Na poziomie podstawowym – co autor chciał powiedzieć
Interpretacja wiersza z pewnością wymaga pewnej pracy myślowej. Nie wszystkie sensy są widoczne na pierwszy rzut oka. Trzeba także dysponować pewną wiedzą, bo przecież utwór literacki nie powstaje w kulturowej pustce. Obowiązkiem solidnego interpretatora jest odwołanie się do odpowiednich kontekstów, zauważenie związków analizowanego dzieła z innymi tekstami literackimi, historią, kierunkami artystycznymi, filozofią czy z biografią autora. Warto także pamiętać, że nie ma czegoś takiego jak „jedyna słuszna interpretacja”. Widzisz, że utwór można odczytać na różne sposoby? Opisz je! Zdarza się, że model odpowiedzi przewiduje takie sytuacje. Jeśli nie – masz szanse na punkty za szczególne walory pracy.
Niestety, nie ma jednej recepty na dobrą interpretację wiersza. W różnych utworach różne rzeczy są ważne, wiele więc zależy od samego tekstu. Także temat zazwyczaj od razu precyzuje, co ma być dla nas najważniejsze, co trzeba wyeksponować.
Rady:
- Interpretację wiersza zawsze zaczynaj od dokładnego przeczytania… tematu. Musisz przecież wiedzieć, co dokładnie jest Twoim zadaniem (innymi słowy: za co możesz zdobyć punkty).
- Nie martw się, jeśli po pierwszym przeczytaniu wiersza nie wszystko rozumiesz. Czasami trzeba to zrobić 2-3 razy, by zauważyć wszystkie najważniejsze myśli.
- Pamiętaj, że nie musisz zauważyć wszystkiego!
- Mimo wszystko przypomnij sobie najważniejsze środki stylistyczne. Bywa, choć rzadko, że trzeba je umieć zauważyć także w pracy na poziomie podstawowym. Poza tym ta wiedza może Ci się przydać w teście sprawdzającym rozumienie czytanego tekstu.
- Koniecznie powtórz twórczość tych poetów, którzy znajdują się na liście lektur obowiązujących na poziomie podstawowym. Zwróć uwagę na typowe dla nich zjawiska, tematy, także elementy stylistyczne.
Najczęściej popełniane błędy
- Doszukiwanie się rzeczy, których w tekście nie ma
Interpretacja wiersza nie jest sztuką swobodnych skojarzeń! Wszystkie Twoje spostrzeżenia muszą wynikać z tekstu – staraj się nawet wskazywać cytaty, które pozwalają Ci na taki, a nie inny wniosek.
- Streszczanie wiersza
Błąd rażący i bardzo często popełniany przez osoby niepewne, zbyt kurczowo trzymające się analizowanego tekstu. Często towarzyszy mu przesada w stosowaniu cytatów, tzn. przepisywanie zbyt długich fragmentów analizowanego wiersza. Pamiętaj, że o niebo cenniejsze są Twoje wnioski!
- Pomijanie istotnych informacji
Czasami wynika to z lenistwa, niekiedy z gapiostwa, a innym razem z braku wiedzy. Jeśli jednak trzecia zwrotka zawiera ważne dla interpretacji informacje, nie możecie tej zwrotki po prostu pominąć.
Ćwiczenie 1.
Poziom podstawowy
Temat:
Dorastanie poety – ukazane w „Curriculum vitae” etapy życia bohatera lirycznego. Przedstaw typowe dla nich postawy i nastroje wyrażone w znanych Ci wierszach Leopolda Staffa.
I
Zacznij od „rozpracowania” tematu. Zauważ, że Twoim zadaniem jest wskazanie w wierszu pewnych etapów życia. Wyszukaj i zaznacz cytaty, które pozwolą je dokładniej scharakteryzować.
II
Nie omawiałeś w szkole Curriculum vitae Staffa? Nic nie szkodzi. Na maturze możesz trafić na nieznany Ci utwór poetycki, byleby był typowy dla danego autora. A wybór wierszy Staffa znajduje się na liście lektur obowiązkowych…
III
Masz za zadanie odwołać się także do innych utworów tego poety. Pamiętaj, że w Twojej pracy muszą pojawić się konkretne informacje o nich, zwłaszcza tytuły. Za ogólniki nie dostaniesz punktów.
Poziom rozszerzony – co autora chciał powiedzieć i jak to zrobił.
Zacznijmy od przypomnienia, że w literaturze to, co się mówi, jest ściśle związane z tym, jak się mówi. Język czy kompozycja wiersza mają ogromny wpływ na to, jak go odczytujemy. Dlatego konieczne jest łączenie ze sobą treści i formy.
