYSOCKI
Powiedz raczej: na wierzchu. Nasz naród jak lawa,
Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa,
Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi;
Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi.
odchodzą

 

KLUCZ ODPOWIEDZI

Co można wydobyć z podanych fragmentów?

1. Scena w kontekście całego utworu:

  • Scena VII – Salon Warszawski – pochodzi z końcowej partii utworu skupionej wokół postaci carskiego Namiestnika na terenie Królestwa Polskiego – Senatora Nowosilcowa.
  • Przedstawia obraz życia kulturalno-towarzyskiego warszawskiej elity zapraszanej przez Namiestnika do udziału w spotkaniach salonu literackiego organizowanych przez generała Krasińskiego (ojca Zygmunta) na wzór „obiadów czwartkowych”.
  • Konfrontując ze sobą towarzystwo „Przy drzwiach” i towarzystwo „Przy stoliku”, prezentuje zróżnicowane postawy ówczesnych Polaków wobec Rosji.
  • Dla ogólnej wymowy utworu scena niezwykle istotna – stanowi krytyczny osąd polskiego społeczeństwa, które w czasie niewoli stanęło przed koniecznością podjęcia decyzji o wierności ojczyźnie bądź lojalizmie wobec zaborcy.

2. Charakterystyka towarzystwa „Przy drzwiach”

  • Należą do niego przeważnie młodzi studenci zarówno z Warszawy jak i z terenu Litwy, późniejsi uczestnicy powstania listopadowego. Wśród nich Piotr Wysocki – organizator ataku na Belweder, Zenon Niemojewski, Adolf Januszkiewicz, młoda dama nieznana z nazwiska i inni spiskowcy.
  • Rozmawiają szeptem o prześladowaniach i wywózkach Polaków.
  • Są wstrząśnięci ogromem represji, jakie spotkały młodzież ze strony carskiego aparatu władzy.
  • Porównują sytuację na Litwie i w Warszawie.
  • Ze wzruszeniem słuchają opowieści Adolfa o bitym i katowanym Cichowskim.
  • Oburza ich ugodowość, karierowiczostwo, cynizm pozostałych uczestników spotkania uległych wobec cara.
  • To patrioci oddani ojczyźnie, gotowi do poniesienia największej ofiary.

3. Charakterystyka towarzystwa „Przy stoliku”

  • W jego skład wchodzą przeważnie przedstawiciele starszego pokolenia – dawny obóz klasyków, głównie literaci ale także generalicja i wyżsi oficerowie oraz wytworne damy i hrabiowie wywodzący się z arystokratycznej elity.
  • Literaci nie chcąc narazić się Namiestnikowi, piszą banalne wiersze o „sadzeniu grochu”. Chwalą utwory francuskie, unikają narodowej tematyki, zasłaniając się wątpliwym argumentem o upodobaniu Polaków do bardziej sielskiej literatury. Dramatyczna historia Cichowskiego nie jest ich w stanie poruszyć, reagują obojętnie a nawet z nieukrywaną ironią.
  • Damy przejawiają bezmyślność, głupotę i próżność. Przyzwyczajone do życia w luksusie marzą jedynie o balach i rautach, na których mogłyby potwierdzić swoją pozycję towarzyską. Doceniają kunszt Nowosilcowa w kreowaniu wspaniałych zabaw tanecznych, nie zauważając, że był katem dla Polaków. Opowieść o Cichowskim wywołuje w nich jedynie niesmak i zgorszenie. To dowody nie tylko egoizmu i obojętności wobec losu prześladowanych ale także całkowitej utraty umiejętności oceny sytuacji.
  • Oficerom zależy jedynie na zrobieniu kariery, hrabiowie szukają koneksji u dworu, by zdobyć dla siebie i swoich żon odpowiednie miejsce w hierarchii towarzyskiej.
  • Towarzystwo „stolikowe” to przede wszystkim lojaliści, zdrajcy narodu, którzy za cenę kariery przeszli na carską służę, zaprzedali się zaborcy, by zyskać dla siebie jak najwięcej.
  • Autor, aby wyrazić swoją dezaprobatę, przedstawił ich w sposób satyryczny, niemal karykaturalny.

4. Interpretacja końcowej wypowiedzi Piotra Wysockiego

  • Przyrównuje naród do lawy z wierzchu „zimnej i twardej” lecz posiadającej głębię.
  • Zewnętrzna, twarda skorupa to ugodowcy i zdrajcy, ci wszyscy, dla których losy ojczyzny nie miały żadnego znaczenia. Żądza kariery, rozbudzone ambicje czy własne wygody zagłuszyły wyrzuty sumienia, uczyniły z niektórych Polaków nadwornych błaznów cara, nieczułych na cierpienia współrodaków.
  • „Głębia”, w której płonie wewnętrzny ogień, uosabia polskie życie konspiracyjne, spiskowców zepchniętych do podziemia, ogarniętych romantycznym szaleństwem.
  • W ocenie Wysockiego Polacy zajmują skrajne postawy wobec zaborcy: po jednej stronie patrioci, dla których ojczyzna stała się rzeczą świętą, po drugiej zdrajcy narodu w służbie cara.

 

Jak funkcjonalnie odnieść się do całości utworu?

Na pewno można poszerzyć krąg bohaterów występujących w Salonie Warszawskim o inne przykłady ilustrujące stosunek Polaków do zaborcy. Warto przywołać postacie Doktora i Pelikana – dwóch sługusów Nowosilcowa, którzy prześcigają się w składaniu donosów na swoich rodaków, by zaskarbić sobie łaski u Namiestnika. Konieczne byłoby również odniesienie do wzorów pozytywnych: w utworze nie brakuje heroicznych przykładów – znaleźć je można chociażby w opowiadaniu Jana Sobolewskiego o studentach ze Żmudzi skazanych na zsyłkę w głąb Rosji. (scena I dramatu).

Konteksty interpretacyjne, czyli do czego jeszcze można się odwołać w pracy?

Kontekst historyczny.

  • Krótka wzmianka o nasileniu działań represyjnych na terenach zaboru rosyjskiego od momentu objęcia namiestnikostwa przez Nowosilcowa na pewno będzie zasadna. Jeśli masz bogatą wiedzę historyczną, wyjaśnij cel działania Salonu Warszawskiego: miał stwarzać pozory pogodnej współpracy Polaków z Rosją. Odmowa wzięcia udziału w spotkaniu salonu często była równoznaczna ze zsyłką. Polscy patrioci przewrotnie zapraszani przez Nowosilcowa do towarzystwa, byli zmuszeni przychodzić na spotkania, aby uniknąć represji. Ostentacyjnie jednak stali przy drzwiach, manifestując w ten sposób swoją odmowę.
  • Możesz bliżej scharakteryzować którąś z postaci występującą w Salonie Warszawskim, podając szczegóły biograficzne, na przykład:
    • Zenon Niemojewski – student wydziału prawa Uniwersytetu Warszawskiego, brał udział w ataku na Belweder,
    • Adolf to Januszkiewicz, student z Wilna, późniejszy powstaniec zesłany na Sybir,
    • Cichowski był oficerem napoleońskim, więziony przez cztery lata nikogo nie wydał.
    • Jego losy autor połączył z dziejami innego spiskowca Kazimierza Machnickiego, który torturowany przez długi czas odmawiał jakichkolwiek zeznań a po upadku powstania emigrował do Francji,
    • Młoda Dama to prawdopodobnie Klaudyna Potocka, wielka patriotka, opiekunka więźniów,
    • Jenerał ma rysy ojca Zygmunta Krasińskiego, hrabiego Krasińskiego, który przeszedł na służbę carską i był uważany za zdrajcę Polski.
    • Piotr Wysocki – oficer Szkoły Podchorążych był jednym z głównych organizatorów i uczestników powstania listopadowego.

Kontekst filozoficzny.
Zwróć uwagę na układ kompozycyjny postaci! Wyraźny kontrast (patrioci – zdrajcy) ma podtekst symboliczny. Obrazuje walkę metafizycznego dobra i zła. Znów odwołuje się Mickiewicz do poglądów manichejczyków traktujących rzeczywistość jako arenę nieustającej walki dwóch przeciwstawnych sił.

Kontekst literacki.
Jest wiele utworów zarówno doby romantyzmu jak i innych epok, w których znajdziesz diagnozę postaw polskiego społeczeństwa w czasie utraty niepodległości:

  • Grób Agamemnona Juliusza Słowackiego,
  • Lalka Bolesława Prusa,
  • Wesele Stanisława Wyspiańskiego

to niektóre z nich.

Słowacki w swoim wierszu, oceniając Polaków, metaforycznie nazywa go duszą anielską uwięzioną w czerepie rubasznym, Wysocki w Dziadach przyrównuje naród do lawy. Możesz porównać ze sobą te dwa określenia, zastanawiając się, w czym osąd Polaków jest podobny, w czym różny.

Zobacz:

https://aleklasa.pl/matura/c266-lektury-klucze-maturalne/dziady-cz-iii-klucze-maturalne

Dziady, największy polski dramat narodowy

Udowodnij, że Dziady Adama Mickiewicza są dramatem romantycznym

https://aleklasa.pl/liceum/c300-lektury/dziady-czesc-iii-2