Pamiętaj przy tym, że środki stylistyczne pełnią w tekście konkretne funkcje, np.
- liczne epitety mogą dawać obrazowość,
- rymy czy onomatopeje – muzyczność,
- pytania retoryczne dowodzić wątpliwości podmiotu lirycznego.
Nie musisz wymieniać wszystkich środków artystycznych widocznych w analizowanym wierszu, skup się na najważniejszych i koniecznie określ, czemu służą.
Od czego zacząć?
Najlepiej od postawienia hipotezy interpretacyjnej, czyli wstępnego ustalenia, o czym dany wiersz mówi. Jeśli masz analizować dwa utwory, zastanów się, dlaczego zostały ze sobą zestawione.
Na co jeszcze warto zwrócić uwagę:
- Tytuł, motto, dedykacja, puenta
Są takie miejsca w wierszu, które w większym stopniu mogą Ci pomóc w odczytaniu przesłania. Zwróć na nie szczególną uwagę. - Kreacja podmiotu lirycznego i adresata wypowiedzi poetyckiej
Przyjrzyj się czasownikom i zaimkom w wierszu. Pomogą Ci ustalić, kim jest podmiot mówiący. To jednostka czy zbiorowość? Ktoś konkretny? A może w ogóle się nie ujawnia? Podobnie bywa z adresatem wiersza. Czasem jest kimś bardzo konkretnym, a czasem nieokreślonym. Takie spostrzeżenia bywają bardzo cenną pomocą w interpretacji.
- Ukształtowanie wypowiedzi
Badając strukturę, nie zatrzymuj się na stwierdzeniu, że wiersz jest stroficzny albo że jest sonetem. Do ciekawych wniosków prowadzi wyodrębnienie całostek treściowych (obrazów) i zbadanie ich wzajemnych związków.
- Nastrój wiersza
Dobra rzecz na początek rozważań. Radzimy jednak od razu się zastanowić, co taki właśnie nastrój tworzy. Może jakieś szczególne środki stylistyczne?
- Ważne motywy, słowa–klucze
Zdarza się, że w utworze jakiś sens zostaje dodatkowo wyeksponowany, np. poprzez powtarzanie słów, sformułowań, całych obrazów. Odczytaj ich znaczenie.
- Środki stylistyczne
Niekonieczne może się okazać np. liczenie sylab w kolejnych wersach. Nie musisz wskazywać i nazywać każdego środka stylistycznego. Wybierz te zabiegi językowe, które mają największy wpływ na wymowę wiersza albo najwyraźniej łączą się z problemem, którym polecenie każe Ci się zająć.
Rady
- Wykaż się znajomością terminologii teoretycznoliterackiej. Tak się to określa w modelach odpowiedzi, a chodzi po prostu o używanie (oczywiście z sensem!) takich fachowych nazw jak liryka pośrednia, paralelizm składniowy czy oksymoron.
- Pamiętaj o kontekstach. W pracy na poziomie rozszerzonym są one nawet bardzo ważne.
Ćwiczenie 2.
Temat :
Analizując i interpretując wiersze Tadeusza Różewicza „Ocalony” i Józefa Barana „Mam dwadzieścia pięć lat”, porównaj poetyckie kreacje doświadczeń pokoleniowych i egzystencjalnych.
I
Zwróć uwagę, że temat każe dokonać interpretacji, ale także analizy wierszy. Wyszukaj w nim informacje, na czym należy skupić uwagę. W interpretacji – na doświadczeniach pokoleniowych (trzeba będzie określić, co to za pokolenia!) i egzystencjalnych. W analizie – na sposobie ich przedstawiania. Oczywiście obydwie te kwestie powinny w Twojej pracy łączyć się ze sobą.
II
Jeśli Twoim zadaniem jest porównywanie dwóch wierszy (albo wiersza z innym typem tekstu), koniecznie zacznij od zastanowienia się, co łączy i co różni te teksty. One nigdy nie są zestawiane przypadkowo! W tym wypadku wiersze Różewicza i Barana łączy temat (refleksja nad własnym życiem), prezentują one jednak całkowicie odmienne postawy. Poza tym utwór Barana jest wyraźną polemiką z wierszem Różewicza – to też koniecznie trzeba zauważyć.
III
Obydwa utwory należą do liryki bezpośredniej, mają kształt monologu, wyznania. W takiej sytuacji warto dokładniej zanalizować kreację podmiotu lirycznego.
IV
Możesz niewiele wiedzieć o poezji Józefa Barana, ale znajomości wierszy Różewicza wymaga się na poziomie podstawowym. Wykorzystaj swoją wiedzę o charakterystycznym stylu tego poety, możesz odwołać się także do jego innych utworów.
Zobacz: